Jain Dharm Prakash 1951 Pustak 067 Ank 12

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

ર૫૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકા
[ આસો
પજુસણ એ પ્રાકૃત શબ્દ છે. તેને અર્થ છે પરિ અથાત્ આંતરિક ઉપશમ. આવા પિરામના પાયા ઉપર જ પજજુ સણ જેવા ધમપર્વનું મંડાણ છે. કેઈ આધ્યાત્મિક જાગૃતિવાળા મહાપુ જ્યારે ઉપરામ વગેરે ૬ પર વર્ણવેલાં લક્ષણો પિતામાં અનુભવ્યાં ત્યારે બીજા આંધકારીએ પણ એ દિશામાં પ્રગતિ કરે એવાં ઉદાત્ત હેતુથી પજુસણ પર્વની યોજના કરી. એ જિના નું પ્રખ્ય પણે તો વ્રત નિયમે, તપ અનુષ્ઠાન, આત્મભાનમાં મદદ કરે એવાં શાનું અવગમનન, સત્-સમાગમ વગેરે ઉગ્યલક્ષી કાર્યક્રમથી ઘડાએલી છે. 'પણ આપણે બધા જાણીએ છીએ કે એ કાર્યક્રમ ઘણીવાર તેમજ મોટે ભાગે માત્ર ચીલારૂપ બની જાય છે અને તેને મૂળ હેતુ સચવાતું નથી. વળી આપણે ઘણીવાર એમ પણ માની લઈએ છીએ કે આપણી પરંપરામાં સામે આવતે જજીસનો કાર્યક્રમ એ એક જ આધ્યામિક ધમને કાર્યક્રમ છે. પણ આવી દષ્ટિ તે એકાંગી છે.
આધ્યાત્મિક જાગૃતિ એ કાંઈ કોઈ એક દેશ, એક જાતિ કે એક સમાજની મૂડી નથી. એ તે ગમે તે દેશ, ગમે તે જાતિ અને ગમે તે સમાજમાં સંભવે છે. ઈતિહાસ પણ એમ કહે છે. ભાષાની, બાહ્ય આચારની કે તેવી રયૂ જુદાઈથી આધ્યાત્મિક જાગૃતિના સ્વરૂપમાં અંતર પડતું નથી. આ જ વસ્તુ ધ્યાનમાં રાખી આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિજીએ જેન, બૌદ્ધ, શિવ આદિ પરસ્પર વિરોધી ગણાતા સંપ્રદાયમાં પણ ભાવધર્મનું ઐકય હેવાનું સ્પષ્ટ સૂચન કરેલ છે. પજુસણને સામાજિક કાર્યક્રમ સગવડ અને રુચિ પ્રમાણે ગમે તે હોય છતાં એ કાર્યક્રમને આધાર ઉપશમ, વિવેક અને સંવર તેમજ મંત્રી અને કરુણવૃત્તિ પોપવાને હેાય તો માનવું કે આપણે પજુસણના પ્રાણને ઓળખ્યો છે.
પજુસણને કાર્યક્રમ તે અમુક દિવસો પૂરા હૈય છે, પણ તેના પ્રાણનું એમ નથી. પ્રાણુ એ તે જમીનમાંથી કૂટતાં અખૂટ ઝરણુંની પેઠે જીવનને પ્રતિક્ષણ વ્યાપે છે. જેનું બાહ્ય અને આંતરજીવન પરસ્પર વિસંવાદી હોય તેમાં પજજુ સણનો આત્મા નથી જ.
પજુસણ સંબંધે કાંઈક લખતાં ઉપર જે ઇતર ધર્મોના પર્વોની તુલના કરવામાં આવી છે તેને હેતુ એ છે કે માણસ માત્રને જેમ ઉત્સવ પ્રિય છે એમ તેને વહેલી મોડી ઓછીવતી આધ્યામિક શુદ્ધિની ભૂખ પણ લાગે છે, તેથી જ દરેક દેરાના દરેક પંથમાં તેના અનુયાયીઓનાં બૌદ્ધિક અને નૈતિક વિકાસક્રમ પ્રમાણે સામાજિક અને આધ્યાત્મિક પ યોજાય છે. કેટલીકવાર સામાજિક તથા ધાર્મિક પર્વોને આકાર એકબીજાથી ઘણો જુદા દેખાય છે, પણ તેમાં જે આધ્યામિકાનું વલણ હોય છે તે જુદું નથી હોતું, કારણ કે દરેક પંચને અંધકારી જ્યારે આધ્યાત્મિક જાગૃતિમાં હોય ત્યારે તેને આત્મા એવો ઊર્ધ્વગામી બને છે કે તેનાથી મેલી વાસનાઓ અને સંકીર્ણતાઓ સહાતી જ નથી. આને કારણે બધા દેશ અને બધા જ કાળના સંતે માત્ર એક ધર્મકુટુંબ બની રહે છે. પજુસણના દિવસમાં આપણે આ સમજણનો વિકાસ કરીએ તે બીજા પંથે પ્રત્યેની આપણી મૈત્રોપૂર્ણ વિક–વૃત્તિ વિકસ્યા વિના ન જ રહે. અને “મતિ મે સવભૂએ, વેર મજઝ ન કેણઈ ” એ પજુસણને આત્મા આપણામાં આવિર્ભાવ પામે.
[ “ પ્રબુદ્ધ જૈન” તા. ૧-૯-૫૧ પરથી ઉષત ]