Jain Dharm Vikas Book 02 Ank 02

Author(s): Lakshmichand Premchand Shah
Publisher: Bhogilal Sankalchand Sheth
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522514/1

Page #1

जैनंजयन शासन
Indiા
I
inni
rilllllll
div
Will
Jinni
પુસ્તક ૨ જી. ]
માગશર : વીર સંવત ૨૪૬૮.
[ અંક ૨.
| શ્રીમદ્ પન્યાસરેવિ.
યસંહ વિ.
તત્રી :
લક્ષ્મીચંદ પ્રેમચંદ શાહ.
ભોગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ.

Page #2

ડીસેમ્બર, સને ૧૯૪૧. જૈન ધર્મવિકાસ. વીર સં. ૨૪૬૮, પ'ચાંગ. વાર્ષિક લવાજમ.] વિષય-દર્શન. [રૂપિયા, બે.
માગશર–પાષ, વિ. સં. ૧૯૯૮.
વિષય.
વાર. 1
તારી
Yટ
ર કે '0 A + ૮ = K to be
પ૧
૧૧રવિ
વઢિ ૪ બે વદિ ૭ ક્ષય શુદિ ૬ ક્ષય શુદિ ૭ એ
લેખક.
પૃષ્ઠ. ગાડી–પાશ્વનાથ સ્તવન,
મુનિ રામવિજયજી. श्री आदिनाथ चरित्र पद्य. जैनाचार्यश्रीजयसिंहसूरिजी. श्री शीलकुलकम्
जैनाचार्यश्रीविजयपद्मसूरिजी. રાહ્મસમ્મત માનવધર્મ સૌર મૂર્તિપૂજ્ઞા. pક્ય . શા. કમોવિયવી. ૪૫ ૪) સામ | “ શ્રીસિદ્ધચક્રની તાત્ત્વિક ભાવના. ” જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયપદ્રસૂરિજી. પગળ - ધમ્ય વિચાર.”
ઉપાધ્યાય શ્રીસિદ્ધિમુનિજી. . બુધ ૧૦ ૮ ગુરૂ ૧૧ સંસાર ચિતાર અને મુક્તિના સુખ. = મુનિ શ્રી રામવિજયજી. સેવાધર્મનું સત્ય સ્વરૂ ૫.
મુનિ શ્રી પ્રેમવિમળજી. અહત દર્શન અને ઈશ્વર,
મણીશંકર કાળીદાસ વૈદ્યશાસ્ત્રી.
બી. ૫૩ પ્રશ્નોત્તર...”
ઝવેરચંદ છગનલાલ સુરવાડાવાળા, ૧ ૩મંગળ 1.
૫૫ ૧૪ બુધ ૧૭ જમનાદાસ ઉદાણીનું પ્રવચન.
મળેલું सानुवाद जीवविचार प्रकरणम्. मुनिश्री दक्षविजयजी.
६४ રાધનપુરી ભાઈએાનું આનંદ સંમેલન. મળેલું, ૨ શનિ ર૦
ઉપધાનતપ માળા પરિધાને મહોત્સવ.. તંત્રી. ૩ રવિ
વર્તમાન-સમાચાર, પમંગળ ર | ગુરૂ વદિ ૧ ગુરૂ, રોહિણીદિન.
સુદિ ૬ બુધ, શ્રીવિમળનાથ કેવલદિન. વદિ ૧૦ શનિ, પાણી-દશમ.
સુદિ ૯ શનિ, શ્રી શાંતિનાથ કેવલદિન ૧| રવિ ર૦.
- શ્રી પાર્શ્વનાથ જન્મદિન. સુદિ ૧૧ સેમ, બકરી ઈદ. ૧૧/સાભ વદિ ૧૧ રવિ, શ્રી પાર્શ્વનાથ દીક્ષાદિન.
શ્રી અજિતનાથ કેવલદિન, ૧૨ મગળ ૩ વદિ ૧૨ સોમ, શ્રીચંદ્રપ્રભુ જન્મદિન. સુદિ ૧૩ બુધ, રોહિણી દિન.
૩૧ વદિ ૧૩ મંગળ, શ્રી ચંદ્રપ્રભુ દીક્ષાદિન. ||, સુદિ ૧૪ ગુરૂ, શ્રીઅભિનંદન કેવલદિન. ૧૪ ગુરૂ x
* વદિ ૧૪ બુધ, શ્રી શીતળનાથ કેવલદિન. || સુદિ ૧૫ શુક્ર, શ્રીધર્મનાથ કેવલદિન. ડીસેમ્બર | દ્વારા વિજયનીતિસૂરિ જૈન પુસ્તકાલય, ગાંધીરોડ, અમદાવાદ,
૧ર સાભ
પ૭
,
૧/ શુક્ર
૬૫
૬૯
છે?
૧૩) બુધ ૩
૧૫ શુક્ર

Page #3

જૂનધર્મવિલાસ.
પુસ્તક ૨ જું.
અંક ૨ જે.
માગશર, સં. ૧૯૯૮. * ગેડી–પાર્શ્વનાથ સ્તવન
પ્રગટ થયા ગેડી-પાસજીરે લાલ,
આવ્યા મારવાડા મઝારરે, કેસરીયા લાલ. ગુણ ડીજીના ગાવસુંરે લાલ,
હયડ ધરી ઉછરંગરે, કેશરીયા લાલ. પ્રગટ-૧. સોઢાને કાસદ મોકલાવ્યારે લાલ,
કહેજો પુંજાજીને વાત રે, કેશરીયા લાલ. પ્રભાતે વહેલા પધારશેરે લાલ,
| દર શણ રાતો રાતરે, કેશરીયા લાલ. પ્રગટ-૨. પારકરથી સોઢા આવીયા રે લોલ,
આવ્યા મોરવાડા મોઝારરે, કેશરીયા લાલ. ઉંટ, ઘોડા, રથ, ગાડલરે લાલ,
પાળાંતણે નહિ પારરે, કેશરીયા લાલ. પ્રગટ-૩. ઉચે ચડુ ને નીચે ઉતરૂરે લાલ,
જેઉ પાર્શ્વનાથની વાટ, કેશરીયા લાલ. એટલામાં ગોડીજી પધારીયા રે લોલ,
હુ છે જય જયકારરે, કેશરીયા લાલ પ્રગટ-૪. કેશર, ચંદન ઘોળાઈ રહ્યારે લાલ,
લીધા કંચળા હાથ રે, કેશરીયા લાલ. નિર્મળ નીરે નાહી કરીરે લાલ,
પૂજા કરૂ રંગ રોળ, કેશરીયા લાલ. પ્રગટ-૫ રાધનપુરના રાજીયારે લાલ,
મસાલીયા, સુજાણ રે, કેશરીયા લાલ. ધારસી, જેસંગભાઈના જોડલાં રે લોલ,
માહે સાંકળચંદ સરદારરે, કેશરીયા લાલ. પ્રગટ-૬ સંઘવીએ સંઘ જમાડે રે લોલ,

Page #4

જન ધર્મ વિકાસ.
માનસંગ અને ભેજરાજરે, કેશરીયા લાલ. भी२, ण, भने सारे सास,
ઉપર મઝાના મગરે, કેશરીયા લાલ. પ્રગટ-૭ શોભા બહુ ને સંઘ ચાલીયે રે લોલ,
मामुछ साभा जयरे, शरीय दास. સંવત અઢારસે અઢોરે લાલ,
भास थैतरने सोमवा२२, शरीया प्रगट-८. દર્શન કરાવ્યા સંઘને રે લોલ,
તેથી હરખ ઉરમાં ન માયરે, કેશરીયા લાલ. કર જોડી રામવિજય કવી ભણે રે લોલ,
ગુણ ગેડીજીના ગાયરે, કેશરીયા લાલ. પ્રગટ
॥श्री आदिनाथ चरित्र पद्य ॥ (जैनाचार्य श्रीजयसिंहसूरीजी तरफथी मळेलु)
( is Y४ ७थी अनुसंधान ) इमि कह कर आकाश समाही, अंतर ध्यान हुआ क्षण मांही । यह चरित्र निज हृदय विचारो , निज परलोकहि तुरत सुधारो॥ स्वयं बुद्ध की बात सुन, महाबल नृपति सुजाना ।
धर्मास्तिक निजमानकर, कीना धर्म बखान ॥ जबहि नृपतिमन उपजा ज्ञाना, झूठ सांच सब तुरत पिछाना। खयंबुद्ध अति हर्षित होई, धन्य धर्म नृप जाना सोई ।। सुनहुं नृपति तुम कुलके माही, हुए एक कुरु चंद्रा हाई। तिन कर पुत्र हरिस्चंद्र नामा, ते नृप अतीहिं नीच दुष्कामा ॥ दया विहीन हिंसक अति घोरा, महा भयंकर पापी चोरा । तिन नृप राज्य किया बहु काला, पूर्वोपार्जीत पुन्य रसाला ॥ पूर्व पुन्य क्षय होवन लागा, धातु रोग नृपतिकर लागा। भोगत दुख बहुत वह भारी, सुख कर वस्तु हुइ सुख कारी ॥ विषम दुख भोगतवह राजा, देह त्याग निज लोक विराजा । तिन कर पुत्र हुआ अति धर्मी, नीतिवान और शुभ कर्मी ॥

Page #5

આદીનાથ ચરિત્ર પહ नाम सुबद्धिनृपति सखा, बुलवाया महिपाल ।
सन्माना अति मित्रको, बोले वचन रसाल ॥ अहोमित्र तुमहो सब लायक, काम करो एक सब सुख दायक । जो तुम सुमा धर्मअरु ध्याना, सो सब मुझको कहो बखाना ॥ सुबुद्धी यह सुन सुख पावा, राजज्ञा निज सीस चडाया । सुन सुन धर्म सुनावे राजा, यही सुबुद्धी कीना काजा ॥ सुन नृपति अति श्रद्धा होई, जिम रोगि न औषधि सन होई । एक दिन नगर सिलंधर स्वामी, हुए केवली मोक्षहीं गामी ॥ रिषिवंदन आये तह देवा, करत महोत्सव सुरनर सेवा ।
सुबुद्धी यह वात, हरिश्चंद्र से जाय कही ।
सुन नृपति हर्षात, तुरत चला मुनिवर ढिग ॥ मुनिवर बंदन कर वह राजा, नत मस्तक मुनि चरण विराजा ॥ मुनिवर धर्म कहा बहु भांती, सुन नृप हृदय विराजी शांती । बोला नृप पुनि दोय करजोडी, स्वामी सुनिय अर्ज एक मोरी ॥ नाथ पिता मम थे अति पापी, कवन गति तिन पाई श्रांषी। तब बोले मुनि नाथ कृपाला, सप्तम नके गया बहु काला ॥ यह सुन नृप वेराग्य विचारा, मिठा मोह अरु हुआ उजारा । भवन आय बुलवाय कुमारा, देय ज्ञान सोंपा सब भारा ॥ सुबद्धी सन आज्ञा मागी, मंत्री अब में हाउं वैरागी । कहेउ मंत्री तब में वृत लेऊ, मेरा कार्य पुत्र कर देऊ॥
दोनो कुंवर बुलाय कर, समझाया सब ज्ञान।
राज्य नीति अरु धर्मका, कीना बहुत बखान ॥ कुंवर धर्म पर श्रद्धा रखना, राज्य संभाल धर्म में रहना ।
सदबुद्धि हरिस्चंद, दोनों आये मुनि ढिग।
धृत लीना सुख कंद, मोक्ष लाभ पावन किया ॥ तेही वंस एक दंडक राजा, हुआ प्रचंड जस हे यमराजा ॥ तिन कर पुत्र प्रतीभाशाली, तेहि नाम सुन्दर मणीमाली । दंडक पुत्रसु सुन्दर भारी.. बड़ा मोह कोषपुर नारी॥ उमर भोग मोह के कारण, जन्म भया कोष विष धारण । कोष निरक्षण जो कोइ आवे, ताको वह चटपट कर जावें ॥
अपूर्ण

Page #6

नध विस.
॥शील कुलकम् ॥ कर्ता-श्रीजैनाचार्य श्री विजयपद्मसूरिजी.
(itis पृष्ठ ८थी मनुसयान) सच्चसुहं चारित्ते-चायसरुवे ण भोगभोअम्मि। अंगे नवमे पत्तो-संसं धण्णो पहुमुहेणं ॥४३॥ भव्वा ? दव्वाईए-विसयाईए य जारिसो रंगो। जइ तारिसो ऽवि होज्जा-जिणधम्मे तयहिओ पुण्णा ॥४४॥ अप्पायासखणेण-होज्ज तया मुत्ति सुरक संपत्ती । धम्मो कल्लाणकरो-दुग्गइया विसयदव्वाई ॥४५॥ विसविसएसुय भेओ-अहिओ से पण्णवेइ भक्षणओ ॥ इगसो मारेइ विसं-बहुसो मारिति ते विसया ॥४६॥ आवेड्डिजइ जेहिं-जीवा घण चिकणाइ कम्मेहिं । विसपा ते णाअव्या-एसा चिंतिज दुप्पत्ती ॥४७॥ वीसासा विसयाण-पत्तदुहा रावणद्दपमुहणरा । पढमो चउत्थनिरए-भवम्मि भमिओ तहा बीओ ॥४८॥ विसयज्झाणा वि गओ-निरयं जइ रावणो तया भोगा ।
दुग्गइलाहे चोजं-किं ता सुक्खं विसयचाया ॥४९॥ . एगिदियविसयरई-जीवाणं देइ तिव्यदुक्खतई । : पंचिंदियविसयरई-दुग्गइमरणाइबहुदुक्खा ॥५०॥ हवइ करी फासेणं-करिणिं दटळूण कामपरतंतो। लहइ दुहं गड्डाए-एवं मच्छोवि रसगिद्धो ॥५१॥ सदसवणसंगेणं-मओ दुही होइ गंधओ भमरो । रूवपसत्तपअंगा-पडिय पईवे लहंति मिई ॥५२।। महिसी जग्गंताणं-णिद्दालूणं-तहेव महिस त्ति । गड्डरियपवाहपहं-अपमाओ होज सोऊणं ॥५३॥ निवकुंभाररमाओ-परोप्परं नेहसंशया दोणि । सययं मिलति गदिणे-दो णो मिलिया निवइ रमणी ॥५४॥ चिंतागया कहेए-दासी तुं गच्छ कुंभारीए । गेहं सा ण किमटुं-आगच्छइ तं पलोएज्जा ॥५५।।
अपूर्ण

Page #7

શાસ્ત્રસમ્મત માનવધર્મ ઔર મૂર્તિપૂજા शास्त्रसम्मत मानवधर्म और मूर्तिपूजा.
( लेखक )-पूज्य मु. श्री. प्रमोदविजयजी म. ( पन्नालालजी)
(dis. ०४ ८ थी अनुसंधान ) तात्पर्य यह है कि संसार में ऐसा कोई कार्य नहीं है कि जिसको उपादान कारण की तो आवश्यकता रहे और निमित्त कारण का किंचित् भी अवलंबन न ग्रहण करना पड़े। जहां उपादान कारण है वहां निमित्त कारण भी अवश्य ही होगा, क्योंकि उपादान और निमित्त ये दोनों चचेरे भाइ हैं। चचेरे भाई ही कों माने जाय यदि सहोदर ज्येष्ठ और कनिष्ठ भ्राताही कहे जाय तो किसी प्रकार की अत्युक्ति नहीं होगी। उपादान कारणरुप ज्येष्ठ बंधु स्वाती पूर्त्यनंतर निमित्त का साथ छोड़ सकता है किंतु निमित्त कारण अपने ज्येष्ठ बंधु के साथ इसी प्रकार विश्वास घात कर कृतघ्नता का परिचय कदापि नहीं देगा प्रत्युत् उपादान की पुष्टि ही करता जायगा। उपरोक्त उदाहरणों से यह स्पष्ट प्रमाणित हो जाता है कि उपादान कारण में स्फूर्ति उत्पन्न करनेवाला निमित्त कारण ही है और उसकी आवश्यकता भी प्रचुर परिमाण में रहती है। इसी प्रकार मोक्ष प्राप्ति रूप कार्य में द्विविध चारित्र धर्म उपादान कारण होनेपर भी मूर्ति रूप निमित्त की अवश्य आवश्यकता रखते हैं कोंकि इसके विना स्वरूप ज्ञान कदापि नहीं हो सकता है। मूर्ति ही अनगार और अगार धर्म की पुष्टि में सहायिका है। और वही श्रुत धर्म तथा चारित्र धर्म का, देश विरति और सर्व विरति का पृथक् २ स्वरुप परिचय कराती है। मूर्ति का येन केन प्रकारेण स्वीकार किये बिना प्रवृत्ति क्रिया ही नहीं हो सकती है। अगार धर्म और अनगार धर्म इन दोनों का विकास मार्ग मूति के अवलंबन पर ही निर्भर है। जब तक साकार मूर्ति का अवलंबन नहीं लेंगे तब तक अरिहंत का स्वरुप ज्ञान भी नहीं हो सकेगा और न गुण ग्राम ही हो सकेंगे। आत्मा में सतत धर्म भावना जागृत रखने का मुख्य साधन पक भूति ही है।
वैसे तो आत्मा के साथ धर्म का अनादि कालीन संबंध सिद्ध है तथापि उस संबंध को स्थायी और दृढ़ बनाने के लिये किसी ऐसे अवलंबन की आवश्यकता रहा करती है जिससे वह आत्म विकास में सहायक हो जाय । आत्मा के साथ धर्म का जो संबंध है वह प्रमाद के कारण कभी प्रकट रुप में रहता है तो कभी अप्रकट रूप में। कभी जागृतावस्था में तो कभी सुप्तावस्था में तो कभी सर्वथा लुप्तावस्था में भी पाया जाता है। इस प्रमाद रूप आवरण के दूरीकरण का सरल और सुंदर उपाय मूर्ति का आधार ग्रहण करना ही है। इसके अवलंबन से न केवल विद्वज्जन समाज ही सत्यस्वरूप को पहिचान सकता है प्रत्युत् आबाल गोपाल भी धर्म मार्ग की और झुक कर कल्याण

