________________
४८
વિષેજ મનની એકાગ્રતા કરવી, અર્થત અન્ય સર્વ કાર્યથી સર્વ પ્રકારે મનની નિવૃત્તિ કરવી. આવી રીતે તન્મય થઈ પૂજારૂપ શુભ કરણ કરવી.
પૂજાના ત્રણ ભેદ છે. ૧ અંગપૂજા. ૨ અપૂજા. ૩ ભાવપૂજા. તેમાંની પ્રથમ અંગપૂજાના પાંચ ભેદ કહે છે –
કુસુમ હવણ વર વાસ સુગુરૂ, ધૂપ દીપ મન સાખી રે, અંગપૂજા પણ ભેદ સુણું એમ, ગરૂ મુખ આગમ ભાખી–સુ. ૩.
૧. કુસુમ–પુષ્પપૂજા–મોગરી, ચમેલી, ગુલાબ પ્રમુખ, ૨. હવણ-સ્નાનપૂજા તે ગંગાજલ પ્રમુખ, ૩ વર–પ્રધાન વાસ સુગંધી એટલે ચંદન પૂજા તેમાં કસ્તુરી, બરાસ, અબર પ્રમુખ, ૪ ધૂપ તે તે અગર, દશાંગધુપ પ્રમુખ, ૫ દીપક પૂજા તે ઘી તથા સૂતરની બત્તિયુક્ત. આ સર્વ મનની એકાગ્રતાએ સાર્થક છે અને તે વિના નિરર્થક છે. આ અંગપૂજા પણ પાંચ ભેદે જેમ આગમમાં કહી છે, તેમજ ગુરૂમુખથી શ્રવણ કરી છે.
પૂર્વોક્ત અંગપૂજાનું ફલ કહે છે. એહનું ફલ દોય ભેદ સુણીજે, અનંતર ને પરંપર રે; આણાપાલણ ચિત્ત પ્રસન્ની, મુગતિ સુગતિ સુરમંદિર રે–સુ. ૪.
ફલ બે પ્રકારનું છે. ૧ અનંતર, અને ૨ પરંપર. અનંતર એટલે આંતરરહિત ફલ એ છે કે પૂજામાં તદાકાર વૃત્તિએ સ્વામિ સેવકના સંબંધથી પ્રવર્તિ, પરમેશ્વરની આજ્ઞા લોપે નહિ, વળી ચિત્ત પ્રસન્ન રહેવાની પ્રવૃત્તિથી આજ્ઞાપાલનરૂપ ફેલની પ્રાપ્તિ થાય. પરંપરા ફલતો એ છે કે આજ્ઞા સહિત પૂજન કરનારને મુક્તિ તથા સુગતિ એટલે ઉત્તમ મનુષ્ય ગતિ, અને સુરમંદિર અર્થાત્ દેવભુવન પ્રાપ્ત થાય. આમાં પણ મુક્તિ ભાવની વિશેષતા એ છે, પરંતુ જે ભવસ્થિતિની પરિપકવતા થઈ ન હોય તેથી તેવા ભાવની નિર્મલતા ન હોય તોપણ મનુષ્ય તથા દેવની ઉત્તમ ગતિ પામે.
હવે અચ પૂજા નામનો બીજો ભેદ વર્ણવે છે. ફલ અક્ષત વર ધૂપ ૫ઇ, ગંધ નૈવેદ્ય ફલ જલ ભરી રે. અંગ અગ્રપૂજા મલિ અડવિધ, ભાવે ભવિક શુભગતિ વરી રે. સુ. ૫
* હવણ, ચંદન, પુષ્પ, અલંકાર એટલાંને પણ કેટલાક અંગપૂજા કહે છે કેટલાક ધૂપને અંગપૂજમાં ગણે છે અને કેટલાક નથી ગણતા.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
