Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
બહારગામ માટે બાર અંક ને પટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૩-૪-૦ પુસ્તક ૬૭ મું
વીર સં. ર૪૭૭
બાસા અંક ૧ મે, 1
સ. ૨૦૦૯ अनुक्रमणिका ૧. આચાર્ય સસ્તોત્ર (ડો. ઉગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા A,B.B.s.) ૨૫૧ ૨. વિશ્વવંદ્ય મહાવીર . . . ..(રાજમલ ભંડારી) ઉપર ૩. વીર જન્મ વધામણી ... (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ૨૫૩ ૪. વિચારકણિકા ... ... ... (મુનિરાજશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી) ૨૫૪ ૫. પર્યુષણના પ્રાણ . . . (પંડિતશ્રી સુખલાલજી ) ૨૫૬ ૬. સનાતન દષ્ટિને ઢાંકતી દૈતિક દષ્ટિ (શ્રી ચુનીલાલ વર્ધમાન શાહ) ૨૫૯ ૭. ધાર્મિક અને વ્યાવહારિક જ્ઞાન ... .. ... ... ... ૨૬૧ ૮. દીપોત્સવી મહાપ (શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ “ સાહિત્યપ્રેમી”) ૨૬૨ ૯ ભગવાન મહાવીર ... ... (લાલચંદ્ર ભગવાનદાસ ગાંધી ) ૨૬૭ ૦. સ્વીકાર અને સમાલોચના ... .
... ૨૯ ૧. વાર્ષિક અનુક્રમણિકા .. . . . . .. ર૭૧
સ્વજનોના સ્મરણાર્થે જ્ઞાન-દાનને અપૂર્વ લાભ. શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર પર્વ ૧-૨
(ભાષાંતર : * આવૃત્તિ છઠ્ઠી). ઘણા વર્ષો પૂર્વે આ પુસ્તક અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલ. તેની નકલ મળતી ન હતી અને વારંવાર માગણી થતી હોવાથી, છાપકામ તથા કાગળની મોંઘવારી છતાં પણ અમોએ આ છઠ્ઠી આવૃત્તિ પ્રકાશિત કરી છે.
કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજની આ અપૂર્વ કૃતિ માટે તે કહેવાનું જ શું હોય? છઠ્ઠી આવૃત્તિ એ જ તેની ઉપયોગિતા અને લોકપ્રિયતાની નિશાની છે. આ પુસ્તકમાં આર્થિક સહાયની જરૂર છે, તો સખાવતી અને જ્ઞાનપ્રેમી ગૃહસ્થનું આ તરફ ધ્યાન ખેંચીએ છીએ. આર્થિક સહાય આપવા ઈચ્છનાર ગૃહસ્થ અમારા સાથે પત્રવ્યવહાર કરે. આર્થિક સહાયકને ફેટ તથા જીવનચરિત્ર આ પુસ્તકમાં પ્રગટ કરવામાં આવશે. ગ્રંથ ક્રાઉન આઠ પળ માટી સાઈઝના ૪૦૦ પૃષ્ઠ લગભગ થશે.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
* *
*
RA
: આસ :
વીર સં. ૨૪૭૩ | વિ. સં. ૨૦૦૭
અંક ૧ર મોદી
||
આચાર્ય સ્તોત્ર
-
-
-
-
-
-
1
નિમહિમામહિના(.