Page #8

જૈનધર્મ વિકાસ.
यत्किंचित् रूप में अवश्य समझ सकते हैं। सतत धर्मभावनाओं को जागृत रखने का सुंदर और सर्व सुगम्य साधन यदि दुनिया में कोई हो सकता है तो एह केवल मूर्ति ही है।
जिस प्रकार शास्त्र जिनप्रणीत वाणी रूप होने से आत्म कल्याण और यथार्थ वस्तु ज्ञान कराने में निमित्त भुत हैं उसी प्रकार प्रभु प्रतिमा भी अरिहंत मूर्तिवत् होने से आत्म कल्याण में निमित्त भूत है। इसके आधार से हम अरिहंत की अचलावस्था, ध्यानस्थ स्थिति ओर शान्तमुद्रा को सुगमता से पहिचान सकते हैं।
मानवता के साथ मूर्ति पूजा का संबंध अर्वाचीन नहीं किंतु समसामयिक पुरातन ही है। व्यवहारिक, धार्मिक एवं नैतिक सभी कार्यो में मूर्ति का अवलंबन आवश्यक माना गया है। सकल चराचर रूप जगत् ही मूर्तिमय है। अमूर्त पदार्थ का स्वरूप ज्ञान करने के लिये भी मूर्ती का आधार लेना ही पड़ता है। जब तक उसका आधार न लिया जायगा तब तक अमूर्त का ज्ञान भी असंभव ही है। इस प्रकार शास्त्र सम्मत मानव जीवन का धर्म के साथ और धर्म का मूर्ती के साथ परस्पर धनिष्ठ और विश्वव्यापक संबंध प्रमाण सिद्ध है।
मूर्ति और धर्म संस्कृति जीवन का धर्म के साथ और धर्म का मूर्ति के साथ संबंध सिद्ध होजने के पश्चात् अब हमें यह जानने की परमावश्यकता है कि मूर्ति मानने से या मूर्ति का अवलंबन लेने से धर्मसंस्कृति, मानव संस्कृति और व्यवहार संस्कृति पर उसका क्या प्रभाव पड़ता है ? अथवा अब तक कितना प्रभाव पड़ा है ? क्या मूर्ति के द्वारा संस्कृति का टिकाव हो सकता है ? इत्यादि शंकाओं पर भी किंचित् भुलक डालना कर्तव्य रूप हो जाता है इतना ही नहीं किंतु प्रासंगिक होने से अनिवार्य भी है:
बंधुओ। प्रत्येक प्राणीका जीवन संस्कृति प्रधान है । संस्कृति के अनुकूल ही उस का जीवन बनता जाता है। संस्कृति का प्रभाव पड़े विना भी कदापि नहीं रहता है। मानव जीवन भी इससे वंचित नहीं माना जा सकता है। मनुष्य सामाजिक प्राणी होने से उस पर संस्कृति का असर भी अत्यधिक मात्रा में और वृढता के साथ पड़ता है। जब मानव शरीर ही मूर्ति मय है तो मूर्ति के संस्कारों का उसके हृदय में स्थान होना अस्वभाविक नहीं है यह तो प्रकृति दत्त गुण ही है। जिसके हृदय में एतदविषयक संस्कार नहीं उसकी मानवता शंकास्पद स्थिति में ही है। ऐसा मानने में किसी प्रकार का एतराज नहीं हो सकता है। चाहे ये संस्कार प्रकट रूप में या अप्रकट रूप में किंतु मूर्ति को ही सिद्धि के साधक हैं।
अपूर्ण.

Page #9

શ્રી સિદ્ધચક્રની તાત્વિક ભાવના.
શ્રી સિદ્ધચક્રની તાત્વિક ભાવના.
લેખક. જૈનાચાર્ય શ્રી વિજ્યપદ્ધસૂરિ
(પુ. ૨ અંક ૧ પૃષ્ઠ ૧૩ થી અનુસંધાન ) હે ભવ્ય છે? ચાર ગતિના પિકી મનુષ્યને જ ધર્મારાધનની સંપૂર્ણ સામગ્રી મળી શકે છે. કારણ કે દેવ વિષયમાં આસક્ત છે-નારકીઓ અનેક પ્રકારના દુઃખથી પીડાયેલા હોય છે. અને તિયે વિવેક વગરના હોય છે. વૈરાગ્ય, દુઃખોની શાંતિ, અને વિવેક આ ત્રણ વિના ધર્મની આરાધના ન થઈ શકે માટે જ મનુષ્ય વૈરાગ્યાદિથી મેક્ષ રૂપિ મહેલમાં ચઢવાની. છ પગથીયાવાલી નિસરણી ઉપર ચઢી મોક્ષરૂપિ મહેલમાં જઈ શકે છે. મહા પુણ્યના ઉદયથી મલી શકે છે તેવા તે છ પયથીયા આ પ્રમાણે જાણવા ૧. મનુષ્યણું ૨. આર્ય દેશમાં જન્મ ૩. ઉત્તમ કુલની પ્રાપ્તિ ૪. શ્રદ્ધા છે. ગુરૂના વચનનું સાંભળવું. ૬, વિવેક–આવી ઉત્તમ સામગ્રી મનુષ્યજ મેલવી શકે, માટે, મનુષ્યના ભવને દશ દષ્ટાન્ત દુર્લભ કીધે છે. તેવા મનુષ્ય ભવમાં મહાપુણ્યના ઉદયથી કલ્પવૃક્ષ સમાન વીતરાગ ધર્મ પામ્યા. તેમાં એ અવશ્ય ધ્યાનમાં રાખવું કે કરડે રત્ન આપતાં છતાં પણ ગયેલે સમય પાછો આવી શકતો નથી. જે દિવસમાં ધર્મની આરાધના કરાય, તેજ દિવસે સફલ જાણવા માટે ઈદ્રિને વશ રાખીને પ્રમાદને ત્યાગ કરીને વિવેકનંત થઈને હર્ષથી આ ધર્મની એવી આરાધના કરવી કે જેથી આ ભવ અને પરભવ બને સફલ થાય. તથા આયુષ્ય ચપલ છે. અને સંસારના દરેક પદાર્થો ક્ષણિક અને દુઃખને આપનારા છે. તેમજ સંબંધને લઈને જ અનેક પ્રકારના દુઃખો ભેગવવા પડે છે. તથા જેને અનુભવ કરતાં ફરી પાછું દુઃખ ભોગવવું પડે, તે વાસ્તવિક સાચું સુખ કહેવાય જ નહિ. તેવું સુખ તે ત્યાગ ધર્મની એટલે સંયમની આરાધના કરવાથી જ મળી શકે. દરેક આત્મા સુખને તો ચાહે જ છે. પણ જ્યાં સુધી ખરા સુખના સાધનેની સેવના થાય નહિ. ત્યાં સુધી ખરું સુખ મલેજ નહિ. જેઓ કાંઈપણ સમજણના ઘરમાં રહેલા છે. તેઓ તે તેવા સુખને મેલવવા માટે સંયમ ધર્મને જ સાધે છે. દેવલોકમાં પણ રહેલા ભાવિ તીર્થકર વિગેરે જીવો પણ તેજ સંયમની ચાહ ના રાખે છે. ચરમ શરીરી તીર્થક પણ સંયમ ધમની સાધના કરે જ છે. મહાચક્રવર્તિ રાજા વિગેરે પણ અનર્ગલ ઋદ્ધિ અને ભેગોને છડી સંયમ અંગીકાર કરે છે. માટે વાસ્તવિક સુખનું સાધન એક સંયમ જ છે. જો કે સંયમની આરાધના કરવામાં અનેક કષ્ટો સહન કરવા પડે છે. પણ તે પરિણામે અચલ અને અપાર સુખના દેનાર હોવાથી તેવા સુખની આગળ કષ્ટનું દુઃખ

Page #10

જૈન ધર્મ વિકાસ
અલપ જ ગણાય. આવું સંયમ જ્યારે દેશવિરતિ અવસ્થામાં રહેલી કર્મોની રિથતિમાંથી સંખ્યાતા સાગરોપમ પ્રમાણ સ્થિતિ ઓછી કરે ત્યારે પ્રાપ્ત થાય છે. ઈદ્રો અને ચક્રવતીના સુખથી પણ અનંત ગુણ સુખ-રાગ-મદ-મ-રહિત સંયમ ધારિને હેય છે. માટેજ સંચમિ આત્માઓને રાજાનો ભય, અને ચિરને ભય પણ હેતું નથી. તેઓ કર્મબંધના કારણોથી દૂર રહીને ક્ષમા વિગેરે દશ પ્રકારના સાધુ ધમની આરાધના કરીને અલ્પકાલમાં નિર્વાણપદ પામે છે. જે જ પ્રબલ મેહના ઉદયથી એટલે પ્રત્યાખ્યાનાવરણયકષાયના તીવ્ર ઉદયથી સર્વ વિરતિ સંયમને અંગીકાર કરવા અસમર્થ હોય છે, તેઓએ શ્રાવકધર્મને જરૂર અંગીકાર કરે જ જોઈએ, કારણકે જે શ્રાવક ધર્મની પણ વિધિપૂર્વક યથાર્થ આરાધના કરાય તે વધારેમાં વધારે ૮ ભવથી નવમો ભવ તે કરે જ ન પડે તે શ્રાવક ધર્મનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે –
तिकालं जिणवंदणं पइदिणं पूआ जहासत्तिओ, सज्ज्ञाओ गुरुवंदणंच विहिणा दाणं तहावस्सयं ॥ सत्तीए वयपालणं तहतवो अप्पुम्वनाणज्जणं,
एसो साधयपुंगवाण भणिओ धम्मो जिणिंदागमे ॥१॥ શ્રીવીતરાગના પ્રવચનમાં શ્રાવકેને પવિત્ર ધર્મ આ પ્રમાણે કહેલ છે. શ્રાવકે હંમેશાં સવારે બપોરે, અને સાંજે એમ ત્રણે કાલે પ્રભુને વંદન કરવું જોઈએ. પ્રભુવંદન સમ્યગ્દર્શનને નિર્મલ બનાવે છે. તથા ૨ ત્રણે કાલ પૂજા પણ અપૂર્વ ઉલ્લાસથી કરવી જોઈએ. પ્રભુની પૂજા કરનારને કઈ પણ જાતની વિપત્તિ ભોગવવી ન પડે. મનને અપૂર્વ શાંતિ આપનાર પણ પ્રભુની પૂજાજ છે ૩ યયાશક્તિ હંમેશાં ભણેલું સંભારવું ૪ હંમેશાં ત્રણે કાલ વિધિપૂર્વક ગુરુ વંદન કરવું જોઈએ જ્યાં સુધી પ્રભુનંદન પ્રભુપૂજા અને ગુરૂ વંદન આ ત્રણ વાનાં ન થાય. ત્યાં સુધી મેંઢામાં પાણી પણ ન નાંખવું જોઈએ. પ દીન દુ:ખી જીવને યથાશક્તિ દાન દઈને પછી જમવું ૬ શક્તિના અનુસાર વ્રતને અંગીકાર કરી આરાધે તેની રક્ષા કરે ૭ યથાશક્તિ તપને સાધે. નિકાચિત કર્મોને પણ તપશ્ચર્યાથી દૂર કરી શકાય છે ૮ હંમેશાં નવું જ્ઞાન ભણવું. કારણ સંયમને પમાડનાર તેજ છે. સાધુએ અને શ્રાવકે હંમેશાં મંત્રી પ્રમોદ કારૂણ્ય અને માધ્યચ્ચ આ ચારપ્રકારની ભાવના ભાવવી જોઈએ તેનું સ્વરૂપ આ છે-કોઈ પણ જીવ પાપ કર્મને ન કરે, સર્વ જે સુખી રહે, સર્વ જી કર્મોની પીડાથી મુક્ત થાઓ. આ મૈત્રી ભાવના કહેવાય. પ્રમોદ ભાવના એટલે ગુણવંત એને જોઈને ખુશી થવું. કારૂણ્ય ભાવના એટલે દુઃખી જેને પ્રાણના ભેગે પણ દુઃખથી મુક્ત કરે, આ દ્રવ્ય દયા અને ધર્મને નહિ પામેલા જીને ધર્મ પમાડે એ ભાવ દયા આ બંને પ્રકારની દયારૂપ જલથી હંમેશાં હૃદય ભીંજાયેલું હોવું જોઈએ.
(અપૂર્ણ)

Page #11

ધર્મે વિચાર
ધમ્ય વિચાર
લેખક–ઉપાધ્યાય શ્રી સિદ્ધિમુનિજી..
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૫ થી અનુસંધાન) (૧૦) પુણ્ય, બીજ-રક્ત, ઉછેર, શિક્ષણ અને તાલીમ વિગેરે વિગેરે યથાયોગ્ય જીવનને ઘડનારાં, પિષનારાં અને નભાવનારાં છે. એની જેટલી સુંદરતા અને બલવત્તરતા; મનુષ્ય તેટલો જ સુંદર અને બલવાન બને છે. એ બધામાં પુણ્યનું સ્થાન સૌથી પ્રથમ અને વિશાળ છે. એના આધારે જ અન્ય સર્વને લાભ મળે છે. મનુષ્યના સર્વ પ્રયત્ન પુણ્યની પાછળ પાછળ જ ગતિમાન થાય છે. મનુષ્ય પોતે કે તેના સર્જનહારાઓ જે નથી લાવી શકતા, તે દુઃશક્ય અશક્ય મનાતાને પ્રબલ પુણ્ય બળજબરીથી ખેંચી લાવે છે. પણ ભિન્ન ભિન્ન દષ્ટિથી અનેક નામે વડે ઓળખાતું આ પુણ્ય ચર્મચક્ષુને અદશ્ય છે, તેથી અકસ્માતુ કે સહેતુક, ગમે તેમ પણ પ્રયત્નની આવશ્યકતા જગતના સર્વ વિચારશીલ બુદ્ધિમાન સ્વીકારે છે.
ઉત્તમ વંશવેલો વિસ્તારવાને પતિપત્નીએ ઉત્તમ જીવન ગાળવું જોઈએ. તેમના જીવનમાં એકેએક કાર્યમાં નીતિ અને સદ્ધર્મ ઓતપ્રોત થઈ રહેલો હોવા જોઈએ. એમને પિતાને નબળો પણ બીજ–રક્તનો વારસે એથી અમુક અશે જરૂર સુધરે તે પછી જેઓને તેવા પ્રકારને ઉત્તમ વારસો મળ્યો હોય તેની શુદ્ધતા રહી, તેમાં વિશેષ સુધારો થાય તે આશ્ચર્ય જેવું કાંઈ પણ નથી. ઉત્તમ વારસાને ઉત્તમ જીવનથી ઘણું જ સુંદર પિોષણ મળી તેની શુદ્ધતા ખીલતી જાય છે. અને પરિણામે તેની પ્રજા ગૌરવાન્વિત બને છે. કુતરાઓની બહોળી પ્રજા કરતાં સિહની અલ્પ પ્રજાનું ગૌરવ વિશેષ છે, ઘણું જ વિશેષ છે. સિંહ પથ છે. અહિં મનુષ્યની વાત કરવામાં આવે છે. સિંહ કરતાં મનુષ્યમાં કેટલી ગૌરવજનક વિશેષતા જોઈએ ?
સંસારમાં પ્રેમ તે અતિશય કદાચ હોય, પણ વિષયને અતિશય હોય તે તે બહુ જ અનુચિત છે. જે પ્રેમમાં વિષયાતિરેક હોય ત્યાં પૂર્ણ પવિત્રતા હોય નહિ, એટલું જ નહિ, પરંતુ પવિત્રતા માત્ર પણ હોય નહિ, અને કદાચ આભાસરૂપ હોય તો તે ઝાઝે વખત ટકી શકતી નથી. ગૃહસ્થાશ્રમમાંય બનતા સંયમની પુરતી જરૂરીયાત છે. અને તેજ માં એ નીતિવાક્યને વધારે વિશાળતાથી સમજવા અને ઉપયોગ કરતાં શિખવું જોઈએ. ભેગથી રંગની ભીતિ છે

