________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
योगीराज चिदानन्दजी के तीन अप्रकाशिन पद
. सं. अगरचंद नाहदा -श्वे. जैन आध्यात्मिक योगीराजों में आनंदघन के बाद चिदानंदजी का विशिष्ट स्थान है। उनकी रचनाओं को मुनि श्री कपूरविजगजीने चिदानंद सर्वसंग्रह के नाम से सुसंपादित कर प्रकाशित किया था। जैन धर्म प्रसारक सभा-और कुंवरजीभाई भावनगर का उसमें अच्छा योग रहा । कुंवरजीभाइने चिदानंदजी की बहत्तरी का गुजराती में अनुवाद भी किया था। कुछ महीने पूर्व अहमदाबाद जाने पर विजयदेवसूरि के स्मृतिग्रंथ संग्रह में 'अनुभव विलास' की एक प्रति सात पत्रों की देखने में आई, जिस में चिदानंदजी के ४३ पद व स्तवन है । सं० १९०५ के चैत्र वदि द्वितीया को प्रेमचंदने मुनि कपूरचंदजी अर्थात चिदानंदजी से लिखनाने पर यह प्रति लिखी थी। इस लिए उनकी विद्यमानता में उनके ही लिखाई हुई होने से इस प्रतिका बड़ा महत्व है। इस पद संग्रह का नाम 'अनुभव बिलास' मी बड़े महत्व का है। संभवतः सं १९८५ तक पदों की संख्या ७२ पूरी नहीं हो पाई थी, इस लिए बहत्तरी नाम पीछे से अन्य व्यक्ति द्वारा दिया गया होगा। वैसे अंबाला के जैन भंडार में बहत्तरी पदों की दो प्रतियाँ मेरे देखने में आई हैं। विजय वसरि भंडार में प्राप्त प्रति के अन्त में " इति अनुभव विलास माहेला स्तवन । लिख्या छै । लखावित मुनि कपूरचंदजीकृत आपना लख्या छै। संवत् १९०५ ना. चैत्र वद २ दने लखित प्रेमचन्द ।" यह प्रशस्ति लिखी मिली है। इस से यह ध्वनित होता है कि अनुभव विलास' इस प्रति में पूरा नहीं है, इसमें के कई स्तवन या पद ही इस - આઠ પ્રતીહા-આનાં નામ સંસ્કૃતમાં રજૂ કરી છે. આમ ૩૪ અતિશય ચાર રીતે પદામાં કાઈક દર્શાવ્યા છે. એ પર્વ એ. જે૫ ની ગણાવાયા છે. એથી એ પ્રશ્ન ઉદભવે છે કે દરેક
પતું વ્યાખ્યા (ખંડ ૧, પૃ. ૪)માં ઉધૃત, ગણત્રી પ્રમાણે જે અતિરિક્ત અગિયારને સ્થાન કરાયું છે. એવી રીતે એને મળતું આવતું પાઈશ્વ અપાયું નથી તેને સમન્વય પ્રત્યેક ગુણત્રી સાથે પદ્ય પાસારદ્વારમાં ૪૪૦ મી ગાથા અને સાધી શકાય તેમ છે કે નહિ અને હોય તે શી રીતે ? વિચારસામાં મા. ૪૬૧ રૂપે જોવાય છે.
અંતર્ભાવ-આઠ પ્રાતિહાર્યો પૈકી ભામંડળને - નિરૂપણ- આ પ્રાતિહાર્યોના વિવિધ-આલંકા- કર્મક્ષય જ (નહિ કે દેવંત) તરીકે નિર્દેશ કરાય રિકાદિ વર્ગને મળે છે. એ પ્રાતિહાર્યોનું નિરૂપણ છે, જ્યારે દેવકત અતિશયેની ચાર પ્રકારની ગણત્રી સંસ્કૃત, ગુજરાતી અને હિન્દી કૃતિઓમાં જોવાય છે. જે કોષ્ટક દ્વારા મેં રજૂ કરી છે, તે ગણત્રીમાંના
વિવિધ ગણના-તીર્થકરેના અતિશનાં નામ ક્રમાંક ૨૨ તરીકે છત્ર, ર૩ અને ૩૬ તરીકે ચામર, ભિન્ન ભિન્ન રીતે ગણાવાયા છે. એ બધાને પૃથફ ૨૪ તરીકે સિંહાસન, ૨૬ તરીકે અશેક વૃક્ષ, ગણતાં અતિશયોની મુખ્ય સંખ્યા ૪૫ ની થાય છે. ૩૨ તરીકે પુપોની વૃષ્ટિ અને ૪ તરીકે દુભિને આ અતિશયે પૈકી સમવાયની બે વાચના, પવન ઉલ્લેખ જોવાય છે. આ હિસાબે દિવ્યધ્વનિરૂપ એક યણસારુદ્ધાર અને અભિ. ચિ.માં ક્યાં ક્યાં જ પ્રાતિહાર્યને કઈ પણ અતિશયમાં અંતર્ભાવ અતિશયને સ્થાન અપાયું છે તે બાબત મેં કેyકદ્વારા થતા હોય એમ જણાતું નથી. (ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