-
ઉપજાતિઅહંતના હૈ ઉત્તરાધિકારી ! સત્તસૂનું! જિનપટ્ટધારી ! નીરાગિતામાં રમતા સદાય, પાળો પિતાનો જિન સંપ્રદાય. ૧ અહંતભાનુ નહિં અસ્ત પામ્યો, અંધારનો તે અધિકાર જાગે; ત્યાં દીપ શું આપ પ્રકાશકારી, કલિ નિશા મેહ તિમિરહારી. ૨ ગુરુ ગણુઓ ગુણગેરે જ, આચાર્ય આત્માચરણે ચર્ચા સૂરિ તમે સૂર્ય સમા પ્રભાવે, છો પૂજ્ય તો સ્વભાવ ભાવે. ૩ દુત જે ઇંદ્રિય પંચ અશ્વ, ઉન્માર્ગમાં દેરી જ જાય વિશ્વ તેને મનોનિગ્રહની લગામે, બાંધી ચલાવ્યા સત માર્ગ કામે. ૪ બ્રહ્મ સ્વરૂપે સ્થિત બ્રહ્મચારી, બ્રહ્મવ્રતી હે! નવ વૃત્તિ ધારી; બ્રહ્મ વ્રત ક્ષેત્ર કરી સુરા, મથે તમે મન્મથ તે અલક્ષ્ય. ૫
ડે. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા, એમ. બી. બી. એસ. * આ મેં રચેલ અને વિવેચન કરેલ પરમેષ્ટિસ્તોત્ર અંતર્ગત ત્રીજું સ્તોત્ર છે. અરિહંતસ્તોત્ર સવિવેચન પૂર્વે જૈન ધર્મ પ્રકાશમાં છપાઇ ગયેલ છે. સિદ્ધસ્તંત્રને (સવિયન) કેટલેક ભાગ શ્રી આમાનંદ પ્રકાશમાં છપાઇ ગયેલ છે. આ ત્રીજું ' આચાર્યસ્તોત્ર અત્રિ મૂલમાત્ર આપ્યું છે. વિવેચન કોઈ અન્ય પ્રસંગે.
JJ
)
ના
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
विश्ववन्ध महावीर।
हे विद्यबन्ध तुम आओ, जीवन को सफल बनाओ! ॥ हे ॥ क्षत्रियकुल के मान-विवर्धन, आर्य जाति के गौरव-वर्धन । रागद्वेप-छल-छद्म-विमर्दन, भ्रम का भूत भगाओ ॥ हे विश्व ॥ १ ॥ तीव्र तपों से तप्त जिनेश्वर, कलवरों से मुक्त विश्वेश्वर । शोपित जनता के हृदयेश्वर, शोषण बन्द कराओ॥ हे विश्व ॥ २ ॥ ज्ञानमार्ग के योग्य निदर्शक, कर्म योग के पन्थ-प्रदर्शक । भक्तिमती पद्धति-प्रदर्शक, जग को पन्थ दिखाओ॥ हे विश्व ॥ ३ ॥ बलिदानों की मूर्ति मनोहर, आदर्शों की एक धरोहर ।। प्रेम हंस के मानसरोवर, प्रेमी विश्व बनाओ॥ हे विश्व ॥ ४ ॥ शीतलता के पूर्ण हिमाकर, तेजःपुञ्ज समान प्रभाकर। सौम्यमूर्ति क्षमता-रत्नाकर, क्षमता-शक्ति जगायो ॥ हे विश्व ॥ ५॥ निष्ठुरता के मद के नाशक, कटुता के कापाय-विनाशक । कायरता के मर्म-विनाशक, वीर ! भाव भर जाओ ॥ हे विश्व ॥ ६॥ साम्यवाद के प्रवर प्रवर्तक, जनता के अधिकार-समर्थक । सूतदया-आकार-निदर्शक, सच्चा साम्य-जताओ ॥ हे विश्व ॥ ७॥ वसुन्धरा में सबसे उत्तम, भारत मा के लाल महत्तम । महावीर! साधक-गणसत्तम, भारत भाग्य जगाओ ॥ हे विश्व ॥ ८॥
राजमल भण्डारी-आगर
(२५२ )
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વારજન્મ વવાણા (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ, સાહિત્યચંદ્ર)