Page #12

જૈન ધર્મ વિકાસ.
એટલું જ માત્ર નહિ, તેથી પાપ ભય પણ છે. પાપ વિના ભેગો સેવાતા નથી. સર્વસુખના કારણભૂત પુણ્યને ખીલવવા અને સર્વ દુઃખોના કારણભૂત પાપને અટકાવવા જેમ બને તેમ ભેગોને ઓછા ઓછા કરવા મનુષ્ય તરીકે જીવતા પ્રત્યેક મનુષ્ય સદા તત્પર રહેવું જોઈએ ભેગની ઓછાશ એ જેમ મુકિતને માગ છે; તેમ તે બલ, બુદ્ધિ અને લક્ષ્મી પ્રવૃદ્ધિ કરવાનેય સુંદરમાં સુંદર માર્ગ છે. ભેગની અ૯પતાવાળું જીવન ગાળનારાઓનાં સંતાનમાં પણ સ્વભાવત: બલ વિગેરે વિશેષ હોવાનું જ, કારણ, ભેગની અલ્પ અપતા પૂર્વક પુણ્યજીવન ગાળનારાઓના પુણ્યમય બીજ–રતને ગ્રહનારા પુણ્યાત્માઓ જ હોય “ઘણા પુત્રની સાથે ગર્દભી ભારને વહે છે” ના અનુભવે ઉપરોક્ત પુણ્યાત્માં દંપતીજીવનમાં નહિ જ થવાના. જમીન અને બીજની સરસાઈ એ સુંદર, અતિસુંદર ફલપ્રાપ્તિનાં પ્રાથમિક મુખ્ય કારણ છે; માતાએ શરીરમાંથી બહાર નંખાતા કીડાઓથી સંતોષ પામવાને નથી, પણ નરસિંહના પુણ્યપ્રસવથી, માતાએ મહાવીર’ જન્માવવાની અને “વીર માતા બનવાની હેશ રાખવી જોઈએ. રત્નકુક્ષી બનવાની અભિલાષાએ તેણીએ એવું લેહી આપવા ઉમંગ અને ઉત્સાહ ધરે જોઈએ કે, તેને પુત્ર તેના ધાવણની ય પરવા વિનાને હોય. એને તે
જ્યાં નજર પડે ત્યાં અમૃત જ હોય. “વીરની માતામાં ડણની ભાવના સ્વપ્નય ન જ અનુભવાય; અને તેથી તેના સંતાનમાં પ્રાય: નિષ્ટ ભાવનાના વારસાથી જન્મતા અધમ રસ તરફ વળવાનું ક્યાંથી હોય? એ સંતાનોમાં નિલેપતા જ આવી વસવાની. આવા સંતાનોની ઉછેર અને શિક્ષણ સ્વભાવત: અનુકૂલ અને સુંદર જ હોવાનાં. તેઓને તાલીમ પણ તેવી જ સુંદર મળવાની. આમ છતાં બાહ્ય કારણેની ઉપેક્ષા કરવી બુદ્ધિને પાલવતી નથી.
અતી શ્રદ્ધલ અને સર્વથા વિશ્વસનીય સત્કમાણ રૂપ “બાબાવાય” થી મહાવીરે” ના સંતાનીય શ્રમણ સંઘને અને તેના અનુયાથી વર્ગને નિશ્ચય છે કે, “મહાવીરો” ને પણ ધા રખાય છે અને નિશાળે મુકવાનાં દશ્ય ઉજવાય છે. તે પછી અન્યને માટે યથાયોગ્ય જેવી તેવી જરૂરીયાત કેમ ન હોય? તેના હિતેચ્છુઓથી કેમ ન જોવાય ? બગડેલા વાતાવરણમાં એની ખાસ આવે શ્યક્તા સ્વીકારવી જ પડે. તેમાં પણ જ્યારે બગડેલાને સુધરેલા તરીકે ઓળખાવી એ વાતાવરણના પ્રવાહમાં અન્યોને ઘસડી જવાના પુષ્કળ પ્રયાસ કરનારનું અસ્તિત્વ જેર મારી રહ્યું હોય ત્યારે તે, ઉપરોક્ત એ આવશ્યકતા બહુ બહ રૂપે સ્વીકારવી પડે. અર્થાત જેવાં તેવાં બીજ-રક્તોને ઉછેરવામાં, શીખવામાં અને કેળવવામાં દુષ્ટ વાતાવરણથી રક્ષણ અને અમુક પ્રકારના સ્વતંત્ર પ્રયાસની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે.
(અપૂર્ણ)

Page #13

સંસાર ચિતાર અને મુક્તિના સુખ.
સંસાર ચિતાર અને મુક્તિના સુખ. લેખક– મુનિ રામવિજયજી (આ. વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીના શિષ્ય)
. (ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૫ થી અનુસંધાન) (ઝેર ગયા ને વેર ગયા વળા કાળા કેર ગયા કરનાર એ રાગ) જલેબી વળી સૂત્રફેણી, જાંબુ ઘેબર સ્વાદુ શાક. માલપુઆ શીખંડ સે, પકવાન રાશી મળી અથાક. દહીં ભાંગીને કીધી કઢીઓ, માંહી નાખી વડી વઘાર. સુરત જમણે કાશી મરણે, કહેવત સાચી જગ મેઝાર. (૮) દ્રવ્ય પકવાન અમે ગણાવી, ભાવ પક્વાને સંવર ખંડ. સાતે ભાખ્યા વીરજીનરાયે, શાશ્વે સાચી શાખ અખંડ. નીતિ જ્ઞાન વ્યવહારે વંચિત, મુરખ ન લહે સ્વાદુ અન્ન. દેખી અટકે સ્પશી ભડકે, અલ્યા કરને પ્રભુ ભજન. (૯) ભુખ્યા તરસ્યાં દુખડાં દલડે, જાણે તેઓ અને કિરતાર. મટર દેખી વગડાઉ ભેંસ, માને મગજે ખોટાં ખેલ. ફરનીચરને બાગબગીચા, રમત ગમત નવેનવ અંગ. નાટક ના વાજીંત્ર શબ્દ, માને કેદી જન્મની જેલ. (૧) રાજભુવનના સુંદર સ્થાને રાખ્યા આપે મૃદુ રસાલ. ફેનોગ્રાફને નવી ઘડીઆળો, ટનટન વાજે આનંદ ખ્યાલ. દર્પણ સુંદર બીલેરીના, કાચ દેખે રૂપ હજાર, ભુત ભડકામણું સ્થાન જ જાણે, નિદ્રા નાવે નયન લગાર. અજ્ઞાન વશથી મગજ તોરે, થાય નહિં આપણું ચલણ. ડગે મારી દર્પણું ગુમર, ઘડીઓળનું કરે ચૂરણ. લાખની કિંમતી ચીજો, ભાંગી કેડી કરે હેરાન. રાજા મંત્રી ચિતે મનમાં, જાણ કરે બધું સહન(૧૨) અધ્યાતમ મંદિરની માંહિ, રાખ્યા આત્મ ગુણ ગંભીર. દવાનના તાર વાગે અવિચલ, વીણા વાંસલી વાજે સબૂર. આતમ અનુભવ દર૫ણ સારાં, નિજરૂપનું કરાવે ભાન. સંયમ સ્થાને ગુમર સારાં, ઘટિકા ગુણ ગણુનાના સ્થાન. (૧૩) નવતત્વરૂપ બગીચા મળે, તત્વ કુલોની સુરભી ગંધ. વાંચન મનન પુનરાવર્તન, પઠન પાઠન મોટરના ધંધા. દ્રવ્ય સંવરને ભાવસંવરના, સમિતિ આદિ ભોજન સાર. કવલ લેતાં કેવળ ઉપજે, કટિ ધન્ય તાપસ અવતાર. (૧૪)

Page #14

જેને ધર્મ વિકાસ,
સેવાધર્મનું સત્ય સ્વરૂપ. લેખક–મુનિરાજશ્રી પ્રેમવિમળાજી મહારાજ (મુ. કોટા, રાજપુતાના)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૩ થી અનુસંધાન) इह लोकविधीन्कुरुते, स्वयंजनो न तु गुरु विना धर्मम्
अश्वोहि तृणान्यत्ति; स्वयं धृतं पाय्यतेऽन्येन.
અર્થ–મનુષ્ય આ લેકનાં અન્ય કાર્યો પિતાની જાતે કરી શકે છે, પણ ધમ તે ગુરૂ વિના કરી શકાતો નથી જ. જેમકે ઘાસને ઘેડે પિતાની મેળે ખાય છે, પરંતુ ઘી અન્ય મનુષ્ય વડે જ ઘડે પી શકે છે.
गुणिनोऽपि हि सीदन्ति, गुणग्राही न चेदिह, स गुणः पूर्ण कुम्भोऽपि, कुप एव निमज्जति.
અર્થ-દેરડા સહીત એવો પૂર્ણ કુંભ-ઘડો હોય તે, પણ તેને કુવામાંથી કાઢવાને કે મનુષ્ય જે હોય નહિ તે તે ઘડે ફક્ત કુવામાં જ પડી રહે છે. તેમ ગુરૂ વિના ગુણવાન મનુષ્ય પણ ફક્ત સંસારમાં જ ભ્રમણ કરે છે. શાસ્ત્રકાર મહારાજાઓ સ્પષ્ટપણે ફરમાવે છે કે-કંઈપણ ધર્મ કિયા નહિ કરનાર મનુષ્ય શ્રેણક તથા કૃષ્ણ મહારાજની જેમ, સદગુરૂની સેવા ભક્તિ કરી સ્વ. શ્રેય: કરી શકે છે. ઘર-દુરાચારી પાપત્માઓ સદ્ગુરૂની સેવા કરી આશીર્વાદ પામ્યા છે, કેજે આશીર્વાદ સૂછીના જીવન પરમસુખ અને એક અપૂર્વ વસ્તુ છે. મેઘકુમાર જેવા રાજકુમારો, શ્રેણુક જેવા મહારાજાએ, કૃષ્ણ જેવા વાસુદેવે અને સનકુમાર જેવા ચક્રવર્તિએ સ્વકલ્યાણ અર્થે ગુરૂની સેવા કરવા તત્પર બને છે. એ શું બતાવે છે? જૈન ધર્મ પ્રત્યે શ્રેષ્ઠ અને સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા ધરાવનાર મનુષ્ય, નવકાર મંત્રનું પાંચમું પદ ‘નો ઢોઇ દવ રાદૂ વિચારશે તે જરૂર સમજી શકશે કે–જ્ઞાની મહષીઓએ આ લેકમાં રહેલ સર્વ સાધુઓને નમસ્કાર કરવાનું ફરમાન કર્યું છે. પરંતુ એ જ નવકાર મંત્રમાં એકપણ પદ એવું નથી કે-જે પદાનુસાર અસંયતિ યાને ફક્ત સંસારનું જ રાતદીન સેવન કરનારાએની સેવા-ચાકરી કરવાનું જણાવેલ હોય, જૈન ધર્મ પરમ સુખની પ્રાપ્તી અંગે જણાવેલ નવકાર મંત્ર પ્રત્યે ફક્ત એક સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા દાખવવા માટે જે આજને ઉદ્દામવાદી વર્ગ તૈયાર બને, તે આજે સુચારીત્રસંપન્ન વ્યક્તિઓ પાસે સેવા કરાવવાની જે અયોગ્ય અને અનિચ્છનીય અભિલાષાઓ રખાય છે, તે સદાને માટે નષ્ટ પ્રાય: થશે, એ નિર્વિવાદ છે. પરમ આહંત કુમારપાલ મહારાજાના ઉદયન મંત્રીશ્વરજી અંતાવસ્થાના સમયે સદ્ગતિ પામવા સાધુ મુનીરાજના દર્શનની અભિલાષા સેવે છે, અને સભાગે સહચારી મનુષ્યએ સુસંગે ઉપસ્થીત કરતાં એજ મંત્રીશ્વર સદ્દગતિને પામે છે. એ એજ સિદ્ધ

Page #15

અહંત દર્શન અને ઈશ્વર.
કરે છે કે સદ્ગતિ પમાડવા જેટલી શ્રેષ્ઠ શક્તિ જે સુચારીત્ર સંપન્ન સાધુ મુનીરાજેમાં રહેલ છે, તે અન્ય વ્યક્તિમાં નથી જ. મનુષ્ય લોકમાં સર્વ શકિતમાન ચક્રવતી જેવાઓને પરાજીત કરનાર બાહુબલીજીએ તાકાદ પ્રાપ્ત કરી હોય તો તે ફક્ત પૂર્વભવમાં સાધુ મુનીરાજેની કરેલ સેવા-ભક્તિને જ પ્રભાવ છે. અનાજ ભરવા માટે અવસ્ય બારદાન (કેળા)ની આવશ્યક્તા રહે છે જ છતાંય કિંમત તે બારદાનની નહિં પરંતુ અનાજની બજારમાં અંકાય છે, તેમ પુત્ર વિનાને પિતા અવશ્ય વાંઝીયે જગતમાં મનાય છે. પરંતુ પુત્ર જે સ્વમુખે તેમ પિતાને સુણાવે તો તે પુત્ર સપુત ને બદલે કપુતની જ કેટીમાંજ મુકાય છે. દુનીઆમાં પણ કહેવત છે કે બેટા બનીને ખાઈ શકાય છે પરંતુ બાપ બનીને ખાઈ શકાતું નથી જ, આ બીનાઓ વ્યવહાર કુસળ મનુષ્ય સુંદર રીતીએ સમજી શકે છે. સર્વ ધર્મોને આદેશ છે કે વડીલ પ્રત્યે વિનય ભાવ દર્શાવે ત્યારે આજના વિસમી સદીના એજયુકેટેડ (સુશિક્ષણ પામેલાઓ) વડીલોને એક તુચ્છ વસ્તુ સમજી એજ વડીલો પાસે સેવા–ચાકરી કરાવવાની આકાંક્ષાઓ જન્માવે છે. એ મહાન દુઃખને વિષય છે. વડીલો પ્રત્યે વિનય ધર્મનું પાલન કરતાં સંપ્રતિ મહારાજા ગુરૂ મહારાજશ્રી આર્ય સુહસ્તિ મહારાજા પાસે પ્રાર્થના કરે છે કે –
भवत्पाद प्रसादेन, साम्राज्यमिदमद्भुतं,
प्राप्तं स्वामिन् मयेदानी, यत्कर्तव्यं तदादिश. અર્થ–હે સ્વામી ! આપની કૃપાદ્રષ્ટિથી મને આ અદ્ભુત સામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત થયું છે, તે હવે મને કરવા લાયક યોગ્ય કાર્ય ફરમાવે. આ વિનયોક્ત વચન ઉચ્ચારનાર સંપ્રતિ મહારાજા એક જૈન શાસનમાં અત્યુત્તમ વ્યક્તિ થયેલ છે. તેમનું જ અનુસરણ આજને ઉદ્દામવાદી વર્ગ પસંદ કરશે તે અવસ્ય પરમ સુખને પામી શકશે, એનિસંદેહ બીના છે. શાસન દેવ સર્વને સદ્બુદ્ધિ સમર્પો!
અહંત દર્શન અને ઈશ્વર. લેખક–મણીશંકર કાળીદાસ વધશાસ્ત્રી. (જામનગર)
| (ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૭ થી અનુસંધાન) શાંકરેદાંત દર્શન, આ વિશ્વના પદાર્થોને સમૂહ તેમજ તેની વિવિધ સત્તા, ને સ્વીકાર કરતું નથી. અને ત્રમ બાર જિળા એ તેનું પ્રાધાન્ય સૂત્ર છે. આ જગતમાં એક બ્રહ્મજ અખંડ અદ્વિતિય સત્તા છે. તે બ્રહ્મ વિના બીજા જે જીવ, અજીવાદિ જે કાંઈ કહેવાય છે તે અસત્ છે. આજે હું તું અને તે એમ જે ક્રેત-બીજાપણું દેખાય છે તે સર્વ અવિદ્યા-અજ્ઞાનનું જ પરિણામ છે. વાસ્તવિક હું, તું કે તે કાંઈ નથી પણ એક બ્રહો જ છે. જેને ઘર ત્રિા દિવાની એક અદ્વિતીય બ્રહ્મ જ છે, તે નિત્ય નિરંજન છે. પણ માયાના આશયથી

Page #16

૫૪
જૈનધર્મ વિકાસ
વિશ્વમાં “ઈશ્વર” તરીકે જણાય છે. એ પિતે બ્રહ્મ નિત્ય-નિરંજન અદ્વિતિય હેય; છતાંય પણ અવિદ્યાના કારણે વિવિધ નામ રૂપે બની જીવ રૂપે પ્રતીત થાય છે. પણ વાસ્તવિક રીતે જોતાં કેવલ બ્રહ્માજ છે. માયાને વિવેક રાખીને જોઈએ તો તે શુદ્ધ છે. તે ઈશ્વર છે. અને અવિદ્યાથી જોઈએ તે તેજ બ્રહ્મ અનંત સંખ્યામાં અનંત વિધ જીવરૂપે જણાય છે. એજ જીવ પોતે ઈશ્વર છે.
ગદર્શન અને ઈશ્વર આ ભારત જનની એક પુણ્ય ભૂમિ અને તત્ત્વજ્ઞોની જન્મદાત્રી છે. અનેક તત્વદષીઓ ભારતમાં જન્મ પામ્યા છે અને અન્ય દેશના તત્વને ભારતના દર્શન વિધાતાના વિચારોથી પોષણ પણ મળ્યું છે.
હવે ગદર્શન ઈશ્વર વિષે નીચેને નિર્ણય આપે છે. રોજ જ વિવાદ शयेरे परा मृष्टः पुरुष विशेष इश्वर । तत्रनिरतिशयम् सर्वशत्वबीजम् सपूर्वेषा મf Tદ ક્રાઇ ના નારા સમાધિ પાદ ૨૪-૨૬ એવો એક મહાપુરૂષ છે કે જે કલેશ, કર્મ, કર્મફલ-વિપાક અને પ્રવૃત્તિથી સંપૂર્ણ નિરાળે છે. અને તેજ ઈશ્વર છે. સંપૂર્ણ સર્વજ્ઞવબીજ તેનામાં વર્તમાન છે, કાળથી પણ તે અવિચ્છિની છે, તેમજ પૂર્વાચાર્યોને પણ ગુરૂ છે. આ પણ ભારતને એક નિષ્કલંક પૂર્ણ સત્વવાદ છે.
આ દષ્ટિએ જોઈએ તે ગદર્શનની માન્યતા પ્રમાણે સૌથી શ્રેષ્ઠ, પ્રાજ્ઞમાં પણ પ્રાણ એ જે પુરૂષ વિશેષ, તેજ ઈશ્વર છે. આ માન્યતા માટે તેજ દર્શન નના વૃત્તિકાર ભેજરાજ જણાવે છે કે – दष्टाए अस्पत्व महत्ता दीनाम् धर्माणां सातिशयाताम् काष्टा प्राप्तिः यथा परमाणा वल्वत्वस्य आकासे महत्त्वस्य। एवम् ज्ञानादयोऽपिचित्त धर्मास्तारतभ्वेन परिदश्यमानाः केचिनिरति शयतामा पादयन्ति। यत्र चैत्रे निरतिशयाः स इश्वरः॥
અલપત્વ, મહત્વ, વિગેરે ધર્મક્તિાં તારતમ્ય જણાય છે. પરમાણું નાનામાં નાનું અને આકાશ મહાનમાં મહાન છે. એ જ પ્રમાણે જ્ઞાનાદિ ચિત્તધર્મોમાં પણ તારતમ્ય દેખાય છે. એટલે કે એક એવું સત્વ છે કે જ્યાં ઉત્કર્ષની છેલી મર્યાદા આવે છે. જે મહાપુરૂષને વિષે સર્વજ્ઞાનાદિ ગુણો ઉત્કર્ષની પરાકાષ્ટાએ પામે તેજ ઈશ્વર.
સાંખ્ય દર્શન અને ઈશ્વર સાંખ્ય દર્શન બીજી ઘણીખરી બાબતમાં ગદર્શનથી જુદું પડતું નથી. પણ ઈશ્વર તત્વની માન્યતામાં ગદર્શનથી જુદું પડે છે. ગદર્શનની ઈશ્વરની માન્યતાને તે સ્વીકાર કરતું નથી. શિઃ વિવવા ચાર પ્રમાણે વડે ઈશ્વરની સિદ્ધિ થઈ શકતી નથી એ સૂત્રથી સાંખ્ય દર્શન, ઈશ્વર તત્વને કે બીજા દર્શનને પ્રમાણે સ્વતંત્રપણે સ્વીકાર કરતું નથી. છતાં તેને આસ્તિક દર્શન તરીકે સ્વીકારવામાં આવ્યું છે. વિજ્ઞાન ભિક્ષ જેવા વિદ્વાનોએ તે સાંખ્યને નિરિશ્વરવાદી (દર્શન) તરીકે માન્યું છે.
અપૂર્ણ.

