________________
જમનાદાસ ઉદાણનું પ્રવચન.
હવે મૂર્તિ પૂજાના સંબંધમાં બે શબ્દો કહ્યા સિવાય તીર્થોદ્ધારને વિષય સમેટી શકાય તેમ નથી. પ્રથમ તો એ જાણી લેવું જોઈએ કે કઈ અદીઠ, અદશ્ય વસ્તુ, કે વ્યક્તિ તીર્થ બની શકતી નથી. કહેવાનો મતલબ એ છે કે તીર્થ પ્રત્યક્ષ છે. આંખથી જોઈ શકાય છે. પછી તેનું સ્વરૂપ ગમે તે પ્રકારનું હોય, સ્વરૂપ કરતાં વિશેષ મહત્ત્વની વાત ગુણની છે. જીવંત વ્યક્તિ, દાખલા તરીકે, માતા, પિતા, ગુરૂદેવ વગેરે, પ્રતિમા, પાદુકા, છબી, ભૂમિ, સ્મારક, પ્રતિક, એ ધાણી, વગેરે વગેરે અનેક વ્યક્તિ કે વસ્તુઓ આપણે માટે તીર્થરૂપ બને છે. તે દરેકમાં ગુણોનું આરોપણ જેટલા પ્રમાણમાં થએલું હોય છે, તેટલા પ્રમાણમાં તે સર્વ આપણને વધારે ભવ્ય, વધારે સુંદર, વધારે પ્રિય અને વધારે પ્રેરણાદાયક જણાય છે. | ગમે તે શિલ્પકાર કે ચીત્રકાર તીર્થકરેની આબેહુબ કાંતિ આલેખી શકે નહિ, છતાં પણ તીર્થકરની પ્રતિમા સામે બેસતાં. અગર તેના દર્શન કરતાં તેમના ગુણેનું આપણા ચીત્તમાં સ્મરણ થાય છે. તેથી આનંદ થાય છે. અને આપણને પ્રભુતાનું ભાન થાય છે. મૂર્તિપૂજા આ રીતે સાધન તરીકે પણ બહુજ ઉપયોગી છે, આપને બીજું ઉદાહરણ આપું. આપણે રાષ્ટ્રીય ધ્વજ , વસ્તુ જુઓ તે માત્ર લુગડાને કટકે છે, પરંતુ તેમાં આપણે ગુણેનું આપણ કરેલું છે. તે તમને રાષ્ટ્ર ધર્મ, રાષ્ટ્રગૌરવ અને રાષ્ટ્રીયતાનું ભાન કરાવે છે. તે તમને કર્તવ્ય પાલન કરવા, દેશસેવા કરવા, દેશ માટે ભેગ આપવા તત્પર પણ કરે છે. કહેવાની મતલબ એ છે કે વ્રજમાં પ્રેરણા દેવાની તાકાતના કારણે તે વંદનીય બને છે, તેવુંજ મૂર્તિના સંબંધમાં સમજવાનું છે.
તમે જેના તરફ બહુજ આદરમાન અર્થાત્ પૂજ્યભાવથી જોશે અને જેનું વધારે સ્મરણ કરશે, તેની છાપ તમારા ચીત્ત પર વધારે પડશે. જીન પ્રભુનું જેમ વિશેષ સ્મરણ કરશે તેમ તેની વધારે છાપ તમારા ચીત્ત ઉપર પડશે.
જીન પ્રભુમાં જેટલા વધારે પ્રમાણમાં તમે તલ્લીન-તદાકાર થશે, તેટલા વધારે પ્રમાણમાં તમારા ચીત્તમાં તેઓશ્રી વ્યાપક થશે. ચીત્તને પ્રભુમાં પરોવવા તથા તેમાં તદાકાર થવા તમારે સાધના કરવી પડે છે. આ સાધનામાં મતિ તમને ઘણું સહાયતા કરે છે. મૂર્તિની પ્રેમભાવે પૂજા કરતાં કરતાં તમને પ્રભુના ગુણોનું સ્મરણ થાય છે. પ્રભુના ગુણેને જાણવાથી તમે તેને પીછાનતા થાવ છે. અને પીછાન થયા પછી તેમાં ઓતપ્રેત થવું સહેલ બને છે. એટલે આ દષ્ટિએ પણ મૂર્તિ પૂજા ઘણજ ઉપયેગી અને ઉત્કર્ષને દેનારી છે. તેથી જ જગતના ઘણા સંપ્રદાએ મૂર્તિપૂજાનું અવલંબન સ્વીકાર્યું છે. અમુક સંપ્રદાયે મર્તિપૂજામાં માનતા ન હોય તેથી મૂર્તિપૂજાની મહત્તા ઘટતી નથી. અને મારે