( હરિગીત ) શુભ ચૈત્ર સુદિ તેરસ દિને જ્યાં વીર બાલક જનમિ; ત્રિશલા સતીની કુક્ષીમાં રવિ પ્રાચીમાં જિમ ઊગિયો. ધ્રુવ સહુ તેજેનો અંબાર મળી સૂતિકા ગૃહમાં બને; દાસી થઈ હર્ષિત વિકી વીર સુંદર બાળને. ૧ પુલકિત થઈ તસ રેમરાજ હર્ષઘેલી તે બને; જે વિકલવસનાર મુદિત વદના ખલન પામે ક્ષણે ક્ષણે. ૨
ડે તદા સિદ્ધાર્થ નૃપને આપવા સુવધામણા; ઉતાવળી થઈ મહેલમાં ગઈ સતત લેતી ભામણું. અસ્થિર ગતિના પદર ચમ તદા તે રાજવી; શું કામ આવી ત્વરિત ગતિથી લાવતી સુંદર છવી ? ૪ છે હર્ષને ઉત્કર્ષ મુખ પર શબ્દ ન સુઝે બેલલા; આકાર હસ્ત દાખવે સુત જન્મ બંધ જ આપવા. ૫ જાણે ગયા નૃપ ચતુર ચિત્તે પુત્રજન્મ વધામણા પૂછે તદા શું પુત્ર જન્મે ? વદે “હાં હાં' હર્ષમાં. ૬ રાજા થયે સુપ્રસન્ન નિસુણ પુત્રજન્મ તદા ભણે; તે સાથે સૂચિત નામ ઉચરે વર્ધમાન કુમારને. ૭ દે સી પણ થી ઉદ્ધરે અપે ઘરેણા તેહને, મણિ હેમના બહુ રત્નના આપે સહર્ષે જેહને, ૮ આપ્યા દુશાલા રેશમી કરતારના બહુ મૂલ્યના લક્ષમી બની ઘડી એકમાં દાસી મટી ક્ષણવારમાં. ૯ આનંદ ઊર્મિક ક્ષણ ક્ષણે ઉછળે મનોહર મનસરે, નહીં ઓળખે કઈ પૂર્વપરિચિત દેખતા જે મન હરે. ૧૦ એવા પ્રભુ શ્રી વીર બાલક રિદ્ધિ વૃદ્ધિ કરો સદા;
બાદની એ પ્રાર્થના શ્રી વીરચરણે સર્વદા. ૧૧" ૧ પૂર્વ દિશામાં. ૨ અવ્યવસ્થિત થયું છે વસ્ત્ર જેનું. ૩ પગના અવાજથી. ૪ મનરૂપી સરોવરમાં.
(૨૫૩)
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
>>
www.kobatirth.org
વિરા ર ક ણું કા
>>>< વિરામ
આ મારા સ્વામિન્! હુ તારી પાસે કાંઇ નથી માગતા, મારે કાંઇ નથી જોતુ'; તારા દરબારના દ્રશ્યો જોયા પછી મને હવે કાઇ પણ વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા પણ નથી ! તારી પાસે જે કાંઇ સર્વશ્રેષ્ઠ ડૅાય તે તુ જગતને વહેંચી આપ–અરે ! મારા ભાગનુ પણ જે કાં૪ હાય તે સૌને વહેંચી આપ, મારે કાંઇ નથી જોતું! હું તારી પાસે કાં માંગુ ના |
હું તે। માત્ર આટલું જ કહેવા આવ્યેા છુ: મને તારા દરબારમાં મારું એક કાવ્ય
લલકારવા દે!
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એ કાવ્ય, હુ' સંગીતમાં ત્યારે જ ઉતારીશ, જ્યારે તારી પાસે, ગાઇને માંગનાર, કાટ નિહ ડાય. મારે તને કાવ્ય સંભળાવવુ છે પણ સાટામાં તારી પાસેથી કાંઇ લેવુ નથી. ગાને માંગનારા ગયા પછી જ મારું' કાવ્ય હું કૈડીશ; ત્યાંસુધી મારે પ્રતીક્ષા કરવી પડશે, તો પણ કરીશ—પણ દેવ ! આ કાવ્ય સભળાવ્યા વિના તે નોંઢું જ જાઉં. ભાવામિ એથી સા'યેલુ છે અને મારા હૈયાના એટલે જ તે! આ કાવ્ય સભળાવવા માટે હું તારી
કારણુ કે આ કાવ્ય મારી પાવન પવિત્ર આંસુએવા આલેખાયેલુ છે. પાછળ પાગલ થઇને ફરુ છુ !