Page #17

-
પ્રશ્નોત્તરે.
પ૧
પ્રશ્નોત્તર પ્રશ્નકાર ઝવેરચંદ છગનલાલ સુરવાડાવાલા. ઉત્તરદાતા–પન્યાસ શ્રીધર્મવિજ્યજી ગણિ મહારાજ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૩૦ થી અનુસંધાન) પ્રશ્ન-૬ વિપાકેદય અને પ્રદેશોદય એટલે શું?
જવાબ–વિપાકેદય-બંધ સમયે જે પ્રકૃતિ જે સ્વરૂપે બંધાયેલ હોય તે પ્રકૃતિ તે સ્વરૂપે ઉદયમાં આવે તેને વિપાકેદય કહેવાય. પ્રદેશદય-જે પ્રકૃતિ જે સ્વરૂપે બંધાયેલ હોય તે પ્રકૃતિ તે રૂપે ઉદયમાં ન આવતાં, પિતાનું નામ કાયમ રાખીને સમાન જાતીવાળી અન્ય પ્રકૃતિના વિપાકેદય સાથે મોદયથી ભગવાઈ જાય, તેને પ્રદેશોદય કહેવાય.
પ્રશ્ન છ–ઉપશમ સમકિત ભવચક્રમાં ભમતાં ઉત્કૃષ્ટથી પાંચવાર પ્રાપ્ત થાય છે. તે જઘન્યથી કેટલીવાર પ્રાપ્ત થાય?
જવાબ–જઘન્યથી એકજવાર પ્રાપ્ત થાય, આમાં એટલું વિશેષ સમજવું કે કર્મ ગ્રંથકારના મત પ્રમાણે અવશ્ય ઓછામાં ઓછું એકવાર પણ ઉપશમ સમતિ પ્રાપ્ત થવું જોઈએ, કારણકે તેઓની એ માન્યતા છે, કે અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિને સર્વથી પહેલાં જે સમકિત હોય તે ઉપશમ જ હોય. પરંતુ સિદ્ધાંતકારના મતે એ એકાંત નિયમ નથી કે અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિને પહેલાં ઉપશમ સમતિજ હેય, ઉપશમ પણ હોય, તેમજ પ્રબલ વિશુદ્ધિવાળા આત્માને સર્વથી પહેલાં ક્ષયોપશમ સમક્તિ પણ હોય, આમ સિદ્ધાંતકારની માન્યતા મુજબ અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિ આત્મા પ્રથમ જે ક્ષપશમ સમક્તિ જ પામે, અને એમાંથી ને એમાંથી (અથવા પ્રતિપાતિ થઈ પુન: ક્ષપશમ પામીને) ક્ષાયિક સમકિતને પ્રાપ્ત કરે, તે તેને સમગ્ર ભવોની અપેક્ષાએ એકવાર પણ ઉપશમ સમક્તિ ન હોય.
પ્રશ્ન ૮-ઉપશમ સમકિતનાં ૪ થી ૧૧ સુધી આઠ ગુણસ્થાનકે હોય છે, આમાં સાતમા ગુણસ્થાનક પછીના જીને ક્ષાયિક સમકિત હવા સંભવ છે. તે જ્યાં ક્ષાયિક વત્તતું હોય ત્યાં ઉપશમ શી રીતે સંભવી શકે?
જવાબ–“સાતમાં ગુણઠાણું પછી ક્ષાયિકજ ઘટી શકે એ માનવું ભૂલ ભરેલું છે. ક્ષાયિક હોય અથવા ઉપશમ પણ હોય. બદ્ધાયુષ્ક ક્ષાયિક સમક્તિવાળો આત્મા ઉપશમ શ્રેણું ઉપર ચઢી શકે છે. અને ઉપશમ સમક્તિવાળે પણ ચંડી શકે છે. તાસ એ કે ઉપશમ સમક્તિ માટે ૪ થી ૧૧ સુધીનાં ગુણસ્થાનકો કહ્યાં છે તે બરાબર છે.

Page #18

જૈનધર્મ વિકાસ.
એક જીવની અપેક્ષાએ એક પ્રકારનું જ સમક્તિ હોય. એટલે જેને ક્ષાયિક હોય તેને તે સમયે ઉપશમ ન હોય અને ઉપશમ હોય તેને ક્ષાયિક ન હોય. પરંતુ અનેક જીની અપેક્ષાએ એ બન્ને પ્રકારનાં સમતિ ૮-૯-૧૦-૧૧ એ ચારે ગુણઠાણાઓમાં હોય.
પ્રશ્ન ૯-ક્ષપશમ સમકિત આખા ભવચક્રમાં ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્યવાર પામે, તે જઘન્યથી કેટલીવાર પામે ?
જવાબ-જઘન્યથી છેવટ એક વાર પણ પામવું જ જોઈએ, કારણકે ક્ષયે પશમ સિવાય ક્ષાયિક સમક્તિ ન પામી શકે.
પ્રશ્ન ૧૦-પશમ સમક્તિવાળો જીવ ઉત્કૃષ્ટ વિશુદ્ધિના પરિણામે ક્ષાયિક જ પામે, કે ઉપશમ સમક્તિ પણ પામે ?
જવાબ-ક્ષપશમમાંથી જેમ ક્ષાયિક સમક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ ઉપશમ શ્રેણી ઉપર ચઢનારા અને ઉપશમ સમક્તિ પણ પ્રાપ્ત થાય છે, એટલે કે વિશુદ્ધ પરિણામી આત્માને ક્ષયે પશમાંથી ઉપશમ અને ક્ષાયિક એ બને પ્રકારના સમક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે પતિત પરિણમીને મિથ્યાત્વ પણ પ્રાપ્ત થાય છે.
- પ્રશ્ન ૧૧-ક્ષપશમ સમિતિમાં એકને વિપાકેદય અને છને પ્રદેશદય સતત ચાલુ હોય છે, તેમ બંધ પણ હોઈ શકે છે ?
જવાબ-ક્ષપશમ સમક્તિમાં દર્શન સપ્તકમાંથી એક પણ પ્રકૃતિને બંધ ન હોય. એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું કે દર્શન મેહની ત્રણ પ્રકૃતિમાંથી બંધ તે મિથ્યાત્વ મેહને જ હોય છે, મિશ્ર અને સમક્તિ મેહને બંધ ન હોય. મિશ્ર તથા સમક્તિ મેહ એ બન્ને પ્રકૃતિએ મિથ્યાત્વનાં દલિકેનું જ રૂપાંતર છે. મિથ્યાત્વના દલિકે વિશેષ વિશુદ્ધિથી શુદ્ધ થાય તે સમક્તિ મેહ, અધકચરા શદ્ધ થાય તે મિશ્રમેહ, અને જેવાને તેવા મલિન રહ્યા. તે મિથ્યાત્વ મેહ તરીકે જ રહ્યા એમ સમજવું.
આ પ્રશ્ન ૧૨-ક્ષપશમ સમક્તિનો ઉત્કૃષ્ટ છાસઠ સાગરોપમથી અધિક કાળ કહ્યો છે, તે શું તેટલે કાળ એક સરખું તે ટકી શકે છે?
જવાબ-હા, તે એક સરખું અવિચ્છિનપણે તેટલે કાળ રહી શકે છે, તે પછી ક્ષાયિક સમક્તિ થાય અથવા ક્ષયોપશમને વમીને મિથ્યવે જાય.
પ્રશ્ન ૧૩-ક્ષપશમ સમક્તિને જઘન્યથી કેટલે કાળ જાણું ? જવાબ-જઘન્યથી અંતમુહૂર્ત કાળ જાણો.
પ્રશ્ન ૧૪-ભાયિક સમક્તિ દર્શન સપ્તકની સાતે પ્રકૃતિ ક્ષીણ થવાથી પ્રાપ્ત થાય છે, તે તે બંધ સત્તા ને ઉદય એ ત્રણ પ્રકારે ક્ષીણ થાય છે, કે અમુક પ્રકારે થાય છે ? - જવાબ-ક્ષાયિક સમક્તિ, દર્શન સપ્તકને સંપૂર્ણ ક્ષય થવાથી જ થાય છે. એટલે ક્ષાયિક સમક્તિ થયા પછી દર્શન સમકને બંધ સત્તા અને ઉદય એમાંથી એક પણ ન હોઈ શકે.

Page #19

જમનાદાસ ઉદાણીનું પ્રવચન.
તાર્થોદ્ધાર અને સાહિત્યદ્વારની મહત્તા ઉપર શ્રી જમનાદાસ ઉદાણીનું મનનીય પ્રવચન”
થાણાનગર જેવા પવિત્ર અને પ્રાચીન તીર્થધામમાં શ્રી ભાગવતિ દીક્ષા મહોત્સવને માંગલિક પ્રસંગ હઈ ચતુર્વિધ સંઘ ઉપસ્થિત હોય અને પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવ શ્રી જિનરિદ્ધિસૂરિજી મહારાજ સાહેબ અધ્યક્ષસ્થાને વિરાજમાન હાઈ તેવા અસામાન્ય પ્રસંગે “તીર્થોદ્ધાર અને સાહિત્યદ્વારના વિષય ઉપર પ્રવચન કરવા મને નિમંત્રણ આપી મોટપ બતાવી છે. માત્ર વિવેકને ખાતર હું આમ કહું છું તેમ આપ નહિ માનતા. આપે મને નિમંત્રણ આપી આપની વિશાળતા પ્રદર્શિત કરી છે. ' | તીર્થોદ્ધારનાં વિષય પર બોલતાં મારે મૂર્તિપૂજાનું સમર્થન કરવું પડે તેમ છે. જન્મ અને આચારે હું સ્થાનકવાસી જૈન છું. સામાન્ય માન્યતા એવી છે કે સ્થાનકવાસી જૈન મૂર્તિપૂજાના વિરોધી છે. આવી માન્યતા પ્રચલિત હોવા છતાં મૂર્તિપૂજક સંપ્રદાયનો શ્રી સંઘ અમૂર્તિપૂજક જૈનને તીર્થોદ્ધાર પર પ્રવચન કરવા નિમંત્રણ આપે, તેમાં ઓછી વિશાળતા નથી. તે ઓછી ઉદારતા નથી. આપની આવી વિશાળ દષ્ટિ અને ઉદારવૃત્તિ માટે આપને ખરેખર ધન્યવાદ ઘટે છે. અને મને નિમંત્રણ મળવા બદલ હું મારા પિતાના પણ ધન્યભાગ સમજું છું. અને આપને ઉપકાર માનું છું.
આજના પ્રવચનને વિષય “તીર્થોદ્ધાર અને સાહિત્યોદ્ધારની મહત્તા” એ રાખવામાં આવ્યું છે. તીર્થો અને સાહિત્ય માનવજીવનના ઉત્કર્ષ માટે કેટલાં જરૂરી છે. તે વાત આજના પ્રવચનમાં મારે સિદ્ધ કરવાની છે. તીર્થો અને સાહિત્ય સંબંધે લગભગ ઘણુંખરા સંપ્રદાયના ધર્મશાસ્ત્રોએ મનનીય ઉલ્લેખ કરેલા છે. શાસનકારે, સમાજશાસ્ત્રીઓ, નીતિકારો અને શિક્ષણકારોએ પણ તીર્થો અને સાહિત્યની ઉપયોગિતા સંબંધે ઘણું ઘણું જણાવ્યું છે. તીર્થોદ્ધાર અને સાહિત્યદ્ધાર માટે લગભગ દરેક સંપ્રદાએ પ્રસંગેપાત ભગિરથ પ્રયાસો પણ કર્યા છે. તેના જવલંત વર્ણને આપણે શાસ્ત્રો અને કથાઓમાં વાંચીએ છીએ, અને કેટલાક પ્રસંગે તે આપણે નજરે પણ જોયા છે.
આમ છતાં તીર્થો અને સાહિત્યની મહત્તા આમ જનતા પૂર્ણપણે સમજતી નથી. એમ મારું માનવું છે. મારા બેલ આપને કદાચ આક્ષેપરૂપ લાગશે. પરંતુ હું વિનયપૂર્વક કહું છું કે તે વાત ખરી છે. તીર્થો અને સાહિત્યનાં મૂલ્યો આમ જનતાએ આંક્યા હેત, તેને વિશેષમાં વિશેષ ઉપગ કર્યો હત, તેમાંથી ધર્મ

Page #20

૫૮
જૈન ધર્મ વિકાસ
પ્રેરણા અને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા હોત તે આપણી (ભારતવાસીઓની) અત્યારના જેવી દુર્દશા થવા પામી હતી જ નહિ. એક પ્રસંગે મેં જણાવેલ કે હિન્દુસ્તાનમાં જ્ઞાનના ભંડાર ભર્યા છે. છતાં લેકે અજ્ઞાન છે. ભરતખંડમાં એવાં તે પવિત્ર પ્રેરણાદાયક અને રમણીય તીર્થધામ છે કે જેના દર્શનથી મનના પરિતાપ સમાઈ જાય છે, બુદ્ધિ નિર્મળ થાય છે, ચિત્તમાં આનંદ વ્યાપે છે. અને પ્રભુતાને ખ્યાલ આવે છે. છતાં પણ માન આવા તીર્થધામને લાભ લેતા નથી. તે દુર્ભાગ્ય છે. ચાર વેદ, ઉપનિષદો, છ દર્શને, સ્મૃતિઓ-ગીતા-ભાગવતરામાયણ-મહાભારત-જૈન આગમે. અને અપૂર્વ એવા જૈનદર્શનશાસ્ત્રો મેજૂદ હોવા છતાં, આપણે કેટલાં બધાં અજ્ઞાન છીએ તેને વિચાર કરો.
જગતના કેઈ પણ દેશના મહાપુરૂએ આવા જ્ઞાનભંડાર સરજ્યા નથી. પરમ પપકારી તીર્થકરે અને મહાન પૂર્વજોએ આપણા કલ્યાણ માટે આવા વિપુલ જ્ઞાનના ભંડારેની આપણને નવાજેશ કરી છે ? છતાં પણ આપણે તેને લાભ લીધો નથી. આપણે તે અજ્ઞાનતામાં રીબાવવું છે, અજ્ઞાનતાના કારણે પ્રાપ્ત થતાં સર્વ દુઃખ અને યાતનાઓને ભેગવવાં છે. આજીવન અને તેની મહત્તાને જાણવી નથી. જીવનને ગમે તેમ વિતાવી બરબાદ કરવું છે, અને વળી ફરીથી ચોરાસીના ફેરામાં ધકેલાયું છે. કહો જોઈએ આ કેને દેષ છે? મારે આક્ષેપ ખરે છે કે ખેટે ?
તીર્થોથી ભારત કેટલું સુશોભિત બનેલું છે, તેને તમેને ખ્યાલ છે? જુદા જુદા સંપ્રદાયનાં ઘણાંખરાં તીર્થો મારાં જેએલાં છે. જગતના પરિતાપથી થાકેલા, પિતાના કર્મના ભારથી અને પશ્ચાતાપથી દુઃખી થએલા, વિકારો અને દુરાચારથી પશુ જેવાં બનેલાં અને અજ્ઞાનથી મૂંઝાએલા, અનેક માને તીર્થધામના આશ્રયે દુઃખમુક્ત તેમજ અજ્ઞાનમુક્ત કર્યા છે. આ વસ્તુ મેં મારી નજરોનજર જેએલી છે. તીર્થોના પ્રભાવને હું તમને બે ત્રણ ઉદાહરણ આપું – - આજથી વીસ વર્ષો પહેલાંની વાત છે. ત્યારે મારી ઉંમર બાવીસ વર્ષની હતી. કલકત્તાથી હું અને જગજીવન નામના એક ભાઈ એમ અમે બે જણ સીમલા ગયા હતા ત્યારે આગલી લડાઈ ચાલતી હતી. સીમલામાં સરકાર તરફથી અમારે અમુક પરવાનાઓ મેળવવા હતા, કાર્ય ઘણું કઠીન અને અસંભવિત હતું, દેખીતી રીતે આશાનું કઈ કારણ ન હતું. અમે બપોરે બે વાગે સીમલા પહોંચ્યા. નાહિ ધોઈ નવકારમંત્ર ભણું સમગ્ર હિંદુસ્તાનની બધી યે રેલ્વેએના કન્ટ્રોલરને મળવા અમે તેમની ઓફિસે ગયા, ત્રણેક વાગ્યા હતા. જગજીવનભાઈ બહાર બેઠા અને હું સાહેબને મળવા તેના ખંડમાં ગયો. પંદરેક મિનિટ મેં કન્ટ્રોલર સાહેબથી વાતચિત કરી, મારું કામ ફત્તેહ થયું. પરવાના સાથે સાહેબના રૂમમાંથી હું બહાર આવ્યા, જગજીવનભાઈ મારી આતુરતાથી

