________________
૬૮
જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યનો ઈતિહાસ : ખંડ ૩ : પ્રકરણ ૩૯
P ૧૨૭
P ૧૨૮
અનેકાન્તજયપતાકા (ઉ. વિ. સં. ૮૧૦) – આ અનેક ગ્રંથના પ્રણેતા સમભાવભાવી હરિભદ્રસૂરિની મનોરમ રચના છે. એ દ્વારા એમણે અનેકાન્તવાદ ઉપર અન્યતીર્થિકો તરફથી-ખાસ કરીને બૌદ્ધો તરફથી જે ખોટા આક્ષેપો કરાતા હતા તેનો પ્રતિકાર કર્યો છે અને તેમ કરી અનેકાન્તવાદનો કિલ્લો સદાને માટે અભેદ્ય-દુર્જય બનાવ્યો છે. [પૂ. મુનિશ્રી જંબૂવિ. મ. આનું સંપાદન કરી રહ્યા છે.]
‘સ્વપજ્ઞ વ્યાખ્યા–આ પ્રસ્તુત કૃતિ ઉપરની કર્તાએ જાતે રચેલી વૃત્તિ છે.
ટિપ્પણક-આના કર્તા મુનિચંદ્રસૂરિ છે. એઓ યશોભદ્રસૂરિના અને એક રીતે બૃહદ્ ગચ્છના ઉપાધ્યાય વિનયચંદ્રના શિષ્ય થાય છે. વળી એઓ પ્ર. ન. ત.ના પ્રણેતા વાદી દેવસૂરિના ગુરુ થાય છે. આ મુનિચંદ્રસૂરિ વિ. સં. ૧૧૭૮માં સ્વર્ગ સંચર્યા હતા.
[અનેકાન્તવાદપ્રવેશ– આ કૃતિનું અજ્ઞાતકક ટિપ્પણ સાથે પં. પ્રભુદાસ બેચરદાસ પારેખના સંપાદનપૂર્વક “હેમચન્દ્રાચાર્યસભા” પાટણથી વિ. સં. ૧૯૭૬માં પ્રકાશન થયું છે.]
સ્યાદ્વાદસિદ્ધિ- આ દિ. વાદીભસિંહની રચના છે.
સ્યાદ્વાદમહાર્ણવ– આનો ઉલ્લેખ ન્યાયવિનિશ્ચયવિવરણ (ભા. ૧, પૃ. ૪૨૮)માં અષ્ટસહસ્ત્રીમાં તેમજ સમ્મઈપયરણની ટીકામાં કરાયો છે પરંતુ આ કૃતિ હજી સુધી તો મળી આવી નથી.
૪ઉત્પાદાદિસિદ્ધિપ્રકરણ (વિ. સં. ૧૨૦૭)–આ બત્રીસ પદ્યનું લઘુ પ્રકરણ “કલિ.” હેમચન્દ્રસૂરિના ગુરુભાઈ (સહોદર) પ્રદ્યુમ્નસૂરિના શિષ્ય ચન્દ્રસેનની રચના છે. એ દ્વારા પ્રત્યેક પદાર્થ ઉત્પત્તિ, ધ્રૌવ્ય અને વ્યયથી યુક્ત છે એ વાત ઝીણવટથી સમજાવાઈ છે. વિસ્તારથી કહું તો પ્રથમ પદ્યમાં આતત્વનું લક્ષણ દર્શાવી આપને-સર્વજ્ઞને નમસ્કાર કરાયો છે. દ્વિતીય પદ્યમાં “સત્'નું લક્ષણ અને ત્રીજામાં વસ્તુત્વનું લક્ષણ દર્શાવાયેલ છે. ચોથા પદ્યમાં ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્યનું સ્વરૂપ આલેખાયું છે. પાંચમાં પદ્યમાં એ ઉત્પાદાદિ ત્રિપુટીની વ્યવસ્થા સમજાવાઈ છે. અસમાંથી સર્વથા ઉત્પત્તિ અને સન્માંથી સર્વથા નાશ ન હોઈ શકે એ બાબત છઠ્ઠા પદ્યમાં રજૂ કરાઈ છે. સંક્ષેપમાં કહું તો ઉત્પાદાદિ ત્રિપુટીનો સમુદિત સ્વરૂપે વિચાર પહેલાં છ પદ્યોમાં કરાયો છે. પદ્ય ૭-૯માં કેવળ ઉત્પાદનો, પદ્ય ૧૦-૧૭માં કેવળ વ્યયનો અને પદ્ય ૧૮-૨૪માં કેવળ ધ્રૌવ્યનો અધિકાર છે. પદ્ય ર૫-૩રમાં અનેકાન્તદષ્ટિએ કેટલીક બાબતનો વિચાર કરાયો છે. ૧. આ પ્રકરણ સ્વોપણ વ્યાખ્યા અને મુનિચંદ્રસૂરિકૃત ટિપ્પણક સહિત બે ખંડમાં “ગા. પૌ. ગ્રં.”માં અનુક્રમે છે. સ. ૧૯૪૦ અને ઇ. સ. ૧૯૪૭માં પ્રકાશિત કરાયું છે એનું સંપાદન મેં કર્યું છે. આ અંગે સંસ્કૃત તેમજ
અંગ્રેજીમાં મેં એકેક ઉપેઘાત લખ્યો છે અને તે છપાયો છે. ૨-૩ આ બંને પ્રકાશિત છે. જુઓ ઉપરનું ટિપ્પણ. ૪. આ પ્રકરણ સ્વોપજ્ઞ વૃત્તિ સહિત “ઋ. કે. જે. સં.” તરફથી ઈ. સ. ૧૯૩૬માં પ્રકાશિત કરાયું છે. [આનું પુનર્મુદ્રણ “જિ. આ. ટ્રસ્ટ” વિ. સં. ૨૦૪પમાં કર્યું છે.] એમાં સંસ્કૃતમાં વિષયાનુક્રમ અપાયો છે. આ ઉપરાંત આ પ્રકરણનાં આદ્ય સાત પદ્યો તેમજ એ પદ્યનું ન્યાયાચાર્યકૃત વિવરણ “જૈ. ગ્રં. મ. સ.” તરફથી નિમ્નલિખિત નામથી વિ. સં. ૨૦00માં પ્રકાશિત પુસ્તકમાં છપાયેલાં છે – “૩ાાલિસિદ્ધિવિવર વીમાના પ્રકૃતિવાઃ विजयप्रभसूरिस्वाध्यायश्चेति ग्रन्थचतुष्टयी ॥" ૫. આને લઈને આ કૃતિને ઉત્પાદાદિકાત્રિશિકા પણ કહે છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
