Book Title: Jain Parampara me Dhyana ka Swaroop
Author(s): Sima Rani Sharma
Publisher: Piyush Bharati Bijnaur

View full book text
Previous | Next

Page 227
________________ (२०८) जैन परम्परा में ध्यान का स्वरूप : एक समीक्षात्मक अध्ययन इसमें प्रथम दो शवल ध्यान छद्मस्थ अर्थात् अल्पज्ञानियों के लिए विहित है । उनमें श्र तज्ञानपूर्वक पदार्थ का आलम्बन होता है और अन्त के दो शक्ल ध्यान जो आलम्बन से रहित होते हैं, वे जिनेन्द्र देव को होते हैं । पृथक्त्ववितर्कवीचार शुक्ल ध्यान : पृथकत्ववितर्कत्रीचार नामक ध्यान शुक्ल ध्यान का प्रथम चरण है। इस ध्यान में पृथक-पृथक रूप से वितर्क अर्थात् श्रत का वीचार अर्थात् श्रुतज्ञान बदलता रहता है इसलिए इसे सवितर्क सवीचार और सपक्त्व ध्यान कहा गया है । * यह ध्यान मन, काय और वचन इन तीन योगों वाले मुनियों के होता है । किसी एक वस्तु में उत्पाद, स्थिति और व्यय आदि पर्यायों का चिन्तन श्रत का आधार लेकर करना भी पृथक्त्व वितर्कवीचार शुक्ल ध्यान होता है । ... अर्थ, व्यञ्जन और योगों के संक्रमण का नाम वीचार कहा गया है । A x श्र तज्ञानार्थ सम्बन्धाच्छ, तालम्बन पूर्वके। पूर्वे परे जिनेन्द्रस्य निः शोषालम्बनच्युते ।। (ज्ञानार्णव ४२/८) * (क) पृथकत्वेन वितकस्य वीचारो यत्र विद्यते।। सवितर्क सवीचार सपृथक्त्वं तदिष्यते ।।(ज्ञानार्णव ४२/१३) (ख) दव्वाइ अणेयाइं तीहि वि जोगेहिं जेण ज्झायंति । उवसंतमोहणिज्जा तेण पुधत्तंति तं भणिया ।। (भगवती आरा धना वि. टी १८७४) . (क) उप्पाय-ट्ठिइ-भंगाइपज्जयाण जमेगवत्थुमि । नाणानयागु सरणं पुव्वगयसुयाणुसारेण (ध्यानशतक ७७-७८) (ख) एकत्र पर्यायाणां-योगान्त रेषु संक्रमण-युक्तमाद्यं तत् ।। (योगशास्त्र A (क) अत्थाण वंजणाण य जोगाण य संकमो ह वीचारो। तस्स य भावेण तयं खुत्ते उत्तसवीचारं ।।(भगवती आराधना, वि० टी० १८७६) (ख) अध्यात्मसार ५/६४-६७ (ग) पृथक्त्वं तत्र नानात्वं वितर्कः श्रु तमुच्यते । अर्थव्यञ्जन योगानां वीचारः संक्रमः स्मृतः।। (ज्ञानार्णव४२/१५)

Loading...

Page Navigation
1 ... 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278