Page #21

જમનાદાસ ઉદાણીનું પ્રવચન.
રાહ જોતા બેઠા હતા. મેં તેમને કહ્યું, “ચાલો ફત્તેહ આ પરવાના. જગજીવનભાઇએ ત્યારે મને શું જવાબ આપે તે આપને જાણ છે?
તેણે કહ્યું, જમનાદાસભાઈ ! તમે અંદર ગયા તેજ વખતે મેં બાધા લીધી, કે જે કાર્ય ફત્તેહ થાય તો તુરતજ સમેતશિખરજીની યાત્રા કરવી.” અને મારા અંતરમાં પડઘા પડયે કે કાર્ય ફત્તેહ છે. - સીમલાથી વળતાં પ્રથમ અમે શિખરજી ગયા. શિખરજી ઉપર મારા ચિત્ત જે આનંદનો અનુભવ કર્યો છે તે આનંદ હજી પણ મને યાદ છે. શિખરજીની યુકે ઉપર ફરતાં ફરતાં મને સ્મરણ થયું કે, પરમ ઉપકારક એવા આપણા તીર્થકરેએ આ સ્થળે કર્મ મુક્ત થઈ–ચિત્તમગ્ન અવસ્થામાં પરમ આનંદ સાથે પરમપદને નિવણને પ્રાપ્ત કર્યું છે.
શિખરજીની ભૂમિની એ પવિત્રતા–એ અલૌકિકતા તેને જૈનોનું તીર્થધામ કેમ ન બનાવે? જે ભૂમિનાં દર્શન માત્રથી આપણને આપણાં તીર્થકરે. તેઓએ આપણું ઉપર કરેલા ઉપકારે-અને તેઓએ આપણે માટે બાંધેલા ધર્મનું ભાન અને જ્ઞાન થાય, તે ભૂમિ આપણે માટે તીવ્ર કેમ ન બને ? "
આપને એક બીજો પ્રસંગ કહું, આબુ જવાનું મને ઘણી વખત બને છે. સાતેક વર્ષો પહેલાં ત્યાં બનેલી એક અનુભવ ઘટના હું આપને કહેવા માગું છું. અમેરિકાથી એક શ્રીમંત કુટુંબ હિંદુસ્તાનના પર્યટને આવ્યું હતું. મુંબઈ ઉતરી ત્યાં બે દિન રેકાઈ–તે કુટુંબ આબુજી આવ્યું. ત્યાં પણ બેજ દિવસ રેકાવાને તેને ઇરાદે હતો. છતાં બાર દીવસ રોકાણ કરી રોજ સવારે નાહિ
ઈ તે કુટુંબ દેલવાડા જતું. અને ત્યાંના જૈન મંદીરનું નિરીક્ષણ કરતું. આ વાત મારા ધ્યાનમાં હતી. તેમાં એક દીવસે તે કુટુંબ આબુથી વિદાય થાય તે પહેલાં મારે અને તેને વાતચિતનો પ્રસંગ બન્ય, કુટુંબમાં ત્રણે જણ હતાં. પાંસઠેક વર્ષના સાહેબ, તેમનાં સાઠેક વર્ષના પત્નિ અને ત્રીસેક વર્ષનાં પુત્રી હતાં. તેઓની સાથે વાતચીતમાં તેમને ખબર પડી કે હું જૈન છું. જૈન નામ સાંભળી તેઓ ખુશી ખુશી થઈ ગયાં. મેં તેમની ખુશીનું કારણ પૂછ્યું; સાહેબે કહ્યું, “જૈનો તરફ અમને આકર્ષણ થયું છે. આબુમાં બે દીવસ રોકાવું હતું. આજે બાર દીવસ થયાં. હજી જવાનું મન થતું નથી. અને મારી પુત્રી તે દેલવાડાનાં જૈનમંદીરે જોતાં ધરાતી જ નથી.
સાહેબનો આ જવાબ સાંભળી મેં તેની પુત્રીને કહ્યું, “તમારા અમેરિકામાં ગગનચુંબી પચાસ પચાસ મજલાના મકાનો છે. છતાં તમે અમારા મંદીરેમાં મેહ્યાં ?” મારા આ કટાક્ષના જવાબમાં તે અમેરીકન સન્નારીએ મને જે જવાબ આપે હતું તે મને હજી પણ શબ્દેશબ્દ યાદ છે. જે હું આપને સંભળાવું છું.

Page #22

જૈનધર્મ વિકાસ. '
જે રમણીયતા અને જે ભાવના તમારા મંદીરમાં દેખાય છે, તેવી રમણીયતા અને ભવ્યતા અમેરીકાનાં એક પણ મકાન કે મંદીરમાં નથી. તમારા મંદીરેનું મેં બારિકમાં બારિક નિરીક્ષણ કર્યું છે. તેનું સ્થાપત્ય અને કળા દીર્ઘકાળ સામે ટકે તેવા, નયન મનોહર, ચીતરંજન, પ્રેરણાદાયક અને ધર્મ ભાવનાને જાગૃત કરનારાં છે.
મંદીરમાંની સર્વ મૂર્તિઓ અને આકૃતિઓનાં આસને-અંગમરેડ-મુખ મુદ્રાઓ ભાવદર્શન વગેરે તમારા ધર્મનું, તમારા ધર્મના સ્થાપકનું–તેઓનાં જ્ઞાન-તપ-અને ત્યાગનું, જૈન શાસન વ્યવસ્થાનું, જેનેની જાહોજલાલી, વૈભવ કળા–અને ધર્મ પ્રભાવનાનું ભાન કરાવે છે, દેલવાડાના દર્શનથી જૈનધર્મ કે હશે તેને મને ખ્યાલ આવે છે.
પૂજ્ય મહારાજ સાહેબ, શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓ આપના તીર્થધામના દર્શનથી પરદેશી અને પરધમી લેકે પણ કેટલે આનંદ પામ્યા હતા, અને જૈનધર્મ તથા જૈન સંબંધે તેઓને કેટલું ઉત્તમ ભાન થયું હતું આ છે તીર્થોની મહત્તા.
શીખરજી અને આબુરાજની મેં તમને વાત કહી, તેવી જ અનેક વાત શ્રી શેત્રુંજય, શ્રી ગીરનાર, શ્રી કેશરીયાજી, આદિ તીર્થોની છે.
મહારાજ સાહેબ! આપની પ્રેરણા તથા પરિશ્રમ અને ભાવિક શ્રાવકેની સહાયતાથી થાણા નગરના પ્રાચીન તીર્થનો ઉદ્ધાર થયે છે, તે જોઈ મને ઘણો આનંદ થાય છે. અને હું ઈચ્છું છું કે આ પવિત્ર તીર્થના દર્શનથી જૈન તેમજ જેનેતર જનતાને આનંદ અને ધર્મ પ્રાપ્ત થાય.
તીર્થોના સંબંધમાં મને એકાદ દુઃખની પણ વાત કહેવી પડે છે, આપણે આપણું તીર્થની ઉપયોગિતા અને મહત્તા ભૂલી ગયા છીએ. પરિણામે તીર્થો પાછળ જેનો તરફથી ખરચાયેલ કડે રૂપીયાને લાભ આપણે લેતા નથી. વળી તીર્થો જીર્ણ થાય છે અને તીર્થોથી મલવાને આધ્યાત્મિક લાભ પણ આપણે ગુમાવીએ છીએ. ઉપરાંત તીર્થોની માલેકી, વહીવટ, ભેગવટે, અને પ્રતિષ્ઠાના સંબંધમાં પણ આપણે ઘણું ઝગડાઓ ઉભા થવા દીધા છે. આ સર્વ આપણું દર્દશા બતાવે છે. તેથી શાસનની કુસેવા થાય છે. અને આપણે ધર્મ તથા સમાજ વગોવાય છે. આપણે પોતે આ પાપના ભાગી થયા છીએ. આ સ્થિતિ લવલેશ પણ બરદાસ કરવા જેવી નથી. માટે મારી સર્વે જેનેને આગ્રહભરી વિનંતિ છે કે તીર્થોને ઉદ્ધાર કરે, તીર્થોની રક્ષા કરે. તીર્થોની ભવ્યતા અને પવિત્રતા વધારે, અને તીર્થોની મહત્તા સમજી આપણું જીવનના વિકાસ અર્થે તેને સદુપયેગ કરે.

Page #23

જમનાદાસ ઉદાણનું પ્રવચન.
હવે મૂર્તિ પૂજાના સંબંધમાં બે શબ્દો કહ્યા સિવાય તીર્થોદ્ધારને વિષય સમેટી શકાય તેમ નથી. પ્રથમ તો એ જાણી લેવું જોઈએ કે કઈ અદીઠ, અદશ્ય વસ્તુ, કે વ્યક્તિ તીર્થ બની શકતી નથી. કહેવાનો મતલબ એ છે કે તીર્થ પ્રત્યક્ષ છે. આંખથી જોઈ શકાય છે. પછી તેનું સ્વરૂપ ગમે તે પ્રકારનું હોય, સ્વરૂપ કરતાં વિશેષ મહત્ત્વની વાત ગુણની છે. જીવંત વ્યક્તિ, દાખલા તરીકે, માતા, પિતા, ગુરૂદેવ વગેરે, પ્રતિમા, પાદુકા, છબી, ભૂમિ, સ્મારક, પ્રતિક, એ ધાણી, વગેરે વગેરે અનેક વ્યક્તિ કે વસ્તુઓ આપણે માટે તીર્થરૂપ બને છે. તે દરેકમાં ગુણોનું આરોપણ જેટલા પ્રમાણમાં થએલું હોય છે, તેટલા પ્રમાણમાં તે સર્વ આપણને વધારે ભવ્ય, વધારે સુંદર, વધારે પ્રિય અને વધારે પ્રેરણાદાયક જણાય છે. | ગમે તે શિલ્પકાર કે ચીત્રકાર તીર્થકરેની આબેહુબ કાંતિ આલેખી શકે નહિ, છતાં પણ તીર્થકરની પ્રતિમા સામે બેસતાં. અગર તેના દર્શન કરતાં તેમના ગુણેનું આપણા ચીત્તમાં સ્મરણ થાય છે. તેથી આનંદ થાય છે. અને આપણને પ્રભુતાનું ભાન થાય છે. મૂર્તિપૂજા આ રીતે સાધન તરીકે પણ બહુજ ઉપયોગી છે, આપને બીજું ઉદાહરણ આપું. આપણે રાષ્ટ્રીય ધ્વજ , વસ્તુ જુઓ તે માત્ર લુગડાને કટકે છે, પરંતુ તેમાં આપણે ગુણેનું આપણ કરેલું છે. તે તમને રાષ્ટ્ર ધર્મ, રાષ્ટ્રગૌરવ અને રાષ્ટ્રીયતાનું ભાન કરાવે છે. તે તમને કર્તવ્ય પાલન કરવા, દેશસેવા કરવા, દેશ માટે ભેગ આપવા તત્પર પણ કરે છે. કહેવાની મતલબ એ છે કે વ્રજમાં પ્રેરણા દેવાની તાકાતના કારણે તે વંદનીય બને છે, તેવુંજ મૂર્તિના સંબંધમાં સમજવાનું છે.
તમે જેના તરફ બહુજ આદરમાન અર્થાત્ પૂજ્યભાવથી જોશે અને જેનું વધારે સ્મરણ કરશે, તેની છાપ તમારા ચીત્ત પર વધારે પડશે. જીન પ્રભુનું જેમ વિશેષ સ્મરણ કરશે તેમ તેની વધારે છાપ તમારા ચીત્ત ઉપર પડશે.
જીન પ્રભુમાં જેટલા વધારે પ્રમાણમાં તમે તલ્લીન-તદાકાર થશે, તેટલા વધારે પ્રમાણમાં તમારા ચીત્તમાં તેઓશ્રી વ્યાપક થશે. ચીત્તને પ્રભુમાં પરોવવા તથા તેમાં તદાકાર થવા તમારે સાધના કરવી પડે છે. આ સાધનામાં મતિ તમને ઘણું સહાયતા કરે છે. મૂર્તિની પ્રેમભાવે પૂજા કરતાં કરતાં તમને પ્રભુના ગુણોનું સ્મરણ થાય છે. પ્રભુના ગુણેને જાણવાથી તમે તેને પીછાનતા થાવ છે. અને પીછાન થયા પછી તેમાં ઓતપ્રેત થવું સહેલ બને છે. એટલે આ દષ્ટિએ પણ મૂર્તિ પૂજા ઘણજ ઉપયેગી અને ઉત્કર્ષને દેનારી છે. તેથી જ જગતના ઘણા સંપ્રદાએ મૂર્તિપૂજાનું અવલંબન સ્વીકાર્યું છે. અમુક સંપ્રદાયે મર્તિપૂજામાં માનતા ન હોય તેથી મૂર્તિપૂજાની મહત્તા ઘટતી નથી. અને મારે

Page #24

,
જૈન ધર્મ વિકાસ.
તે એ સુદઢ અભિપ્રાય છે કે અમૂર્તિપૂજકે પણ મૂર્તિ પૂજાને કદી વિરોધ કે અવગણના કરવી નહિ. - આજના પ્રવચનનો વિષય “તીર્થોદ્વાર અને સાહિત્યદ્વારની મહત્તા” છે. તીર્થોદ્ધાર ઉપરનું મારું આજનું કથન અહીં પૂરું થાય છે. હવે સાહિત્યદ્વાર સંબંધમાં થોડું કહેવા ઈચ્છું છું જેટલી શાંતિથી તમેએ મને અત્યાર સુધી સાંભળે છે. તેટલી જ શાંતિથી હવે થોડીવાર વધારે સાંભળશે, એવી આશા છે. - અનેક વિષયે અને અનેક સંપ્રદાયનું સાહિત્ય જગતમાં પથરાએલું છે. તેમાં દીનપ્રતિદીન ઉમેરો થતો જાય છે. તે સંબંધે હું તમને કાંઈ કહેવા માગતે નથી. હું તે માત્ર જૈનધર્મનું જ્ઞાન આપનાર અને તેને પ્રચાર કરનાર સાહિત્ય ઉપરજ બે બેલ કહેવાને ઇચ્છું છું. આ સાહિત્યમાં આપણાં શાસ્ત્રો આવી જાય છે.
સકળ બ્રહ્માંડમાં નિર નિરાળા છ માનવજાત પંચમહાભૂત અન્ય વિષયેપાપ કર્મેન્દ્રિ, પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયે, અહવર, ચતુષ્ટય, જીવાત્મા, પરમાત્મા, તીર્થકરે, દે, ત્રણલેક મુક્તિ આદિ અનેક બાબતને લગતું સંપૂર્ણ જ્ઞાન જૈન શાસ્ત્રોની અંદર ભર્યું છે. આપણે જેન તરીકે ઓળખાઈએ છીએ અને જેના ધર્માનુસાર આ માનવ જીવનને સદુપયોગ કરી, આપણે જીવનને સાર્થક કરવા ઈચ્છીએ છીએ. પરંતુ હું પૂછું છું, કે જૈન ધર્મો સમજાવેલું જ્ઞાન આપણામાંના કેટલાકને પ્રાપ્ત થયું છે? - યાદ રાખજો કે જ્ઞાન સિવાય કઈ પણ વિચાર કે કાર્યની તુલના કરી શકાતી નથી. તેમજ જ્ઞાન વગર આ જીવનની મહત્તા કે ઉપેગિતા સમજી શકાતી નથી. દરેક વાતના ગુણ, દેષ અને પરિણામ ઉપરાંત આપણા હરેક વિચાર વૃત્તિ અને કર્મના પરિણામને સ્પષ્ટ રીતે જૈનશાસ્ત્રોએ સમજાવેલ છે. છતાં પણ આપણે અજ્ઞાન હોવાથી દરેક પ્રસંગ, દરેક પદાર્થ અને દરેક પરિગુમને પીછાની શકતાં નથી. તેમજ આપણને આપણું પિતાનું પણ વાસ્તવિક ભાન નથી. કયે વિચાર કરે, કેવી વૃત્તિ કરવી. કેવું કર્મ કરવું. વગેરેને નિર્ણય કરવાની શકિત આપણા પિકી કેટલામાં છે? જૈન ધર્મમાં વિશ્વનું કલ્યાણ કરવાની શક્તિ હોવા છતાં જૈન ધર્મ વર્તમાન યુગમાં અવગણને પામે છે. તેનું કારણ શું છે? આપણે જેને હોવા છતાં જૈનને ઉચિત જીવન જીવી શકતાં નથી, તેનું કારણ શું છે? તેનું ખરું કારણ એ છે કે આપણને આપણું ધર્મનું પૂર્ણ જ્ઞાન નથી. હું અગાઉ કહી ગયો તેમ આપણે માટે જ્ઞાનના ભંડારે ભર્યા છે. છતાં આપણે તેને ઉપયોગ કરતા નથી. પછી દેષ કેને?
આ માટે મારે આપ સર્વેને આગ્રહ છે કે ધર્મના જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવા ભગીરથ પ્રયાસ કરે, તેમજ તે જ્ઞાનના પ્રચાર માટે પણ ભગીરથ પ્રયાસ કરે. માનવ જીવનથી ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. પરંતુ એક