ક્રમ ! નાથ ! મારું આ કાવ્ય સાંભળીશને ?
-પણ દેવ ! આ ભાવાત્માથી યુક્ત થયેલી વાણીને યાચના ન કહીશ; કારણ કે માંચનાનું બીજું નામ મૃત્યુ છે!
*
*
અમરતાનું ગાન
મિત્ર! મારે તમને એક વાત કહેવી છે.
હું' nઉં છું–મારા મિત્રાનુ મને આમન્ત્રણ આવ્યુ છે. એટલે હું ઉતાવળથી જાઉં છુ. મારા જૂના સાથીએ યાતિના સ્મિતમાં સષ્ઠત કરતુ નિમન્ત્રણ સાંભળ્યા પછી અહિં એક ક્ષણુ પણ વિલંબ કરવા મારુ' ઉત્સુક હૈયુ, ના પાડે છે-તે મારે ગયા વિના છૂટકો નથી-હૃદયને મૂકીને હું અહિં કેમ રહી શકું ?
—તે! મારા મિત્રા ! મારા ગમન-કાળે મજીલ ગીત-વિત કરજો, હષથી નાચજો, પ્રેમનુ જળ સિંચો, મધુર-કઠે અમરતાનું ગાન લલકારજો, અને સર્વત્ર આનન્દના વાજા વગડાવજો,
મધુર રંજનીમાં કાઇ સદ્દામી પળે કાઇ નવાઢા પોતાના નાવલિયાને લિ ગવા જાય તેમ હું પણ મારા પ્રિયતમ સાથીને મળવા સંચરૂ છું.
( ૨૫૪ )
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧૨ મો ]
વિચારકણિકા
૨૫૫
મારું ગમન ઉસુકતાભર્યું છે. મારો આત્મા પુરયકાર્યોથી પૂત થયેલો છે. મારે માર્ગ મંગળમય છે. જોકે એ પિતાની અજ્ઞાનતાથી એ માર્ગને ભલે અમંગળ કહેચો હોય પણ વાસ્તવિક રીતે એ અમંગળ નથી. એ તે છે પૂર્ણ મંગળમય !
આ માગે, આગમના ભોમિયા સાથે, અ૫ પ્રવાસ તે મેં ખેડયું છે. અને બાકી રહેલો પ્રવાસ આ હેલીવાર ખેડી રહ્યો છું એટલે જ હું તમને પૂર્ણ શ્રદ્ધાપૂર્વક કહું છું કે મારે નમન કાળે, મંગળ સ્વરે મંજુલ-ગીત ગાજો; કારણ કે એ મંગળમય છે ને મંગળમય પુરુષેએ આ માર્ગે પ્રયાણ કર્યું છે.
ઓ મારા અનતના પ્રવાસી મિત્રો ! એવું અમરતાનું ભવ્ય ગીત ગાજો કે દુનિયા એ ભય-અતિભવ્ય-ગીતને સાંભળી, મરણના ભયને સાવ ભૂલી જાય અને મરણના વધામાં છુપાઈને બેઠેલ અમરતાના મહત્સવને કઈ અનેરા ઉત્સાહથી ઉજવે !
અર્પણ દેવ! હું નિધન છું. વિશ્વના માન માટે મદિર બન્ધાવી શકું એવી મારી શક્તિ નથી, એટલું દ્રશ્ય મારી પાસે નથી, તે મારા અકિંચનના હૈયાને જ મન્દિરમાં ફેરવી નાખું, તે આપ એમાં નહિ પધારે ?
