Jain Tark Sangraha Jain Muktavali cha

Author(s): Vijaynandansuri
Publisher: Godi Parshwanath Jain Temple Trust

Page 228

२८३
न निक्षेपत्वमित्यावेदयितुं विशेष्यभावापन्नवस्त्वभिधायकपदमात्राव्यवहितपूर्ववर्तीत्यत्राशेषार्थकस्य मात्रपदस्य निवेशः । नहि नाम्न इव 'मृत्'पदस्याऽशेषविशेष्यपदाव्यवहितपूर्ववर्त्तिता; तन्त्वादीनां विशेष्यवाचकपदत्वे तदव्यवहितपूर्ववर्तित्वस्य 'मृत्' पदेऽभावात् । 'वस्तुत्वव्यापकधर्मावच्छिन्नाशक्ते'ति विशेषणात् सद्घटादिघटके सत्पदे न निक्षेपत्वप्रसङ्गः । एवं ज्ञेयघटादावपि । 'विशेष्यवरतुस्वरूपविशेषाविर्भावनप्रत्यले'त्यनेन अन्यत्र कर्मधारये यथा विशेष्यवाचकपदाव्यवहितपूर्ववर्तिविशेषणपदेन विशेष्यतावच्छेदकधर्मभिन्नप्रकारतावच्छेदकावच्छिन्नो बोध्यते नैवमत्र, किन्तु विशेषणविशेष्यपदाभ्यां सम्भूयैक विशेष्यतावच्छेदकधर्मावच्छिन्नस्यैवावबोधः ।
यद्यपि नामनिक्षेपांदिवचनविशेषोऽज्ञत्वादेव न कस्यचिदर्थस्याऽभ्युपगन्ता प्रतिक्षेप्ता वा, तथापि नामनिक्षेपाभ्युपगन्ता नयोऽपि नामनिक्षेप उच्यते; स वस्तुमात्रस्य नामस्वरूपत्वम युपगच्छति, प्रमाणयति चात्रानुमानमिदम् , अर्थों नामस्वरूपः, नामप्रतीतो सत्यामेव प्रतीयमानत्वाद् नाम्ना प्रतीयमानत्वाद्वा; यद् यत्प्रतीतौ प्रतीयते. तत् तत्स्वरूपं, यथा मृत्प्रतीतो सत्यामेव प्रतीयमानो घटो मृत्स्वरूप एवेति सामान्यव्याप्तिः । न चार्थस्य नामरूपत्वे यदर्थस्य. यत्कार्य तत्तन्नाम्नोऽपि स्यादित्यग्न्यादिशब्दोच्चारणे मुखदाहादिकं स्याद्र्थावस्थानंदेशे गुमगुमायमानता च स्यात् । रत्नादिशब्दोच्चारणादेव रत्नादिप्राप्तौ न तदर्थ प्रयासान्तरं कोऽप्यातिष्ठेदिति वाच्यम् । यथा हि घटस्य मृदूपत्वे घटस्य कार्य जलाहरणादि मृत्कार्यं भवति, न हि तन्मृदो व्यतिरिक्तादेव जातं येन मृत्कार्यं न स्यात्; एवं घटरूपार्थस्य घटनामरूपत्वे घटकार्यमपि घटनामकार्य भवत्येव । यथा च घटस्य पूर्वकाले उत्तरकाले च मृद एव सत्त्वेन घटकालेऽपि तस्या एव सत्त्वं घटस्य तु तदवस्थारूपतयैव सत्त्वं, न तु स्वातन्त्र्येण; तथा सति नामावगमव्यतिरेकेणापि तदवगमः प्रसज्येत । एतदभिप्रायेणैव चोच्यते... "व्यक्ते * नष्टेऽपि नामैत-न्नृवक्त्रेष्वनुवर्तते ।
सेन नाम्ना निरूप्यत्वाद्, व्यक्तं तद्रूपमुच्यते " ॥इति॥ टि. * घटादौ ॥