Book Title: Kriya kosha
Author(s): Mohanlal Banthia
Publisher: Jain Darshan Prakashan

View full book text
Previous | Next

Page 399
________________ क्रिया-कोश ३३५ विरतः -प्रतिनिवृत्तः सावधयोगविरतो, ज्ञपरिज्ञया प्रत्याख्यानपरिज्ञया च परिज्ञातसमस्तसावद्ययोगः, किमुक्त भवति ?-निरुद्धसूक्ष्मबादरमनोवाक्कायव्यापारो विगतक्रियानिवर्तिध्यानमधिरूढः शैलेशीप्रतिपन्नो नामात्मा सामायिकमिति, एवं चाप्रमत्तसंयतादीनां व्यवच्छेदः, तेषां मनोवाक्कायव्यापारवत्तया सावद्ययोगपरिकलितत्वात्, 'नथि हु सक्किरियाणं अबंधगं किंचि इह अणुट्ठाण' मिति वचनात् । -आव० आ १। सू१ । टीका एवंभूतनय के अनुसार 'सावज्जजोगविरओ' शब्द का अर्थ करते हुए टीकाकार कहते है कि अवद्य अर्थात कर्म का बंध। जो कर्म के बंध सहित हो वह सावध, योग अर्थात व्यापार-सामर्थ्य वीर्य आदि । जिसका योग सावद्य हो वह सावद्ययोग तथा उससे निवृत्त सावद्य योगविरत । जपरिज्ञा से-प्रत्याख्यानपरिज्ञा से समस्त सावध योग का परिज्ञान होता है। इस सावद्य-योग की विरति कहाँ होती है? इस प्रश्न के उत्तर में टीकाकार कहते हैं कि जिनके सूक्ष्म-बादर मनो-वचन-काय के व्यापार निरुद्ध हो गये हैं समुच्छिन्नक्रिय अनिवृत्ति ध्यान में अधिरूढ़ हैं और जो शैलेशीत्व को प्राप्त हो गये हैं उनकी आत्मा सावद्ययोगविरत-सामायिक होती है। __इस परिभाषा से अर्थात् कर्मबंध की परिभाषा से अप्रमत्त संयत आदि का भी व्यवच्छेद हो जाता है ! उनके मनोवाक्काय के व्यापार होने के कारण उनमें सावद्य योग की परिकल्पना होती है क्योंकि कोई भी सक्रिय जीव कर्म का अबंधक नहीं होता है । सावद्य की परिभाषाएँ--- (क) अवद्य-पापं सहावद्य न यस्य येन वा स सावद्यः। --आव० आ १ } सू १ । मलय टीका पृ० ५५६ (ख) अवयं-मिथ्यात्वकषायनोकषायलक्षणं, सह अवद्य यस्य येन वा स सावद्यः ( मूल टीकानुसारेण व्याख्या)। ---आव० मलय टीका उक्त : मुलभाष्य गा १४६ (ग) एवंभूतो वदति) xxx। अवद्य-कर्मबंधः सहावद्य यस्य येन वा स सावद्यः। -आव० मलय टीका उक्त : मूलभाष्य गा १४ (घ) तस्यावा तस्य कर्मापचये —सूय० श्रु १ । अ १ । उ २ ! सू २५ । टीका '६६ १३ कर्म, क्रिया, आस्रव और वेदना की चौपदी १ अग्निकाय की अपेक्षा अगणिकाएणं भंते ! अहुणोजलिए समाणे महाकम्मतराए चेव, महाकिरियमहासव-महावेयणतराए चेव भवइ ; अहे णं समए समए वोक्कसिन्जमाणे योक्कसिज "Aho Shrutgyanam"

Loading...

Page Navigation
1 ... 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428