કરુણાસાગર! આ પ્રદેશમાં પવિત્ર જળ તે ક્યાં છે નહિ, અને જે છે તે તે લેકપ્રવાહથી ઓળું થઈ ગયું છે, તે ધ્યાનના સરોવરમાં સ્નાન કરીને આપના નિકટમાં આવું તે હું નિર્મળ નહિ ગણાઉં? | આનન્દસાગર ! કુસુમ તે ઉપવનમાં મળે, હું તે આજે રણમાં વસું છું. કુસુમવિહોણું આ પ્રદેશમાં હું ખાલી હાથે ભાવનાનું અદસ્થ કુસુમ લઇને આવું તે મારી પુષ્પપૂજાને આપ માન્ય નહિ કરે?
અશરણના શરણ! નૈવેદ્ય, અકિંચન પાસે ક્યાંથી હોય?– મારા તુચ્છ જીવનના અર્થને આપના પુનિત ચરકમલોમાં ધરુ તો દયાદ્રષ્ટિથી એને નહિ નિહાળી ?
દયાસિ ! મણકે જ નથી ત્યાં માળા કેમ સંભવે ? હા ! આજ તે મનની જ માળા બનાવી આપના પવિત્ર જાપ કરી લઉં છું. આપ એ માળાવિહેણ જાપનું મધુર સ્મિતથી સ્વાગત નહિ કરો ?
નાથ! માનવજીવનની દર્દકથાએ મારા ગીતને વિષાદગીત બનાવી મૂકયું છે, તે આંસુથી ઘેરાયેલા એ વિષાદગીતને આ૫ મંગળ-ગીત તરીકે નહિ સ્વીકારો?
–બાલ, મારા નાય! બેલે. આપ તે કૃપાળુ કહેવાએ છો, અનાથોના નાથ કહેવાઓ છે-તે આ અનાથના નાથ નહિ બને?
મુનિરાજશ્રી ચન્દ્રપ્રસાગરજી (ચિત્રભાનુ)
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર્યુષણના પ્રાણુ
–પંડિત સુખલાલજી. ધર્મ બે પ્રકાર છે. પહેલે સામાજિક અને બીજે વ્યક્તિગત. સામાજિક ધર્મના મૂળ અને તેનું મુખ બહાર તરફ હોય છે, જ્યારે વ્યક્તિગત ધર્મનાં મૂળ અને તેનું મુખ અંદરની બાજુએ હોય છે. સામાજિક ધર્મ બહિર્મળ અને બહિર્મુખ એટલા માટે છે કે તે ધર્મ મોટે ભાગે જન્મ સાથે જ પ્રાપ્ત થયેલ અને એક બાળપણથી જ આચરાતો આવે છે. વળી એ ધર્મ સમાજમાં એકબીજાની દેખાદેખીથી પિષાય છે, ભય, લાલચ તેમજ નવી સૂઝનો અભાવ અને કેટલીકવાર નવી સૂઝ હોય છતાં પણ તે પ્રમાણે પગલું ભરવા જેટલી હિંમતનો અભાવ વગેરે કારણે સામાજિક ધર્મના પોષક બને છે. તે તે સમાજમાં પ્રચલિત એવાં ક્રિયાકાંડે, વતનિયમે, તપ અનુષાને અને બીજી ધર્મપ્રથાઓને અનુસરી સામાજિક વ્યક્તિ માટે ભાગે સંતોષ અનુભવે છે. તેને એ પ્રમાણે ન વર્તવામાં સામાજિક ટીકાનો અને મોભામાં ઊણપ આવવાનો પણ ઊંડે ઊંડે ભય હોય છે, માટે ભાગે સામાજિક ધર્મની વ્યાપ્તિ આંખ, કાન અને જીભ સુધી રહે છે, કેમકે સામાજિક ધર્મમાં ઉત્સવનું પ્રાધાન્ય હોય છે અને ઉત્સ તે ધમ્ય ગણાતી એવી બધી જ ઈદ્રિયતર્પક કે મનોરંજક પ્રથાઓ વિના નથી પિતા કે નથી આકર્ષક બનતા.