Page #25

જમનાદાસ ઉદાણીનું પ્રવચને.
વાત કહેવાની રહી જાય છે તે એ છે કે અર્થ, કામ અને મોક્ષને અપાવનાર ધર્મજ છે. એટલે ધર્મના સાધન વગર કાંઈ પ્રાપ્ત થવાનું નથી. ધર્મ પાલન વગર કર્મમાંથી મુક્ત થવાતું નથી. ધર્મ વગર આ જીવન નકામું જવાનું છે.
પરંતુ યાદ રાખજો કે જ્ઞાન સિવાય ધર્મ સમજાતું નથી. માટે જ્ઞાનની પ્રથમ જરૂર છે. જ્ઞાન સિવાય તમારા શાસ્ત્રોમાં ભરેલો વૈભવ તમે કેમ પ્રાપ્ત કરવાના હતા? જ્ઞાન સિવાય ચારિત્ર્યને તમે કેમ જાણવાના હતા? જ્ઞાન, તપ, દાન, ભક્તિ, ભાવના વિગેરે અનેક માગે ધર્મને પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. તેવી માન્યતા છે. પણ મારે તે એ મત છે કે જ્ઞાન વગર આપણે તપ, દાન, ભક્તિ અને ભાવના બરાબર આદરી શકતા નથી. જ્ઞાનની આ મહત્તા છે.
તેથી જ્ઞાન પ્રચાર માટે સાહિત્યદ્વાર જરૂરી છે. સાહિત્યદ્વાર મારફત તમે શાસનની મોટામાં મોટી સેવા કરી શકે છે, આ વાત તમારે ભૂલવી ન જોઈએ, ધર્મના યથાર્થ પાલન માટે અને પ્રચાર માટે સાહિત્યદ્વારની ખાસ જરૂર છે. તે ભારપૂર્વક ફરીથી તમેને જણાવું છું અને વિનંતિ છે કે જેનું જે જે સાહિત્ય છે. તેનું જતન કરે અને સદુપયોગ કરે. તેની પૂરવણીરૂપ નવા સાહિત્યનું સર્જન કરે. આવા કાર્યમાં યથાશક્તિ સહાયતા કરે, અને જૈન સમાજને જ્ઞાનથી વિભૂષિત કરી જગતમાં જૈન શાસનને દિગવિજય કરે.
અહીંના દેરાસરજીના મુનિમ ભાઈશ્રી મંગળદાસ ત્રિી ઝવેરી તેમના પ્રાચીન સાહિત્ય સંશોધન કાર્યાલય મારફત જૈન શાસનની મહાન સેવા કરી રહ્યા છે. તેમણે પ્રગટ કરેલા ગ્રંથનું મેં અવલોકન કર્યું છે. તેમની સાહિત્ય સેવાથી હું ઘણેજ પ્રસન્ન થયે છું. તેમના આ સુંદર કાર્યને માટે મારા તેમને અભિનંદન છે. તેમના કાર્યમાં સહાયભૂત થનાર ભાવિક સજીનેને પણ મારા ધન્યવાદ છે. અને તેમના કાર્યને વધારે જવલંત બનાવવા મારી તમે સર્વેને વિનંતી છે. | મારું આજનું પ્રવચન હું હવે સમાપ્ત કરું છું. આપે મને શાંતિથી સાંભળે તે બદલ આપ સર્વેને ઉપકાર માનું છું. શ્રી ચતુર્વિધ સંઘને વંદના કરી હું હવે વિરમું છું.
જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયનીતિ સૂરિશ્વરજીના ઉપદેશામૃતથી ચિતોડગઢના જિનાલયેના જીર્ણોદ્ધાર માટે મળેલ રકમની યાદિ
(ગત વર્ષ અંક. ૭–૮ પૃષ્ઠ ૨૩૬ થી અનુસંધાન) . ર૩૦૪૯–૩–૯ આગળના પૃષ્ઠનો સરવાળે. - ૫૦૦૧-૦-૦ શેઠ ચુનીલાલ ખુશાલચંદ હ. શેઠ ભગુભાઈ. અમદાવાદ. ૧૦૦૧–૦–૦ શેઠ પુનમચંદ નેમાજી. સાદડી ૮૦૧-૦-૦ શેઠ ન્યાલચંદ હીરાચંદની વિધવા મણી હેન. સાદડી. ૨૦૦-૦-૦ સાધવી શ્રીસૌભાગ્યશ્રીજીના ઉપદેશથી સરકારી ઉપાશ્રય તરફથી.
રૂા. ૩૦૦૫ર-૩–૯

Page #26

જનધર્મ વિકાસ
I 8 શ નોડë ' सानुवाद-जीवविचारप्रकरणम्
लेखक-मुनि दक्षविजयजी (पाटण.)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૩ર થી અનુસંધાન) અગ્નિ કણિયાવાળે ભાઠે અગ્નિ વ તણે વળી, ઉત્પાત હેતુ જાણક ઉલ્કાપાત ને વળી વીજળી છે અગ્નિ તારાના સમા ખરતા કણે નભથી વળી, અરણિ" ભાનુકાંત ચકમક વાંસ ઘર્ષણને મળી. (૫) ભેદ ઈત્યાદિક અગ્નિકાય જીવના જાણુવા, ન (બાદર વાઉકાયના ભેદ) તે વાત ઉદભ્રામક કહ્યો ઉંચે ભમાવે જે હવા, રેખા પડે ધુળમાંહિ જેથી વાય જે નીચે રહી, તે જાણું ઉત્કલિકા વળી વળી વાયુ સહી. (૬) "મહાવાયુ ને શુદ્ધવાયુ ને ગુંજ શબ્દ કરતો વાયુ છે.
ધનવાત ને "તનવાત આદિ વાયુના બહુ ભેદ છે, (વનસ્પતિના બે મુખ્ય ભેદ અને સાધારણ વનસ્પતિની વ્યાખ્યા)
સાધારણ અને પ્રત્યેક બે ભેદે વનસ્પતિના ગણે,
જે અનંત જીવની એક કાયા તેહ સાધારણુ મુણે (૭) શૂરા શં-વિસાવજ-સેવા-પૂમિહા થા.
અતિ –ર-મોથ, વરણુજા-થેરા-છંt III कोमलफलं च सर्व, गूढ-सिराइं सिणाइ-पत्ताई।
थोहरि-कुंआरी-गुग्गुलि,-गलो य पमुहाइ छिन्नरुहा ॥१०॥ ૧ ભદ્રી ય ભરસાડને. ૨ શત્રુપર ફેકતાં વજમાંથી અગ્નિ કરે તે. ૩ ભાસમાંને અગ્નિ. ૪ આકાશમાંથી. ૫ અરણી વગેરેના સ્વજાતીય બે કકડાના ઘસારાથી ઉપન્ન થતો અગ્નિ. ૬ સૂર્યકાંત મણિથી ઉપન્ન થતાં અગ્નિ. ૭ ચકમક એ એક જાતનો પત્થર છે, તેને લોખંડ સાથે ઘસવાથી અગ્નિ ઉત્પન્ન થાય છે. પા. * ૧ ભૂમિથી આકાશમાં તી ચઢતે વાયુ. ૨ આકાશમાંથી તીઓં ભૂમિપર ઉતરી. ૩ ભમીથી સીધે આકાશમાં ચક્રાકારે ચઢતો વાયરે દા
૧ ઘણું ગાઉ સુધી આકાશમાં ધૂળ ચઢે છે તે આંધી, ૨ મંદવાયુ. ૩ ઘુઘવાટ કરતે વાયુ. ૪ પૃથ્વીની નીચેનું ઘન વાયુમંડલ. ૫ પૃથ્વીની નીચેનું પાતળું વાયુમંડલ. ૬ જાણે છા

Page #27

રાધનપુરી ભાઈઓનું આનંદ સંમેલન.
**
=
=
રાધનપુરી ભાઈઓનું આનંદ સંમેલન.
રાધનપુરી ભાઈઓનું આનંદ સંમેલન તા. ૨૮-૧૨-૪૧ ના સવારના ૯, વાગે મરિન ડ્રાઈવ ઉપર આવેલા ગિરિકંજ પાસેના લગ્નમંડપમાં શ્રીમાન શેઠ - રામદેવજી પોદારના અધ્યક્ષસ્થાને ભરવામાં આવેલ, સભામાં રાષ્ટ્રસેવક માજી વડા પ્રધાન બાળા સાહેબ ખેર, કે. આર. પી. શરાફ, ચુનીલાલ દેવકરણ નાનજી, ગેરધનદાસ પી. સનાવાળા, જીવતલાલ પ્રતાપસી, રાવસાહેબ કાંન્તીલાલ ઈશ્વરદાસ, મોતીચંદ ગીરધરલાલ કાપડીયા, સર મણભાઈ નાણાવટી, હેમચંદ મોહનલાલ, લલુભાઈ દીપચંદ, ધનજી દેવશી, માણેકલાલ ચુનીલાલ, રણછોડભાઈ રાયચંદ, પરમાણંદ કુંવરજી આદિ અનેક માનવંતા મહેમાન અને રાધનપુરી બંધુઓથી મંડપ ખીચખીચ ઉભરાઈ રહ્યો હતો. પ્રારંભિક વિધિ વિધાન બાદ તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચે શ્રીયુત વકીલે નીચેનું નિવેદન પોતાના બુલંદ અવાજે સભાજને સન્મુખ રજુ કર્યું હતું.
માનનીય પ્રમુખશ્રી, પરમ માનનીય બાળા સાહેબ ખેર, રાધનપુરી બંધુઓ તથા માનવંતા મહેમાનો.
અમારા આમંત્રણને માન આપી આપ અને વખતસર પધાર્યા છે તે માટે શ્રીયુત ગીરધરલાલ તથા હું એમ અમે બને આપને અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
આજે એવા એક શ્રીમાન ગૃહસ્થને પ્રમુખસ્થાને મેળવવા અમો ભાગ્યશાળી થયા છીએ કે જેઓની જાહેર કારકીર્દિ મનુષ્ય જાતની સેવામાં તરબળ છે. જેઓના દાનને કરો ન્યાતજાતના ભેદ ભાવ વગર બધાને માટે ખુલ્લે છે. જેઓશ્રીએ લાખો રૂપિયા પિતાની જન્મભૂમિ નવલગઢમાં હાઈસ્કૂલ-કોલેજ-રસ્તા બનાવવા પાછળ ખરચ્યાં છે. પિતાના નિવાસસ્થાને સાંતાક્રુઝમા જેમણે કેળવણીના પ્રચાર અર્થે હાઈસ્કૂલ, મંદિર તથા હોસ્પિટલ પાછળ રૂપિયા ત્રણ લાખનું દાન કર્યું છે. મુંબઈમાં જેઓશ્રીએ લગભગ સાત લાખ રૂપિયાના ખરચે આયુર્વેદીક કેલેજ-હોસ્પિટલ તથા કોમર્સ કોલેજ પાછળ આપ્યા છે, જેઓની ડિકશનરીમાં કોઈપણ જાહેર કાર્ય માટે ના જેવો શબ્દ નથી; એવા ચરિત્રશાળી સખીદિલના પુરુષ આજના અમારા નાના સરખા સંમેલનમાં પ્રમુખસ્થાને બિરાજે એ અમારાં અહોભાગ્ય છે.
અમારાં વધારે સદ્ભાગ્ય તો એ છે કે આ ઈલાકાના માજી વડા પ્રધાન પરમ માનનીય, પ્રાતઃ સ્મરણીય, સેવાની મૂર્તિ, શ્રીમાન બાળા સાહેબ ખેરે અમારા આમંત્રણને ભાન આપી અત્રે પધારી અમારું આંગણું પિતાના પવિત્ર પગલાથી પાવન કરેલ છે અને તે માટે આપણે બધા તેઓશ્રીના આભારી છીએ.
શ્રીયુત ગીરધરલાલને ત્યાં આજે લગ્ન જેવો શુભ પ્રસંગ છે. તથા ચર્ચગેટ કલેમેશન ઉપર બંધાતા મારા નવીન ગૃહની વાસ્તક્રિયા આજેજ છે. આ બંને શુભ પ્રસંગોએ અમો રાધનપુરની પ્રજાની કઈક સેવા બજાવીએ એવી સંભાવનાથી આપને અત્રે પધારવા અમેએ એકત્ર આમંત્રણ કર્યું છે.

Page #28

૬૬
જૈન ધર્મ વિકાસ:
રાધનપુરને ઈતિહાસ આવી જાતના ઉદાર કાર્યો માટે મશહુર છે. આ સંબંધે થડે ઉલ્લેખ આપની સમક્ષ રજુ કરે તે અસ્થાને નહિ ગણાય.
આપણું જાણની બહાર, પરંતુ ધાર્મિક વૃત્તિથી પ્રેરાઈને, ઉદાર સખાવતી કાર્યોની યાદ જેઓની હજુ તાજી જ છે, એવા આપણા વડવાઓ રાધનપુરમાં મંદિર, ઉપાશ્રયો, કુવાઓ, ધર્મશાળાઓ વગેરે બંધાવી આપણને ઉમદા વારસે અર્પણ કરી ગયા છે, અને તે માટે આપણે સદ્ગત શહેરીઓના આભારી છીએ. આવા નામાંકિત ગૃહસ્થામાં મસાલીયા કુટુંબના નબીરાઓ ખાસ કરીને શેઠ સીરચંદભાઈ મેહન ટાકરવાળા, હકમચંદ કળચંદ, ભણસાલી કશળચંદ વચ્છરાજ, શેઠ હીરાચંદ કલ્યાણજી, ગેલાશેઠવાળા, ડામરવોરાવાળા વગેરેની ગણતરી છે.
દાનને પ્રવાહ બદલવામાં સદ્ગત પ્રાતઃ સ્મરણીય શ્રીમાન શેઠ મોતીલાલ મુળજી રાધનપુરના ઈતિહાસમાં પ્રથમ સ્થાન ધરાવે છે. વીસ હજારની તે વખતે બાદશાહી ગણાતી રકમ ઉચ્ચ કેળવણી માટે કાઢી આપી, જ્ઞાન પ્રત્યેની પોતાની રસિકતા પુરવાર કરાવવા સાથે રાધનપુરની જનતાને વૈદ્યકીય મદદ મળી શકે તે માટે સારા એન્ડાઉમેન્ટ ફંડ સાથેની ડિસ્પેન્સરી ખેંલીને, તથા તેમના સુપુત્રોએ સુવાવડખાનું બોલીને આખી રાધનપુરી જનતાને ભારે ઉપકાર તળે મુકી છે. શ્રીમાન શેઠની ધર્મ પ્રત્યેની શ્રદ્ધા તેટલીજ પ્રશંસાને પાત્ર છે. તેઓએ શ્રી શત્રુંજયને છરી પાળ સંધ તથા ઉઘાપન કરી ભકિતરસમાં પણ ખામી આવવા દીધી નથી. રાધનપુર પાંજરાપોળનું કાયમી ફંડ તથા રાધનપુર જૈન મંડ ળના પ્રમુખ તરીકે અનેક દિશાઓમાં મદદ કરી પોતાનું નામ રાધનપુરના ઇતિહાસમાં તાજના ઝળકતા જવાહર તરીકે નોંધાવ્યું છે. શેઠ મોતીલાલ પછી શેઠ હીરાલાલ બકેરદાસ આવે છે. આ શ્રીમાને રાધનપુર ખાતે ભેજનાલય, રાધનપુર પાંજરાપોળ ફંડ, રાધનપુર જેન મંડળના પ્રમુખ તરીકે અનેકવિધ ફડેમાં ફાળો, બનારસ યુનીવર્સીટી, પારલા જૈન મંદિર તથા સેનીટરીયમ, શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, શ્રી તિલક સ્વરાજ્ય ફંડ વગેરે કુંડામાં સારી રકમો ઉદારતાથી ભરી રાધનપુરી તરીકેનું નામ દીપાવ્યું છે. સદ્ગત હીરાભાઈની ભાવના ઘણીજ ઉચ્ચ હતી. ઘણું ઘણું કરવાની હોંશ મારી પાસે વ્યક્ત કરેલી પરંતુ તેવી તક હાથ ધરવામાં આવે તે પહેલાં તેઓ ઝડપાઈ ગયા અને મનની મનમાં રહી ગઈ. તેઓના સુજ્ઞ બંધુ ભાઈ કાન્તિલાલ બકોરદાસ તથા તેઓના પુત્ર ભાઈ એવ
ન્તીલાલ પોતાના પિતાના પગલે ચાલી મરહુમની ઉચ્ચ ભાવના પુરી કરવા મન ઉપર લેશે એવું આપણે ઈચ્છીશું. રાધનપુરનો ઈતિહાસ લખાવાની શરૂઆત કરનાર ઉપરની બને વ્યક્તિઓ પછી મારા પરમ ઉપકારી મિત્ર શ્રીયુત જીવાભાઈ પ્રતાપસી તથા શ્રીયુત ગીરધરલાલ ત્રિીકમલાલ આજે પ્રથમ પંકિતમાં છે. આ બન્ને શેકીઆઓએ લાખોના ખરચે શ્રી શત્રુંજ્યતીર્થને છરી પાળ સંઘ તથા શ્રી સમેતશિખરજીને સંઘ કાઢી પ્રભુ ભક્તિમાં પિતાની અચળ શ્રદ્ધા પુરવાર કરી છે. શ્રીયુત જીવાભાઈએ આટલેથીજ નહિ અટકતા રાધનપુર ખાતે રૂપિયા પચાસ હજારના ખરચે આયંબીલ ખાતું સ્થાપ્યું છે જે માટે રાધનપુરની જૈન જનતા તેઓની ઋણી છે. મુંબઈમાં પણ તેઓ અગ્રણી તરીકે કામ કરી રહ્યા છે અને રાધનપુરો તરીકે પોતાની કારકીર્દિ ઝળકતી બનાવવામાં જરાપણ કચાસ રાખી નથી. સ્વ. શેઠ જીવણલાલ કેશરીચંદને પણ આ તકે ભૂલી શકીએ નહિ. તેઓની ભાવમાં પણ ઉચ્ચ હતી, પણ તેઓ જોઈએ તેટલો હાથ લંબાવી શક્યા નહિ; છતાં

