Jain Dharm Prakash 1961 Pustak 077 Ank 02

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 5

सत्यं वदा धर्म चर
[ આકાકા વાણી, રાસાદનાં શ્રીયુત રસિકલાલ એ. પરીખે આપેલા બે વાન લાપ પરથી. -તંત્રી ]
અધ્યયન પુરું કર્યા પછી સંસારમાં ક્રશ કરતાં બુદ્ધિ પ્રવર્તે છે ત્યારે તે વસ્તુના સતને શોધે છે - વિદ્યાર્થીને આચાર્ય, જીવનમાં હવે પછી કેમ વર્તવું અને નણે છે. આ સત્ નું જ્ઞાન તે સત્ય.
એ વિશે એધ આપતાં અનેક આનાઓ કરે છે. માણસ બુદ્ધિથી અમુક સત્ય સમજે તે પાણીથી જેમાં સૌ પ્રથમ | અજ્ઞા છે કે ચ વરુ -સસ વ્યક્ત કરે અને એને ઉપદેશ આપે એની સાથે જ જે અને બીજી આના એ છે કે “ ઘર્મ કર
એના આચરણને પ્રશ્ન જોડાઇ જાય છે. એ ધર્મનું આચરણ કરશે. આ બે આતાએમાં જીવ- માણસમાં ફક્ત એકલી જ્ઞાનની વાસના જ હોત તો અને રહસ્ય મંત્ર છે.
તે સત્ય વિચારત સત્ય છે.લત અને રસત્ય આચરનસત્ય એટલે શું ?
અને ધર્મ વર એ અધિક આદેશ કરવાની જરૂર જ મનુષ્યમાં જ્ઞાનની વાસના હોય છે. એ વાસનાથી ન રહેત. પણ એમ નથી. માણસમાં અનેક વાસપ્રેરાઈ થયેલાં જ્ઞાન અને એ જ્ઞાનથી સમૃદ્ધ થઈ નાઓ અને અનેક લાગણી પ્રવર્તમાન છે અને અધિક જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરપ ઈરછતી વાસના એનું તે તેના આચરણને પ્રેરતી હોય છે. માણસ કામ. નામ બુદ્ધિ. આ બુદ્ધિની વાસનાએ પોતાનો માર્ગ શોધ, માન, મેહ, લોભ એવા વિવિધ વિકારોને શુદ્ધ રાખવા, બીજી અનેક વાસનાઓનું આક્રમણ
વશ થઈને વિવિધ આચરણ કરતા હોય છે. ભૂખને થતાં એને માર્ગ ઘૂંકવા જતાં, એમાં અનેક સંતાપવા, ભયમાંથી રક્ષણ મેળવવા, એશઆરામ કાંટા-ઝાંખર ઉભા થનાં એમાંથી બચવા પિતાની ભેગવવા પ્રવૃત્તિ કરતા હોય છે. આ બધા આચરણ નિષ્ટ શોધી કાઢી છે. બુદ્ધિની એ નિછા એટલે સત્ય. અમુક દ્રષ્ટિએ સ્વભાવ પ્રેરિત હોય છે પણ તે બધાં
દરેક વાસનાને પોતાની નિકા હોય છે, જેમકે ધર્મ નથી ફહેવાતો, અમુક આચરણ જ ધર્મની સુધાની વાસનાની નિષ્ઠા અન્ન, ભયની વાસનાની
સંજ્ઞા પામી શકે છે એટલે સત્ય જાણ્યા છતાં,
બેહ્યા છતાં ધર્મ જાણું પડે છે અને તે પ્રમાણે નિકા સંરક્ષણ. પણ માનવ મનની રચના એવી છે
આચરણ કરવાને આદેશ આપવો પડે છે. - કે આ બધી વાસનાઓ બુદ્ધિને પિતાનું સાધન બનાવી પિતાની તૃપ્તિને પામે છે. આમ જ્યારે
ધર્મ એટલે શું ? બુદ્ધિ બીજી વાસનાઓનું સાધન બને છે ત્યારે મનુષ્ય જે પિતાની જાતને અન્ય પ્રાણી સમાન બદિ પિતાની નિકામાંથી ખસી જાય છે અને તે વાસનાઓને સમૂહ માનતે હોય અને એથી અધિક તે વાસના પુરી કેમ થાય એના કામમાં લાગી કાંઈ સમજતો ન હોય તે તેને ધર્મ પશુઓની જાય છે. છતાં આ બધી વિટંબનામાં પણ બુદ્ધિ માફક વર્તવામાં જ સમાપ્ત થાત; પણ જે મનુષ્ય પોતાની નિકા સર્વ ધા ભૂલી શકતી નથી. એની પોતાની જાતને વાસનાઓથી ઉર્ધ્વ એવા આત્મનિકા એ કે દરેક બાબતનું “ સન ”—અસ્તિત્વ શું તત્વરૂપ જાણતા હોય તે તેનું આચરણ આત્માનું છે તે જાણવું. વસ્તુના સત્ પર અનેક એપ હેાય છે, ધારણ થાય એવા અતિમાને સત્યથી જ પ્રેરિત અનેક આભાસ હોય છે. બીજી વાસનાઓએ તે તે હોય અને તે જ તેને ધર્મ થાય, આ અર્થમાં ધમ વસ્તુઓને પિતાની તૃતિનાં સાધનરૂપે જ જોયેલી એ સદાચાર છે. હોય છે અને બુદ્ધિ જ્યારે ત્યારે તે તે વાસનાનું સર્ચ દ અને 11 એ
૮ અને ધર્મ વર એ એ આપણી મોટામાં - હથિયાર બને છે ત્યારે એને વસ્તુને આભાસ અમુક મેટી પ્રેરણા એ છે, અને એના પડઘા પણ પડ્યા - વાસનાને અનુકુળ કે પ્રતિકુળ રૂપજ દેખાય છે. પણ કરે છે. એ આપણે સાંભળીએ તે આપણું જીવને
જ્યારે પિતાની વાસના એટલે જ્ઞાનની વાસનાથી કૃતાર્થ થાય.