________________
જૈનધર્મ વિકાસ.
એક જીવની અપેક્ષાએ એક પ્રકારનું જ સમક્તિ હોય. એટલે જેને ક્ષાયિક હોય તેને તે સમયે ઉપશમ ન હોય અને ઉપશમ હોય તેને ક્ષાયિક ન હોય. પરંતુ અનેક જીની અપેક્ષાએ એ બન્ને પ્રકારનાં સમતિ ૮-૯-૧૦-૧૧ એ ચારે ગુણઠાણાઓમાં હોય.
પ્રશ્ન ૯-ક્ષપશમ સમકિત આખા ભવચક્રમાં ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્યવાર પામે, તે જઘન્યથી કેટલીવાર પામે ?
જવાબ-જઘન્યથી છેવટ એક વાર પણ પામવું જ જોઈએ, કારણકે ક્ષયે પશમ સિવાય ક્ષાયિક સમક્તિ ન પામી શકે.
પ્રશ્ન ૧૦-પશમ સમક્તિવાળો જીવ ઉત્કૃષ્ટ વિશુદ્ધિના પરિણામે ક્ષાયિક જ પામે, કે ઉપશમ સમક્તિ પણ પામે ?
જવાબ-ક્ષપશમમાંથી જેમ ક્ષાયિક સમક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ ઉપશમ શ્રેણી ઉપર ચઢનારા અને ઉપશમ સમક્તિ પણ પ્રાપ્ત થાય છે, એટલે કે વિશુદ્ધ પરિણામી આત્માને ક્ષયે પશમાંથી ઉપશમ અને ક્ષાયિક એ બને પ્રકારના સમક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે પતિત પરિણમીને મિથ્યાત્વ પણ પ્રાપ્ત થાય છે.
- પ્રશ્ન ૧૧-ક્ષપશમ સમિતિમાં એકને વિપાકેદય અને છને પ્રદેશદય સતત ચાલુ હોય છે, તેમ બંધ પણ હોઈ શકે છે ?
જવાબ-ક્ષપશમ સમક્તિમાં દર્શન સપ્તકમાંથી એક પણ પ્રકૃતિને બંધ ન હોય. એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું કે દર્શન મેહની ત્રણ પ્રકૃતિમાંથી બંધ તે મિથ્યાત્વ મેહને જ હોય છે, મિશ્ર અને સમક્તિ મેહને બંધ ન હોય. મિશ્ર તથા સમક્તિ મેહ એ બન્ને પ્રકૃતિએ મિથ્યાત્વનાં દલિકેનું જ રૂપાંતર છે. મિથ્યાત્વના દલિકે વિશેષ વિશુદ્ધિથી શુદ્ધ થાય તે સમક્તિ મેહ, અધકચરા શદ્ધ થાય તે મિશ્રમેહ, અને જેવાને તેવા મલિન રહ્યા. તે મિથ્યાત્વ મેહ તરીકે જ રહ્યા એમ સમજવું.
આ પ્રશ્ન ૧૨-ક્ષપશમ સમક્તિનો ઉત્કૃષ્ટ છાસઠ સાગરોપમથી અધિક કાળ કહ્યો છે, તે શું તેટલે કાળ એક સરખું તે ટકી શકે છે?
જવાબ-હા, તે એક સરખું અવિચ્છિનપણે તેટલે કાળ રહી શકે છે, તે પછી ક્ષાયિક સમક્તિ થાય અથવા ક્ષયોપશમને વમીને મિથ્યવે જાય.
પ્રશ્ન ૧૩-ક્ષપશમ સમક્તિને જઘન્યથી કેટલે કાળ જાણું ? જવાબ-જઘન્યથી અંતમુહૂર્ત કાળ જાણો.
પ્રશ્ન ૧૪-ભાયિક સમક્તિ દર્શન સપ્તકની સાતે પ્રકૃતિ ક્ષીણ થવાથી પ્રાપ્ત થાય છે, તે તે બંધ સત્તા ને ઉદય એ ત્રણ પ્રકારે ક્ષીણ થાય છે, કે અમુક પ્રકારે થાય છે ? - જવાબ-ક્ષાયિક સમક્તિ, દર્શન સપ્તકને સંપૂર્ણ ક્ષય થવાથી જ થાય છે. એટલે ક્ષાયિક સમક્તિ થયા પછી દર્શન સમકને બંધ સત્તા અને ઉદય એમાંથી એક પણ ન હોઈ શકે.
