________________
૧૪૦
કવિનાં કથારને
७४
પતિ-પત્નીની સાધના
19તના
વાચસ્પતિ મિશ્ર ભારતના મોટા દર્શનશાસ્ત્રી થઈ ગયા એમનાં લગ્ન થયાં એને આગલે દિવસે જ એમણે બ્રહ્મસૂત્રના શાંકરભાષ્ય ઉપર ટીકા રચવી શરૂ કરી હતી. દિવસ ને રાત તેઓ એના જ વિચારમાં ડૂખ્યા રહેતા અને લખ્યા કરતા. છતાં એમની તરતમાં જ પરણેલી પત્ની ભામતી એવી સુશીલ, શાણું અને ચતુર હતી કે એણે એની સામે કશે વાધો ન ઉઠાવ્યા. એ તે એમની સેવામાં વધુ મગ્ન રહેવા લાગી. જ્યારે દિવસ આથમવાની વેળા થતી ત્યારે એક અંધારું દૂર કરવા, ચુપચાપ આવીને દીવે પટાવી જતી. '
મિશ્રજી એકાગ્રતાપૂર્વક લખવામાં એવા મગ્ન રહેતા કે કોણ આવીને ક્યારે દીપક સળગાવી ગયું એનું એમને ભાન જ ન રહેતું આ રીતે બાર વર્ષ વીતી ગયાં, અને યૌવનની મસ્તીભરી હવા, જે આ ઉંમરે બે યુવાન હૈયાંમાં આપ મેળે જ વહેવા લાગે છે, એ ત્યાં ન વહી શકી.
હવે તે પુસ્તક પૂરું થવાનો વખત પણ આવી પહોંચ્યો. એવામાં એક દિવસ દીપક વહેલે બુઝાઈ ગયે જ્યારે પત્ની એને ફરી સળગાવવા આવી તે વાચસ્પતિ મિએ દીવાનાં પ્રકાશમાં જોયું કે એ એક તપસ્વિનીના રૂપમાં આવી રહી છે, અને પોતાના જીવનને એણે કઈ જુદા જ રૂપમાં ઢાળી દીધું છે! શરીર કૃશ બની ગયું છે, એના ઉપર કોઈ આભૂપણ નથી, વય પણ સાધારણ છે. છેવટે મિશ્રજીએ પૂછયું : “તે તારું જીવન આવું કેમ બનાવી દીધું છે?”