વ્યકિતગત ધર્મનું સ્વરૂપ સાવ જુદુ છે. તેને ઊગમ જીવન વિશેના વિચારમાં રહેલ છે. આ વિચાર ઉમરનો અમુક પરિપાક માગી જ લે છે. માત્ર શ્વાસોશ્વાસ લેવા
અને શરીર નભાવવું એ જ જીવન છે કે ખરું જીવન તેથી પર છે ? વળી વૈયક્તિક ભિન્ન દેખાતાં જીવનને બીજા જીવન સાથે તાત્ત્વિક અને નૈતિક શો સંબંધ છે? એવા સંબંધને વિકસાવવા અને નિર્મળ કરવાના ઉપાયો છે કે નહીં ? અને હોય તો તે ક્યા ? આવા અનેક પ્રશ્નો જ્યારે એક અથવા બીજી રીતે અંતરમાં ઉદ્ભવે છે અને તેને સંતોષકારક ખુલાસો મેળવ્યા વિના તેમજ તે ખુલાસા પ્રમાણે વર્યા વિના અંદરથી અજંપ અકળાવે છે ત્યારે જ તે વ્યક્તિની ચેતનાના આકાશમાં ધર્મનું પ્રભાત ફૂટે છે. આવું પ્રભાત હંમેશા સામાજિક ધર્મે પ્રથાઓનું દાસ કે અનુગાની જ હોય એમ નથી બનતું, કારણ કે તેમાં નવી સૂઝ સાથે તે પ્રમાણે વર્તવાની અને તેમ કરવા જતાં ઈતરજનોની પ્રશંસા કે નિંદાથી તટસ્થ રહેવાની સ્વતઃ સિદ્ધ હિંમત પણ પ્રગટે છે. આચાર્ય હરિભદ્રસુરિજીએ આ જ અંતરમૂળ અને અંતર્મુખ ધર્મને પ્રતિસ્ત્રોતગામી એટલે કે સામાન્ય લોકપ્રવાહની સામે જો–સામે પૂરે ચાલત-ધર્મ કહેલ છે. તેમણે જે ધર્મને અનુસ્ત્રોતગામી કહેલ છે તે જ સામાજિક ધર્મ છે. વિશેષ પ્રચલિત જેને પરિભાષામાં કહેવું હોય તે એકને “ દ્રવ્યધર્મ અને બીજાને “ભાવધર્મ' કહી શકાય.
દ્રવ્ય અને ભાવ એ બે વચ્ચે હંમેશા વિરોધ જ હોવું જોઈએ એમ સમજવાનું નથી. વૃક્ષના બે ભાગ છેઃ એક જમીનની અંદર અને બીજે જમીન બહાર. બહારને ભાગ હોય છે તેવડો મોટો અંદરનો ભાગ નથી હોત. વળી વડ જેવા વૃક્ષને બહાર વિસ્તાર જેટલો આકર્ષક તેમજ આશ્રયપ્રદ હોય છે તેવો અને તેટલે આકર્ષક કે આશ્રયપ્રદ અંદરને ભાગ નથી લેત એ ખરું, પણ આપણે જાણીએ છીએ કે અંદરનાં મૂળ જીવતાં હેય અને પાર્થિવ રસ થી ઉપરના ભાગને પષતા હેય ત્યાં લગી જ એ વૃક્ષની સર્વ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અં; ૧૨ મ.]
પર્યુષના પ્રાણ.
