________________
१४७
કવિછનાં કથારને રીતે–તમે ન બેલે, પરંતુ જે અંદરથી બોલવાની વૃત્તિ નથી તૂટી, તે મેં સીવી લેવાથી પણ શું લાભ? આને અર્થ તે એ થયો કે એક ખરાબીને—માની લીધેલી ખરાબીને—દૂર કરવા માટે બીજી સારી બાબતોને પણ નાશ કરી દે ! મેં ઉઘાડું હોત તો, સંભવ છે, કેઈ દુઃખમાં હાયકારા નાખતો મળત, તે એને કંઈક મધુર શબ્દ બોલીને તમે દિલાસે આપત; અને સંભવ છે, કેઈ વ્યક્તિ તમારી પાસે ભણવા માટે આવત, તો એનું પણ કંઈક સારુ થઈ જાત. મેને સીવી લેવાથી એ બધું ખતમ થઈ ગયું ! આથી એટલું જ થયું કે મોંમાંથી કોઈ અપશબ્દ ન નીકળી જાય પરંતુ મનમાંથી તો એ વૃત્તિ બહાર કયાં નીકળી ગઈ છે? જે મનમાથી એ વૃત્તિ નીકળી ગઈ હોત, તો મેં સીવી લેવાની જરૂર જ ન રહેત ! હવે તે સ્થિતિ એવી થઈ ગઈ છે કે, આ હાઠ પણ સૂજી ગયા છે, છતાં મનને શાંતિ ક્યાં છે ? મતલબ કે તમે એક ખરાબીની સંભાવનાને દૂર કરવા માટે કેટલીય ભલાઈ ઓને નષ્ટ કરી દીધી ! વાણી ઉપર સંયમ–કાબૂ મેળવવા માટે મૌનની સાધના જરૂરી છે; મૌનનો અભ્યાસ સાધકને અંતર્મુખ બનાવે છે આવા અભ્યાસ દરમ્યાન, કદાચ સ્મૃતિ–ભ્રંશને લીધે, એમાંથી ક્યારેક કોઈક બેલ નીકળી જાય, તો એથી કંઈ વિશેષ નુકસાન નથી થતુ બેલવા ઉપર નહીં પણ બલવાની વૃત્તિ ઉપર નિયંત્રણ કરે અને તેય ખોટું કે અનુચિત બેલવાની વૃત્તિ ઉપર.”
ગાંધીજીની વાત એમને ગળે ઊતરી ગઈ અને એમણે પિતાના મેના તાર ખોલી નાખ્યા. ગાંધીજીની દલીલ સત્ય
ને પ્રકાશમાન કરી ગઈ ઈબ્રહ્મચર્ય–દન, ૫ ૬૧]