Page #29

રાધનપુરી ભાઈઓનું આનંદ સંમેલન.
રાધનપુર ખાતે બાંધવામાં આવેલી ધર્મશાળા તેઓની યાદ હંમેશને માટે આપણું મગજમાં તાજી રાખશે. મરહુમની ઈચ્છા રાધનપુરના મુંબઈમાં વસતા ભાઈઓ માટે સસ્તા ભાડાનાં મકાન બાંધવાની હતી. પરંતુ તે ઈચ્છા પાર પડી શકી નહિ. આપણે ઈચ્છીશું કે તેઓનાં ધર્મ પત્ની શ્રીમતી તારાબાઈ તથા તેઓના પુત્ર ભાઈ ધીરજલાલ મરહુમનું અધુરૂં રહેલું કાર્ય તથા ભાવના પુરી કરવાનું મન ઉપર લેશે.
પુરુષો ઉપરાંત સ્ત્રીવર્ગ પણ સ્વતંત્ર રીતે ઉદારતા અને સેવાના કાર્યમાં પાછળ નથી. શેઠાણી ગબલીબાઈએ થરાદ મુકામે સ્કુલ બંધાવી આપી હતી અને તે બદલ તેમની સેવાના પીછાણમાં નામદાર હીંદી સરકાર તરફથી કૈસરે હિદને મેડલ તેઓને બક્ષવામાં આવ્યો હતો. મુંબઈને તે વખતના નામદાર ગર્વનરે પુના ખાતે ગર્વનરની લેવીમાં તેઓને ખાસ આમંત્રણ આપી બોલાવ્યાં હતાં. અને સદરહુ મેડલથી સ્વર્ગસ્થ શેઠાણીને સુશોભિત કર્યા હતા. મુંબઈના રાધનપુર જૈન મંડળે પણ તેઓના જાહેર કાર્યની કદર કરી હતી અને મરહુમ સોલીસીટર દમણીયાના પ્રમુખપણા નીચે જાહેર મેળાવડો કરી તેઓને તથા શેઠ મતોલાલ મુળજીને માનપત્ર તથા કાસકેટ એનાયત કર્યા હતા.
હવે હું એવા ગૃહસ્થ તરફ દષ્ટિ કરું છું કે જેઓએ દાનની દિશામાં કાતિ યાને રેવેલ્યુશન કરેલ છે. આ ભાઈનું નામ શું આપવાની જરૂર છે? આપણને બહારની દુનિયામાં ઉજળા દેખાડનાર આ ભાઈ તે શ્રીયુત કાન્તિલાલ ઈશ્વરલાલ છે. એ ભાઈએ પાંચ ભાગ્યા ત્યાં પચીસ અને પચાસ માગ્યા ત્યાં લાખ આપ્યા છે. આ બંધુની સખાવતે જગજાહેર હોઈ તે જણાવવાની જરૂર નથી. પરંતુ રાધનપુરની બેડીંગ તથા શ્રી શંકુતલા કાન્તિલાલ ઈશ્વરલાલ કન્યાશાળાનું નામ આપ્યા વિના મને ચાલતું નથી. આ બન્ને સંસ્થાઓને સવા સવા લાખ આપવા છતાં આ ભાઈ હજુ થાકતા નથી અને નાની મોટી કોઈપણ ચીજની જરૂર જણાય તો તે લાભ મારે લેવો જોઈએ એમ કહી કાર્યકર્તાઓને ખૂબ ઉત્તેજીત કરી હસભર્યા રાખે છે. શ્રી શંકુતલા કાન્તિલાલ ઈશ્વરલાલ કન્યાશાળા બીલ્ડીંગ હસ્તીમાં આવવામાં ભારે થોડો ઘણે પણ હિસ્સો છે અને આજે તેથી હું વધારે મગરૂર છું. હમેશના રીવાજ મુજબ શ્રી માંગરોળ જન સભાને દશેરાનો ઉત્સવ શ્રી કાન્તિલાલ બકરદાસના પ્રમુખપણ નીચે સર કાવસજી જહાંગીર હાલમાં ઉજવવામાં આવ્યો હતો. જે પ્રસંગે સંસ્થાને મકાનની જરૂરીયાત ઉપર સભાજનોનું ધ્યાન ખેંચવામાં આવ્યું હતું. વળતેજ દીવસે શ્રીયુત કાન્તિભાઈને હું મળ્યો અને આ યશ આપે લે એવી મેં તેમને વિનંતી કરી. મને ટુંક વખતમાંજ ખબર મળી કે શ્રીયુત કાન્તિલાલ ઈશ્વરલાલે મોટી રકમની ઓફર આ કાર્ય માટે સંસ્થાના વહીવટકર્તાઓ પાસે મુકી છે. સારા નસીબે તેઓની આ ઓફર સ્વીકારવામાં આવી, જેના પરિણામે તેઓનો કીર્તિસ્થંભ આ મંડપની તુરતજ પાછળ કવીન્સ રોડ ઉપર તૈયાર થયો છે. અને ટુંક વખતમાં તે ખુલ્લો મુકાયેલો જાહેર કરવામાં આવશે. આપણે આશા રાખીશું કે શ્રીયુત કાન્તિભાઈ પોતાની સખાવતને ઝરે ન્યાતજાતના ભેદભાવ વગર મનુષ્ય જાતના ઉપયોગ માટે સદાને માટે ખુલ્લું રાખશે અને રાધનપુરીને તાજમાં અનેક કલગીઓનો ઉમેરો કરશે.
સેવાની બાબતમાં રાધનપુર જૈન મંડળના આદ્ય પ્રમુખ શેઠ હરગોવિંદદાસ પુનમ ચંદ, ગુજરાતી મંડળીના પ્રમુખ તથા શેરબજારના ડીરેકટર સ્વ. શેઠ વાડીલાલ પુનમચંદ તથા રાધનપુરના ગ્રાન્ડ ઓલ્ડ મેન તરીકે જાણીતા થયેલા શેઠ ચુનીલાલ વીરચંદના નામે

Page #30

જેન ધર્મ વિકાસ.
ઉલલેખ ન કરે તે આજના પ્રસંગને મેં અન્યાય કર્યો કહેવાય. આને જાહેર નામો છે. બીજા અનેક ભાઈઓ જેઓએ ગુપ્ત અથવા જાહેર રીતે જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્રની ભાવનાને અંગે, સ્વામીભાઈઓની ભકિતને અંગે, નાની મોટી રકમ રાધનપુર તથા મુંબઈ ખાતે વાપરી છે. તે બધા ભાઇઓ આપણા અભિનંદનને યોગ્ય છે.
રાધનપુરને આટલો ટુંક ઈતિહાસ રજુ કર્યા પછી હું આજના વિષય ઉપર આવું છું. ઉપર જણાવેલા ભાઈઓને પગલે કુલ નહિ તો ફુલની પાખડી સેવા ભાવે અર્પવા અમે બન્નેને ઉલ્લાસ થયો છે. શ્રીયુત ગીરધરભાઈને હાર્ટ એટેક થયા ત્યારે વ્યવહારૂ રીતે એમ જણાયું કે તેઓએ કંઈકે સખાવત કરવી જોઈએ. શ્રીયુત ગીરધરભાઈને એક નેહી તરીકે મને પણ સૂચના કરવામાં આવી, પરંતુ શ્રીયુત ગીરધરભાઈની એવી સ્થિતિમાં મારી જીભ કેમ ઉપડે એજ સવાલ હતે. મને એટલો સતિષ હતું કે શ્રીયુત ગીરધરભાઈએ પિતાના હાથે ગુપ્ત મદદમાં તેમજ બીજા ધાર્મિક કાર્યોમાં લાખો રૂપિયા ખર્ચા છે. એટલે તેઓને લગાર સારું થાય તે વાત કરું. સારા નસીબે તેઓને હાર્ટ એટેક હળવો પડ્યો, અને તેઓશ્રીને વિનંતી કરવાની તક મને સાંપડી. ગીરધરલાલ તમે લાખ રળ્યા છે. અને લાખ તમેએ ખચ્યા છે, પરંતુ એક એવું ખાતું આપે ઉભું કર્યું નથી કે જે કાયમને માટે આપની યાદ તાજી રાખે, મેં તેની પાસે પચાસ હજારની માગણી કરી ગીરધરલાલે શું જવાબ આપ્યો? તેઓએ જે જવાબ આપે તેથી મારે તે શરમાઈ જવું પડયું. કકલભાઈ પચાસ હજારમાં કંઈ થાય નહિ, લાખ તે ઓછામાં ઓછા જોઈએ અને તેટલી રકમનું ટ્રસ્ટ કરી સેંપવા મેં ધીરજને સૂચના કરેલ છે. આપ જાણીને ખુશી થશે કે શ્રીયુત ગીરધરલાલે આજના શુભ પ્રસંગની યાદમાં તે રકમ આપવાનું અને તેનો ઉપયોગ જરૂરીયાતવાળાં આપણું ભાઈઓને જીવનનિર્વાહનાં સાધન, જ્ઞાનના સાધનો તથા વૈદકીય મદદ
આપવામાં કરવા નક્કી કર્યું છે. ટ્રસ્ટની વિગતે હવે પછી નકકી કરવામાં આવશે. · * શ્રીયુત ગીરધરલાલના આવા ઉદાર જવાબથી મને પણ કંઈક લાભ ઉઠાવવાની
પ્રેરણા થઈ, આખરે મારી નસોમાં પણ રાધનપુરીનું લોહી વહે છે. મારી ઉંમર પણ પચાવન વરસની થવા આવી છે. તેણે જાણ્યું કે કાલે શું થશે તેથી જેટલો લાભ જલ્દીથી લઈ હેવાય તેટલો કામને, જે ઉદ્દેશથી ભાઈ ગીરધરલાલે ટ્રસ્ટ કરવાનું નક્કી કર્યું છે તેજ ઉદેશથી હું પણ રૂપિયા પચાસ હજારનું દ્રસ્ટ આજના અમારા નવીન ગૃહને વાસ્તુ પ્રસંગ મની ખુશાલીમાં કરી આપવાનું માથે લઉ છું. આ રકમ આસ્તે આતે વધારવાની મારી ભાવના છે. પ્રભુ તેમ કરવાની અને બુદ્ધિ આપે. - નિવેદનના અંતે રૂ. ૧૫૦૦૧) પારેખ જીવણલાલ કેશરીચંદના સુપુત્ર ધિરજલાલ રૂ. ૧૦૦૦૦૦) કોઠારી ગીરધરલાલ ત્રિીકમલાલ, અને રૂ. ૫૦૦૦૦) વકીલ કકલભાઈ ભુદરદાસે સખાવત જાહેર કરી, હરેકે પિતપિતાનું ઈલાયદુ ટ્રસ્ટ બનાવી તેને ઉપગ રાધનપુરીઓના જીવનનિર્વાહ, જ્ઞાન, અને વૈદ્યકીય સાધનેની મદદ આપવામાં કરવાનું નક્કી કરેલ છે. આ આખુ નિવેદન રાધનપુરીઓની પરંપરાથી ઉતરી આવેલી ઉદારતાને ખ્યાલ આપે છે. રાધનપુરીઓ સદાય આથી પણ અધિક ઉદાર બની દુનિયામાં રાધનપુરને ગૌરવ ભરેલ કીર્તિધ્વજ ફરકાવે એ સુભેચ્છા.

Page #31

ઉપધાન-માળા મહોત્સવ.
- -
-
-
- -
-
આ તકે ધનિકોના હૃદય ઉપર પ્રકાશ પાડવો ઉચિત જણાતાં, દરવણી આપીએ છીએ કે રાધનપુરીઓની સખાવતની દશેક લાખથી વધુ સ્થાયિ રકમ ભિન્નભિન્ન ગૃહસ્થોના હાથમાં છે. તેઓને તે રકમનું વ્યાજ ઉપજાવવું પણ ભારે અને જોખમી પડે છે. તે તેના બદલે સસ્તા ભાડાની મુંબાઈમાં ચાલીઓ બંધાવી તે દ્વારા વ્યાજ ઉપજાવાય, તો રાધનપુર બંધુઓને રાહત આપવા સાથે રકમ સ્થાયિ બની જશે. અને વ્યાજ ઉપજાવવાની જોખમી જવાબદારી ઓછી થશે.
ઉપધાન-તપ માળા પરિધાન મહોત્સવ,
અનુયોગાચાર્ય પં. શ્રી શાન્તિવિજયજી ગણિવર્યના ઉપદેશામૃતનાસિચનથી શા. વાડીલાલ છગનલાલ અને શા. સાંકળચંદ ઘેલાભાઈ તરફથી ભગુભાઈના વડે ઉપધાન શરૂ કરાવી, સં. ૧૯૭ના આસો શુદિ ૧૦ અને આ શુદિ ૧૪ એમ બે મુહૂએ નાણુ મંડાવી, ઉપધાનતપ પ્રવેશની ક્રિયા કરાવતાં, સવાસેક પુરૂષ, સ્ત્રી, અને કુમારિકાઓ સહિત પ્રવેશ કરેલ. જે પૈકી પ૩ માળા પહેરનારા હતાં.
પન્યાસ પ્રવર દરરેજ તપની પુષ્ટી પર વ્યાખ્યાન આપતાં, તેમજ મુનિ સુભદ્રવિજયજી નવ-સ્મરણાદિ સ્તેવ સંભળાવતા હેવાથી, તપની આરાધના નિર્વિને શાન્તિપૂર્વક સમાપ્તિ થયા બાદ, સૌ સૌના સ્થાને વેરાતા પહેલાં હરેકને ઉપધાન-તપ વહેરાવનારા તરફથી એકાસણા-બેસણું કરાવવા, સાથે શા. વાડીલાલ છગનલાલ તરફથી ટીલાવીને રૂપીઆ સાથે શ્રીફળ આપવામાં આવ્યાં હતાં.
કારતક વદ ૫ ના માળાની ઉછામણું લાવવાનું શરૂ કરતાં કેમાં અનહદ ઉત્સાહ હેવાથી માત્ર બેજ કલાકમાં ઉછામણું સંપૂર્ણ થવા સાથે હઠીભાઈની વાડી કરતાં ઓછી માળાઓ હોવા છતાં આસરે છએક હજારની ઉપજ થયેલ છે. અને દ્વિત્ય માળા રૂ. ૮૦૧) ની ઉછામણીથી પરિધાન કરનાર શા. શાન્તિ લાલ ઈશ્વરલાલના અ. સૌ. સહચારિણી હીરા બહેન હતાં. આ ઉપધાનની સામુદાયિક ટીપો (જેવી કે જીવદયા, અષ્ટાહનીકા મહત્સવ અને ઉપગરણાદિ વહેચવાની સારા પ્રમાણમાં થવા સાથે આરાધકને એક ચાંદીની ડબી, ત્રણ ચાંદીની વાટકીઓ, પટ્ટાવળી, અને શ્રીપાલચરિત્ર આદિની હડાઓ આપવામાં આવી હતી.
માગસર સુદિ ૫ ના બપોરના માળાનો વરઘેડે ધનાસુતારની પિળથી કાઢવામાં આવેલ, જેની ગોઠવણીની વ્યવસ્થા લાવરીની પિળના ઉત્સાહિ બધુઓએ ઘણી જ સુંદર રીતે કરી હતી વરઘોડામાં હાથી, ચાર અને ત્રણ ઘડાએની ગાડીઓ ઉપરાંત કુલેથી સણગારેલી બગીઓ અને મોટરમાં બેઠેલા સાંબેલાએ જનતાનું લક્ષ ખેંચી રહ્યા હતા. તેમજ શ્રમણ અને શ્રાવક સમુદાયનું જુથ પણ અનેરી શોભા આપી રહ્યું હતું.

Page #32

૭૦
જૈનધર્મ વિકાસ.
વધેડો ધનાસુતારની પિળથી શરૂ થઈ કાલુપુર, ઢાંકવાકી, રીર્ચરાડ, માણેકચોક, ઝવેરીને ચોરે, સોના-ચાંદી બજાર, ચાંદલાઓળ, કંદોઈએળ, થઈ સડક ઉપર ચઢી પાનકોરનાકા અને ઢાલગરવાડામાં થઈ ભગુભાઈના વડે ઉતર્યો હતો. જ્યાં માળાઓ અને પૂજાદિના ઉપગરણ, ફળ, નૈવેદ્ય, આદિની બે લઈ લેવામાં આવી હતી.
વરઘેડાના પાછળના ભાગમાં પ્રભુના ચાંદીના બે રછે અને તેની પાછળ આભૂષણે અને રંગબેરંગી જરિયન સાડીઓથી સુસજ્જ થયેલી નારીઓનું વૃંદ, હાથમાં ચાંદીના લામણ-દીવડા અને જસ્મિન રૂમાલથી વિભૂષિત માથા ઉપર છાબા ઉપાડીને ચાલતાં ટોળે ટોળાં, જાણે રાજનગરની સમૃદ્ધિ અહીંજ ખીલી ન નીકળી હોય તેમ દેખાતું હતું. રાજારની જનતા એકી અવાજે કહેતી હતી કે કાલના વરઘોડા કરતાં આજની વ્યવસ્થા અને શેભા અનેરી છે. તેમજ તે દિને રાત્રે ભગુભાઈના વડે માળાઓનું રાત્રી જાગરણ કરવામાં આવતાં શ્રીફળની પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી, અને પન્યાસ પ્રવરે માળાઓ મંત્રી હતી.
- માગસર સુદ ૬ ના ત્રીજા પહેરના માળા પરિધાન મહોત્સવ હેવાથી માળા પહેરનારાઓના કૌટુંબીજનોના જુથે, વહેલી પ્રભાતથી ભગુભાઈના વડે આવતાં, વડે ચીકાર ભરાઈ ગયે હતે. પન્યાસજીએ સવાનવના અમલે નાણ સન્મુખ ક્રીયા કરાવવાનો પ્રારંભ કરી, તેની સમાપ્તિ અંતે પ્રથમ માળ શા. વાડીલાલ છગનલાલના અ. સૌ. સમરત બહેનને પહેરાવવા સવાદશના સમયે તેમના બંધુને આપતાં, તેમણે વાજીબેન સરોદના ગુંજારવમાં પહેરાવ્યા બાદ કમવાર એક પછી એક ઉછામણુવાળાઓએ માળ પહેરાવવા માંડી, જે માળારોપણ વિધિ સાડા અગિયાર વાગે પૂરી થતાં, અનેક બેંડે સહિત મુનિ મંડળ સાથે સકળ સંધ સમેતશીખરજીની પિળના જિનાલયે દર્શન કરી, સૌ પોતપોતાના સ્થળે વાછત્ર સાથે વીખરાયા હતાં
સમુદાયની ટીપમાંથી ડહેલાના ઉપાશ્રયે માગસર સુદિ ૪ થી અષ્ટાહનીકામહોત્સવનું મંડાળ કરી, મેરૂ પર્વત અને સસરણની રચના કરાવી, દરરોજ જુદા જુદા પ્રકારની રાગરાગણીવાળી પૂજાએ વાજીત્રના મધુર નાદ સાથે ભણ.વવા, ઉપરાંત નવનવા પ્રકારની પ્રભુને અંગરચનાઓ કરાવવામાં આવે છે. આ મહત્સવમાં અષ્ટતરી સ્નાત્ર મહાપૂજા કરવાની હોઈ માગસર સુદિ ૧૦ કુંભ સ્થાપના થા નવગ્રહ પૂજન અને માગસર સુદિ ૧૩ ના ઘણાજ આડંબરથી મહાપૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. આ પ્રસંગે ડહેલાના ઉપાશ્રય અને સરિથામના રસ્તાને જે અને ઈલેકટ્રીક લાઈટોથી સણગારી નમંડળ જેવું બનાવી દીધેલ હતું. વળી તે દિને હજારેકના સમુદાયને જમાડવામાં આવ્યા હતાં.
ઉપધાનના કાર્યના પ્રારંભથી તે અંત સુધિ ખડા પગે ઉભા રહીને પારેખ