૨૫૭
શાભા અને જીવનશક્તિ રહે છે. ઉપરનો ભાગ ગમે તેટલા પાણીથી સિંચાય કે ગમે તેટલા હવા પ્રકાશ આદિ તો તેને લાધતા રહે, છતાં જે અંદરના મૂળિયાં કેહયાં કે એની રસ શોષવાની અને ઉપરના ભાગ સુધી રસ પહેચાડવાની શકિત ન રહી તે ખાતરીથી એ ઉપરનો ભાગ પણ વૃક્ષ મટી જઈ માત્ર સૂંઠ બનવાનો. દ્રવ્ય અને ભાવ એ ધર્મો વચ્ચે પણ કાંઇક આવો જ સંબંધ છે. જે દ્રવ્યધર્મ ભાવધર્મ માંથી બળ મેળવે કે પોષાય તેને ભાવધર્મ સાથે વિરોધ છે જ નહીં, પણ જે દ્રશ્યધર્મ ભાવધર્મના મૂળ વિનાને હોય છે તેને વિરોધ અવશ્યભાવી છે. જીવનમાં અનેક ક્ષણે એવી આવે છે કે જયારે આત્મગત અને સામાજિક ધર્મો વચ્ચે એકની પસંદગીને પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે. આ વખતે નબળો માણસ સામાજિક ધર્મ પ્રથાને અનુસરતો રહેશે અને એ જ માર્ગે જવાનું પસંદ કરશે, તેમ કરવા જતાં તે નીતિ, પ્રમાણિકતા, સત્ય અને સરળતાના પાયા ઉપર ઊભેલા ભાવધર્મને જ પણ કરશે; જ્યારે વિરલ એવો કંઇક જ સબળે માણસ ભાવધર્મને જતા કરવાનું જોખમ કદી પણ નહી ખેડે-ભલે એમ કરવા જતાં તેને ગમે તેટલું સહવું પડે.
પજુસણનું કલેવર સામાજિક ધર્મથી અર્થાત્ કાવ્ય ધર્મથી ઘડાયેલું હોય છે, પણ તેને પ્રાણુ અગર તેનું જવાનુભૂત આત્મતત્વ એ તે ભાવધર્મ જ છે. હવે જોવાનું એ રહે છે કે-ત્યારે એ પજુસણુને પ્રાણ એટલે શું ? એને ખરે અર્થ આધ્યાત્મિક જાગૃતિ થાય છે. આધ્યાત્મિક જાગૃતિ પ્રગટે ત્યારે તેને પરિણામે નીચેનાં લક્ષણો અવશ્ય ઉદ્દભવવાના જઃ (૧) માત્ર વર્તમાન અહિક અદ્યતન જીવનમાં જ દષ્ટિમર્યાદાબહ ને રહેતા જીવનદષ્ટિ પિતાના ભૂત અને ભાવી ભણી લંબાય છે. એટલે જીવનદષ્ટિ કાળભેદે ખંડિત ન થતાં ત્રણેય કાળમાં એકતા અનુભવે છે. (૨) એવી જ રીતે પિતાના ચૈતન્યોને બીજા ચિતોથી ભેદ હેવા છતાં બધામાં કઈ એકતાની ગુઢ કડી હોવાનું ભાન પ્રગટે છે.
