________________
-
પ્રશ્નોત્તરે.
પ૧
પ્રશ્નોત્તર પ્રશ્નકાર ઝવેરચંદ છગનલાલ સુરવાડાવાલા. ઉત્તરદાતા–પન્યાસ શ્રીધર્મવિજ્યજી ગણિ મહારાજ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૩૦ થી અનુસંધાન) પ્રશ્ન-૬ વિપાકેદય અને પ્રદેશોદય એટલે શું?
જવાબ–વિપાકેદય-બંધ સમયે જે પ્રકૃતિ જે સ્વરૂપે બંધાયેલ હોય તે પ્રકૃતિ તે સ્વરૂપે ઉદયમાં આવે તેને વિપાકેદય કહેવાય. પ્રદેશદય-જે પ્રકૃતિ જે સ્વરૂપે બંધાયેલ હોય તે પ્રકૃતિ તે રૂપે ઉદયમાં ન આવતાં, પિતાનું નામ કાયમ રાખીને સમાન જાતીવાળી અન્ય પ્રકૃતિના વિપાકેદય સાથે મોદયથી ભગવાઈ જાય, તેને પ્રદેશોદય કહેવાય.
પ્રશ્ન છ–ઉપશમ સમકિત ભવચક્રમાં ભમતાં ઉત્કૃષ્ટથી પાંચવાર પ્રાપ્ત થાય છે. તે જઘન્યથી કેટલીવાર પ્રાપ્ત થાય?
જવાબ–જઘન્યથી એકજવાર પ્રાપ્ત થાય, આમાં એટલું વિશેષ સમજવું કે કર્મ ગ્રંથકારના મત પ્રમાણે અવશ્ય ઓછામાં ઓછું એકવાર પણ ઉપશમ સમતિ પ્રાપ્ત થવું જોઈએ, કારણકે તેઓની એ માન્યતા છે, કે અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિને સર્વથી પહેલાં જે સમકિત હોય તે ઉપશમ જ હોય. પરંતુ સિદ્ધાંતકારના મતે એ એકાંત નિયમ નથી કે અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિને પહેલાં ઉપશમ સમતિજ હેય, ઉપશમ પણ હોય, તેમજ પ્રબલ વિશુદ્ધિવાળા આત્માને સર્વથી પહેલાં ક્ષયોપશમ સમક્તિ પણ હોય, આમ સિદ્ધાંતકારની માન્યતા મુજબ અનાદિ મિથ્યાદષ્ટિ આત્મા પ્રથમ જે ક્ષપશમ સમક્તિ જ પામે, અને એમાંથી ને એમાંથી (અથવા પ્રતિપાતિ થઈ પુન: ક્ષપશમ પામીને) ક્ષાયિક સમકિતને પ્રાપ્ત કરે, તે તેને સમગ્ર ભવોની અપેક્ષાએ એકવાર પણ ઉપશમ સમક્તિ ન હોય.
પ્રશ્ન ૮-ઉપશમ સમકિતનાં ૪ થી ૧૧ સુધી આઠ ગુણસ્થાનકે હોય છે, આમાં સાતમા ગુણસ્થાનક પછીના જીને ક્ષાયિક સમકિત હવા સંભવ છે. તે જ્યાં ક્ષાયિક વત્તતું હોય ત્યાં ઉપશમ શી રીતે સંભવી શકે?
જવાબ–“સાતમાં ગુણઠાણું પછી ક્ષાયિકજ ઘટી શકે એ માનવું ભૂલ ભરેલું છે. ક્ષાયિક હોય અથવા ઉપશમ પણ હોય. બદ્ધાયુષ્ક ક્ષાયિક સમક્તિવાળો આત્મા ઉપશમ શ્રેણું ઉપર ચઢી શકે છે. અને ઉપશમ સમક્તિવાળે પણ ચંડી શકે છે. તાસ એ કે ઉપશમ સમક્તિ માટે ૪ થી ૧૧ સુધીનાં ગુણસ્થાનકો કહ્યાં છે તે બરાબર છે.
