________________
લોકની વાણીને આવી રીતે વજન અપાય જ નહિ' આથી જ શ્રી લક્ષ્મણજી પોતાના વડીલ ભાઈ શ્રી રામચન્દ્રજીને વિનંતી પૂર્વક કહે છે કે,
“હે આર્ય ! લોક એવી વાતો કરી રહ્યા છે, એટલા માટે શ્રીમતી સીતાજીનો ત્યાગ કરો નહિ ! લોક તો ઘડીમાં આમ પણ બોલે અને ઘડીમાં તેમ પણ બોલે ! લોકની વાણી તો આમે ય અપવાદ દેનારી હોય છે અને તેમે ય અપવાદ દેનારી હોય છે. લોકના મોઢાને કોઈ બંધન નથી. આથી જેમ ફાવ્યું તેમ અપવાદને બોલનારી લોકવાણીથી, આપ શ્રીમતી સીતાજીનો ત્યાગ કરો નહિ!' આ રીતે લોકવાણીની અવિશ્વસનીયતા વર્ણવ્યા બાદ, સુરાજ્યમાં સુસ્થિત એવો પણ લોક જો રાજદોષને જોવા કે ગાવામાં તત્પર બને, તો રાજાઓએ તેવા લોકની સાથે કેવી રીતે કામ લેવું જોઈએ, એ વાતને સ્પષ્ટ કરતાં પણ શ્રી લક્ષ્મણજી જણાવે છે કે
“નોda: સૌરાન્યજુથોડલ, રાનઢોષારો મવેત્ ? शिक्षणीयो न चेत्तनो-पेक्षणीयः स भूभुजाम् ॥१॥" લોને જો આપણા તરફથી કોઈપણ પ્રકારની તકલીફ હોય અને એથી તે આપણા દોષોને જોવા કે ગાવામા તત્પર બન્યો હોય તો તે એક જુદી વાત છે આપણા રાજ્યમાં તેવું તો કાંઈ છે જ નહિ; આપણા રાજ્યમાં તો લોક સુખપૂર્વક જીવી રહ્યા છે. આમ છતાંપણ, સુરાજ્યમાં સુસ્થિત એવો પણ લોક, જો રાજદોષમાં તત્પર બને, તો તો રાજાઓને માટે તે શિક્ષણીય છે અને તેમ નહિ તો ઉપેક્ષણીય છે, રાજાએ કાં તો તેવા લોકોની શિક્ષા દ્વારા સાન ઠેકાણે લાવવી જોઈએ અને તેમ ન કરવું હોય તો તેવા લોકની ઉપેક્ષા કરવી જોઈએ પણ એ સિવાય બીજું કાંઈ કરવાનું હોય નહિ !
શ્રી રામચંદ્રજીની અપયશની ભીરતા શ્રી લક્ષ્મણજીએ લોકવાણીના સ્વરૂપ આદિની જે વાત કહી, તેની સામે તો શ્રી રામચન્દ્રજી કાંઈ જ કહી શકે તેમ હતું નહિ અને બીજી તરફ તેમને કોઈ પણ રીતે આ અપયશ સહન નહોતો કરવો, એ પણ નિર્વિવાદ વાત છે. શ્રીમતી સીતાજી જેવી મહાસતીનો ત્યાગ તેમને ઈષ્ટ નહોતો, પણ તે સાથે શ્રી રામચન્દ્રજી લેશ પણ અપયશને
..જજ માનસ અને ધર્મસજ ......૧૦
இதில்
இஇஇஇஇஇஇஇ
૨૨૧