Page #33

વર્તમાન સમાચાર,
મંગળદાસ નગીનદાસ, શા. વાડીલાલ છગનલાલ, શા. ઘેલાભાઈ મુળચંદ અને શા. ભોળાભાઈ મોહનલાલ આદિ સજનોએ જે સેવા અર્પણ કરેલ છે, તે બદલ તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે.
વર્તમાન- માચાર Hી જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયનીતિસૂરિજી મહારાજ શિષ્ય સમુદાય સાથે, ચિતોડગઢના જિનાલયની મહા સુદિ ૨ ની પ્રતિષ્ઠા હેવાથી, ઉદેપુરના સંઘની અતિ આગ્રહભરી વિજ્ઞપ્તિથી માગશર શુદિ પના અહીથી વિહાર કરી, ઘાણેરાવ, કેરવાડા થઈ માગશર વદિ ૩ આસપાસ ઉદેપુર પહોંચશે.
- વીથાવર ઉપાધ્યાય શ્રી દયવિજયજી મહારાજના સદુપદેશથી થયેલ ઉપધાનની માળા પરિધાન કરાવવાનું મત માગશર સુદિ ૬ નું હોવાથી, માગશર શુદિ ૫ ના ઘણાજ આડંબરપૂર્વક માળાને વરઘેડા શેઠ શંકરલાલજી મeતના મકાનેથી ચઢી, આખા શહેરમાં ફરી દેરાશરે ઉતર્યો હતો. અને માગશર શુદિ ૬ ના ત્રીજા પહેરે માળા પરિધાનની વિધિ સકળ સંઘ સન્મુખ નાણું મંડાવીને વાત્રોના નાદો વચ્ચે કરાવવામાં આવી હતી. આ પ્રસંગે અષ્ટાહનીકા મહોત્સવ અને સ્વામી વાત્સલ્ય ઘણીજ હોંશથી સારી રીતે કર્યો હતે. વળી શેઠ શંકલાલ મણાત તરફથી માગશર શુદિ ૧૦ના કાપરડાનો સંઘ કાઢવામાં આવેલ, જેમાં આશરે ત્રણસોકનો સમહ હતો.
કામના પન્યાસ માનવિજયજી મહારાજના ઉપદેશથી, થયેલ ઉપધાનની માળા પરિધાન કરાવવાનું મુહૂત માગશર શુદિ ૧૦ નુ હેવાથી, માંગશર શુદિ ૯ ના ઘણાજ ઠાઠમાઠથી માળાનો વરઘેડે ચઢાવવામાં આવેલ. અને માગશર શુદિ ૧૦ના મંગળ પ્રભાતે માળા પરિધાનની વિધિ સકળ સંઘ સન્મુખ નાણ મંડાવીને, વાજીંત્રોના નાદે વચ્ચે કરાવવામાં આવી હતી. આ પ્રસંગે અષ્ટાહનીકા મહોત્સવ અને શાતિ સ્નાત્ર, પ્રભાવના આદિ ઘણાજ શાસન પ્રભાવનાના કાર્યો થયા હતાં - ' ટકા જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયેલાવણ્યસૂરિજી મહારાજ શિષ્ય પરિવાર સાથે રાધનપુરથી કારતક વદિ ૪ ના વિહાર કરી વારાહિ, સંખેશ્વર, હારીજ આદિ સ્થળોએ રોકાતાં રેકાતાં માગશર શુદિ ૧૫ ના પાટણમાં ઘણાજ આડંબરપૂર્વકના સામૈયાથી પ્રવેશ કરેલ છે.
પ્રતાપગઢ પન્યાસજી શ્રી કલ્યાણુવિજયજી મહારાજના ઉપદેશામૃતના સિંચનથી, ગુમાનજીના મંદિરને ધ્વજદંડ ચઢાવવાનું નકી થવાથી, માગશર સુદિ ૩ થી ધ્વજદંડ અને અષ્ટાહનીકા મહત્સવ દાવડા ખેમરાજજી મગનલાલજીના ધર્મપત્ની શ્રીમતિ ઝમકુ વ્હેન તરફથી પ્રારંભ થતા, દરરેજ જુદાજુદા પ્રકારની રાગરાગણીઓથી ભરપુર પૂજાઓ ભણાવી, નવનવા પ્રકારની પ્રભુજીને અંગરચના

Page #34

ઉરે
જૈનધર્મ વિકાસ,
કરાવવામાં આવતી હતી. ઉપરાંત માગશર શુદિ૬ કુંભ સ્થાપના શુદિ ૮નવગ્રહ પૂજન, શુદિ ૯ દંડ અભિષેક શુદિ ૧૦ ધ્વજ દંડારેપણું, શાન્તિ સ્નાત્ર, શુદિ ૧૧ સમાપ્તિને વરઘોડો અને અનેક પ્રભાવનાએ આદિ શાશન પ્રભાવનાના કાર્યો ઘણાજ ઉમંગ અને ઉત્સાહથી થયા હતાં. પન્યાસજી મગશર શુદિ ૧૩ ના વિહાર કરી કેશરીયાજી થઈ ચિતોડગઢ તરફ જવા સંભવ છે.
રાધનપુર યમ જી શ્રીલભવિજયજી ગણિવર્યના વરદ હસ્તે, માગશર શુદિ ૬ ના મુનિશ્રી વિકાસ વિજયજી ગણિવર્યને પન્યાસપદારે પણ સકળ સંઘ સમક્ષ સાગરના ઉપાશ્રયે નાણ મંડાવીને આપવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે પ્રભાવનાઓ અને આદેશ્વરજી અષ્ટાહનીકા મહત્સવ, ઉત્સાહથી ભીન્નભીન્ન વ્યક્તિઓ તરફથી કરી આ માંગળિક મહત્સવ અદ્વિતીય રીતે ઉજવાયા હતા.
શ્રેન શેઠ માણેકલાલ ચુનીલાલ તરફથી થનાર ઉપધાનતપના આરાધકની ઉત્તમ પ્રકારે અનુકુળતા સચવાય એ હેતુથી, શેઠ કરમચંદ જૈન પિષધશાળા પાસે આવેલ પિતાની જગ્યામાં વિશાળ મંડપ બાંધી, જુદા જુદા વિભાગે
છ, સુંદર વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. શ્રીશનું જ્ય, શ્રીપાવાપુરીજી, શ્રીરાજગૃહી, ત્રિશલામાતાના ચૌદસુપને, પ્રભુનું સમવસરણ આદિ આકર્ષક અને રંગબેરંગી રચનાઓ તૈયાર થઈ રહી છે. વચમાં શિખરબંધી દેરાસરનું કામ ચાલુ છે. ધાર્મિક ક્રિયા, વ્યાખ્યાન, સયન, લેજન, વિ. અંગે જુદા જુદા વિભાગો પાડી અદ્વિતીય ગોઠવણ કરેલ છે. આ મહત્સવથી સ્થાનિક સંઘમાં ભારે ઉત્સાહ વ્યાપી રહ્યો છે. માગશર, શુદિ ૯ ના પ્રથમ પ્રવેશદિને અસંખ્ય આગેવાને અને સમૂહ વચ્ચે નાણથી ક્રિયા કરાવતાં આસરે ૨૦૦ પુરૂષ અને ૪૦૦ નારિઓએ તપની આરાધનામાં પ્રવેશ કરેલ છે.
જૈન પ્રભુની મૂર્તિઓના અંજનશલાકા દિનને રાજ્ય તરફથી કાયમી ઉજવવાને મુલી ઠાકોર સાહેબે કરેલે હુકમ.
- મુલી ઠાકોર સાહેબ શ્રી હરીશ્ચંદ્રસીંહજીએ હ. એ. ન. ૪૫૪ તા. ૧૮–૧૧–૧૯૪૧ થી હરેક વર્ષે માગશર શુદિ ૪ ના જૈનાચાર્ય માણેકસાગરસુરિજીના વરદ હસ્તે અંજનશલાકા કરાયેલ મંદિરમાં પ્રભુ આંગી રચાવવા અને પૂજા ભણાવવા રૂ. ૧૨) ટ્રેઝરરી એફીસરે તેજ દિને આપવા, તેમજ તે દિને જાહેર તહેવાર ગણિ સ્ટેટની તમામ શાળા અને કચેરીઓમાં રજા પાળવા, અને સ્ટેટની હદમાં શિકાર નહિ કરવા, હકમ કરી તેની અકેક નકલ આચાર્ય મહારાજ અને મુલીના સંઘને આપવા પિતાની અને કારભારીઓની સહિઓથી ફરમાવેલ છે. તે મુદ્રક-હીરલાલ દેવચંદ શાહ. “શારદા મુદ્રણાલય.” જુમાભજીદ સામે–અમદાવાદ પ્રકાશક-ભેગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ, “જૈનધર્મ વિકાસ ઓફિસ જૈનાચાર્યશ્રી | વિજયનીતિસૂરીશ્વરજી વાંચનાલય. પ૬/ગાંધીરોડ-અમદાવાદ

Page #35

કારરરર ( રર૮ર૮%ના
| વાંચકાને ? માસિકના નમુનાનો અંક આપને માકલવામાં આવે છે. આપશ્રીને અવલોકન કિરતાં જો એ સંતોષ આપવામાં સફળ નીવડે તો આશા છે કે, વાર્ષિક લવાજમ
સ્થાનિકના રૂા. ૨-૦–૦ અને બહારગામના (પાસ્ટેજ સાથે) રૂા. ૨-૯-૦ માલી આપશ્રી માસિકના ગ્રાહક તરીકે નામ નોંધાવશે. - લવાજમ માડામાં મોડા આવતી સુદિ ૧ સુધી મોકલી આપશે. કે જેથી વી. પી. થી મોકલતાં વધુ ખર્ચ ન થાય, છતાં જણાવશો તો વી. પી. કરવામાં આવશે. ને ગામ પરગામ વિચરતા પૂજ્ય મુનિવરો માસિકનો પ્રચાર કરી, નવા વાંચનરસિક ગ્રાહકો નેધાવી, માસિકને પ્રોત્સાહન આપશે, એવી અમે આશા રાખીએ છીએ. | કોઈ પણ સામાજીક સંસ્થાઓ કે પૂજ્ય મુનિગણુને અમો, મફત કે ઓછા દરથી માસિક આપી શકીએ તેમ નથી, એ સૂચન થાય. નમુનાની નકલ મંગાવવાથી મોકલી આપવામાં આવશે.
“તત્રી? ગ્રાહુકાને ખાસ લાભ દર માસની વદિ પંચમીએ નિયમિત પૃ. ૩૨ નું વાંચન. વાર્ષિક લવાજમ સ્થાનિકના રૂા. ૨-૦-૦ અને બહારગામના રૂા. ૨-૯-૦ (પારટેજ સાથે )થી પુરૂ પાડવા, ઉપરાંત આકર્ષક પુસ્તક ભેટ આપવામાં આવશે. આ
શ્રી સમસ્ત જૈન સંઘને જાહેર વિજ્ઞપ્તિ. મારવાડ પ્રાન્તના શિરાહિમાં મુનિ હર્ષવિમલજી, સાચારમાં મુનિ કલ્યાણવિમલજી ઉફે” સદાનંદજી અને પાલણપુર તાબાના અસુમાં મુનિ માણેકવિમલજી, એ ત્રણે સાધુઓ શ્રીવિમલગછના સં'ઘાડાનાં પન્યાસ શ્રીહિમતવિમલજી ગણિવર્યાના પ્રશિખ્યા હાઈ, ધર્મ વિરૂદ્ધ વર્તનથી ગુરૂદેવના નામને કલકીત કરતા હોવાથી, ગુરૂદેવના ફરમાનથી, તેમને સંવત ૧૯૮ના માગશર શુદિ ૫ થી શ્રીવિમલગરછના સ ધાડા બહાર - કરવામાં આવે છે. માટે તેમની સાથે અમારા સમુદાયના તે સાધુઓ છે, તેમ સમજી વ્યવહાર કેઈએ રાખ નહિ. તા. ૧૮-૧૧-૪૧
લી. શ્રી રત્નવિમલજી મહારાજ
| ડાયરાના સવેગી ઉપાશ્રય સુ, પાલણપુર, તપાગજી પટ્ટાવલી. સાહિત્યરસિક જનતાને ખાસ તકે
ઉપાધ્યાય શ્રીમદ્ ધર્મસાગરજી વિરચિત તપાગ૨૭ પટ્ટાવલી:-સંપાદક, ૫૦ શ્રી કલ્યાણવિજયજી મહારાજ. છપાઈને તૈયાર થઈ પ્રસિદ્ધ થઈ ચુકેલ છે, આ ગ્રંથમાં પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવની પાટપરપરાએ થયેલા આચાર્યાદિ સાથે શાસનપ્રસિદ્ધ અન્ય મહાપુરૂષનું અતિહાસિક દ્રષ્ટીએ ઉપચોગી સાહિત્ય આપવામાં આવ્યું છે.
કાઉન આઠ પેજી ૩૫૦ પૃષ્ઠના, શોભિત ફાટાઓ, અને પાકું પૂંઠું (જેકેટ) સાથેના આ ગ્રંથનું મુલ્ય માત્ર રૂા. ૧-૮-૦. પટેજ જુદું
| લખાજન ધર્મ વિકાસ એ ફસ, પાલ ગાંધી રોડ, અમદાવાદ તક ર ચETEઝરને 55 % 5% % જ રા
૧ ૦૬ ની ,
એ

Page #36
5 x 5 + 6 5 Jain Dharma Vikas (Monthly) Regd. No. B. 4494 1990 OGLASE - જાહેર ખબર આપનારાઓને જૈન સમાજને ગામડે ગામડે આ નવા માસિકના પ્રચાર થશે, અને એથી જાહેર ખબર આપનારાએ પોતાના પ્રચારના સ દેશ દૂર દૂર પહોંચાડી શકશે. . * માસિક નિયમિત પ્રગટ થતુ હોવાથી જાહેર ખબર આપનારાઓને આ તકને લાભ લેવા આમંત્રણ આપીએ છીએ, ભાવ નીચે મુજબ. પૃષ્ઠ બારમાસ નવમાસ ઇમુસિ | ત્રણમાસ એકમાસ | 1- 4 - 32 24 14 6 || 25 20 15 9 | 15 16 10 છા રા એક વખત ટુંકી જાહેરાતના કલમની બે લાઈન યા તેના ભાગનો રૂા. 1) અંક સાથે છપાવેલ તૈયાર હેન્ડબીલની માત્ર વહેંચામણીના એક વખતના રૂા. 15). અને સાથે છપાવેલા તૈયાર દરેક તાલા અઢી યા તે વજનના કોઈ પણ ભાગના સૂચિપત્રની માત્ર વહેંચામણીના એક વખતના રૂા. 30) સરત-(૧) નાણા અગાઉથી લેવામાં આવશે. (2) જાહેર ખબર લેવી યા ન લેવી એ તંત્રીની મરજી ઉપર રહેશે. (3) જાહેરાત પાછી મોક્લાશે નહિ. વધુ ખુલાસા માટે પત્રવ્યવહાર યા પુછપરછ નીચેના સરનામે કરા. * “જૈન ધર્મ વિકાસ’ ઓફિસ પ૬/૧ ગાંધીરોડ, અમદાવાદ. તે બહાર પડી ચકેલ છે. શખરત્ન મહોદધિ શબ્દકોષ ભાગ 2 જો. સંગ્રાહક, પન્યાસજી શ્રીમુકિતવિજયજી.) સંસ્કૃત ભાષા સરળ રીતે બાળજીવો સમજી દરેક જન અર્ચન ગ્રંથોનું વાસ્તવિક અર્થ સ્વરૂપ સમજી શકે, તેવી પદ્ધતિએ જૈનાચાર્ય શ્રીવિજયનીતિ સુરીશ્વરજી મહારાજની કોષ બનાવી, તેનું પ્રકાશન કરાવી, જનતાને તેના લાભ લેતા કરવાની મહેચ્છા હતી, તે બાર વર્ષની મહેનતે આજે પરિપૂર્ણ થવા પામેલ છે. આવા અલભ્ય કોષના બે ભાગો, ક્રાઉન આઠ પેજી એક દર 1800 પૃષ્ઠના, ગુરૂવયેના શોભિત ફાટામેા અને પાકા પુંઠાં સાથેના આ ગ્રંથના પહેલા ભાગના રૂા. 8-0-0, અને બીજા ભાગના રૂા. 10-0-0 પાસ્ટેજ જુદું રાખવામાં આવેલ છે. પહેલે ભાગ મેળવનારાઓએ બીજો ભાગ પોષ માસમાં બાઈડીંગ થઈ જવાથી મંગાવી લેવા ધ્યાનમાં રાખવું. અને ભાગના એકીસાથે પાંચ સટ લેનારને પંદર ટકા કમીશન આપવામાં આવશે. લખો. શ્રીવિજયનીતિસૂરિજી જૈન લાયબ્રેરી, પ૬/૧ ગાંધીરોડ, અમદાવાદ - બુકસેલર મેઘજી હીરજી ગોડીજીની ચાલ, પાયધુની-મુંબઈ. RUMOROSOSLANCONGO % %E5 - % % % ટાઈટલ છાપનાર : શ્રીશારદા મુદ્રણાલય, પાનકારનામા, જુમામસીદ સામે અમદાવાદ,