________________
પ્રકરણ ૩૬ : દર્શનમીમાંસા : પ્રિ. આ. ૨૧-૨૫]
૧૩
જે ભાષ્યપાઠ જોવાય છે તે વિષે અહીં કશો જ સારો નથી. આનું કારણ એમ જણાય છે કે એ ટીકા સિદ્ધસેનગણિના જોવામાં નહિ આવી હોવી જોઇએ.
પં સુખલાલના મતે સિદ્ધસેનીય વૃત્તિ “રાજવાર્તિક અને “શ્લોકવાર્તિક કરતાં પહેલાં રચાઈ હોવાનો ઘણો સંભવ છે."
સર્વાર્થસિદ્ધિ સિદ્ધસેનગણિના જોવામાં નહિ આવી હશે, નહિ તો સાંપ્રદાયિક અભિનિવેશની બાબતમાં પૂજ્યપાદની સ્પર્ધા કરનારા એ ગણિ એમની વૃત્તિની ખબર લીધા વિના રહી શકત નહિ.”
સજુલન– સિદ્ધસેનીય ટીકા (ભા. ૨, પૃ. ૨૭ર-૩)માં જે બાર પદ્યો અવતરણરૂપે અપાયાં છે એ પૈકી બીજાથી પાંચમા પદ્યો ભગવદ્ગીતાના નિમ્નલિખિત ક્રમાંકવાળાં પદ્યનું સ્મરણ કરાવે છે –
અ. ૧૮, શ્લો) પર, અ. ૬, શ્લો૦ ૧૧ ને ૨૮, અ. ૭, ગ્લો) ૧૦ અને અ. ૨, શ્લો) ૫૮. આ પદ્યો નીચે મુજબ છે :
P ૨૪ "विविक्तसेवी लाद्दवाशी यतवाक्कायमानसः । ધ્યાનયો પર નિત્યં વૈરાગ્યે સમુપાશ્રિતઃ ૨૮-૧૨ "
વૌ તેણે પ્રતિષ્ઠાણ સ્થિરમાસનમામઃ | नात्युच्छ्रितं नातिनीचं चैलाजिनकुशोत्तरम् ॥६-११॥" "युजन्नेवं सदात्मानं योगी विगतकल्मषः । सुखेन ब्रह्म संस्पर्शमत्यन्तं सुखमश्नुते ॥६-२८॥" "बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ ! सनातनम् ।
बुद्धिर्बुद्धिमतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम् ॥७-१०॥" "यदा संहरते चायं कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः ।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥२-४८॥" ત. સૂ. (અ. ૧, સૂ૩૪)ની ટીકામાં નીચે મુજબ અવતરણ છે : "यत्र ह्यर्थो वाचं व्यभिचरित नामिधानं तत्."
આ જ અવતરણ નયચક્ર (અ. ૨)ની ન્યાયાગમાનુસારિણી વૃત્તિ (જંબૂ, પૃ. ૫૮૮)માં “તથા વાવાર્થસિદ્ધસેન દિ” એવા ઉલ્લેખપૂર્વક જોવાય છે. આ સિદ્ધસેન તે સિદ્ધસેન દિવાકર છે એમ જંબૂવિજયજીએ “જૈ. સ. પ્ર.” (વ. ૧૩, અં. ૪)માં છપાવેલા પોતાના લેખમાં તેમ જ દ્રા. . (વિ. ૧)ના પ્રાકથન (પૃ. ૨૩)માં કહ્યું છે. એ કથન સાચું જ હોય તો પણ સિદ્ધસેન દિવાકરના કોઈ પણ ઉપલબ્ધ ગ્રન્થમાં તો એ જણાતું નથી. '
ત. સૂ. (અ. ૫, સૂ. ૨૪)ની ટીકા (પૃ. ૩૫૭)માં દત્તક ભિક્ષુની અર્થાત્ દિનાગની કૃતિમાંથી ? ૨૫ નિમ્નલિખિત અવતરણ શબ્દાન્તરાર્થોપોટૅને બદલે અર્થાતરાપોહં એવા પાઠભેદવાળું અવતરણ અપાયું છેઃ ૧. જુઓ ત. સૂ. નો પરિચય (પૃ. ૧૪૪).
૨. એજન, પૃ. ૧૧૫.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