ભૂતકાળ ગયો તે તે ગમે જ, પણ તેમાંથી પસાર થઈ ચાલ્યા આવતા પિતાના ચૈતન્યનાં ભાન કે શ્રદ્ધાને પરિણામે સૌથી પહેલાં આધ્યાત્મિક જાગૃતિ વખતે પિતામાં રહેલા વિકારો કે દોષનાં બીજે શોધવાની પ્રેરણા જાગે છે. આવી અન્તઃ પ્રેરણા જ વાસનાઓને વેગ પકડતાં રોકે છે. આનું જ નામ ઉપશમ. જ્યાં એક વાર વિકારોનું બળ શમ્યું ત્યાં સારાસારને વિવેક કરવાની કળા પણ પ્રગટવાની. ભવિષ્યમાં પણ મારું અસ્તિત્વ છે જ એવી ચક્કસ માન્યતા બંધાતાં કે તેવું ભાન પ્રગટતાં જ હવે પછીના જીવનમાં અશુદ્ધિ ન આવે તે માટે ચોકિયાત પ્રયત્ન પણ શરૂ થવાને, જે સંવર કહેવાય છે. ઉપશમ, વિવેક અને સંવરની ત્રિપુટી એ પજુસણના આત્માનો એક ભાગ થયો. એનો બીજો ભાગ ઈતર છ સાથેની પિતાની ગુઢ તાદામ્યની કડીના ભાનમાં સમાય છે. મારા પિતાના અને બીજાના ચૈતન્ય વચ્ચે દેખાય છે અગર મનાય છે તે ભેદ કે જુદાઈ નથી જ-એવું ભાન ન થાય ત્યાં લગી ઇતર જીવના દુઃખમાં ભાગીદાર થવાની અને પિતાના સુખમાં બીજાને ભાગીદાર બનાવવાની ધગશ જાગી જ ન શકે. ઇતર સાથે પિતાના ઐકયનું અનુસંધાન એ જ એક એવું આધ્યાત્મિક બળ છે કે જેને લીધે માણસ અનેક બાબતોમાં બીજા સાથેના કરાતા ચકાભેદ ભૂંસી સમાનતાના અનુભવને આનંદ માણે છે. મૈત્રી અને કર એ એવી સમાનતાનાં પાસાં છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર૫૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકા
[ આસો
પજુસણ એ પ્રાકૃત શબ્દ છે. તેને અર્થ છે પરિ અથાત્ આંતરિક ઉપશમ. આવા પિરામના પાયા ઉપર જ પજજુ સણ જેવા ધમપર્વનું મંડાણ છે. કેઈ આધ્યાત્મિક જાગૃતિવાળા મહાપુ જ્યારે ઉપરામ વગેરે ૬ પર વર્ણવેલાં લક્ષણો પિતામાં અનુભવ્યાં ત્યારે બીજા આંધકારીએ પણ એ દિશામાં પ્રગતિ કરે એવાં ઉદાત્ત હેતુથી પજુસણ પર્વની યોજના કરી. એ જિના નું પ્રખ્ય પણે તો વ્રત નિયમે, તપ અનુષ્ઠાન, આત્મભાનમાં મદદ કરે એવાં શાનું અવગમનન, સત્-સમાગમ વગેરે ઉગ્યલક્ષી કાર્યક્રમથી ઘડાએલી છે. 'પણ આપણે બધા જાણીએ છીએ કે એ કાર્યક્રમ ઘણીવાર તેમજ મોટે ભાગે માત્ર ચીલારૂપ બની જાય છે અને તેને મૂળ હેતુ સચવાતું નથી. વળી આપણે ઘણીવાર એમ પણ માની લઈએ છીએ કે આપણી પરંપરામાં સામે આવતે જજીસનો કાર્યક્રમ એ એક જ આધ્યામિક ધમને કાર્યક્રમ છે. પણ આવી દષ્ટિ તે એકાંગી છે.
આધ્યાત્મિક જાગૃતિ એ કાંઈ કોઈ એક દેશ, એક જાતિ કે એક સમાજની મૂડી નથી. એ તે ગમે તે દેશ, ગમે તે જાતિ અને ગમે તે સમાજમાં સંભવે છે. ઈતિહાસ પણ એમ કહે છે. ભાષાની, બાહ્ય આચારની કે તેવી રયૂ જુદાઈથી આધ્યાત્મિક જાગૃતિના સ્વરૂપમાં અંતર પડતું નથી. આ જ વસ્તુ ધ્યાનમાં રાખી આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિજીએ જેન, બૌદ્ધ, શિવ આદિ પરસ્પર વિરોધી ગણાતા સંપ્રદાયમાં પણ ભાવધર્મનું ઐકય હેવાનું સ્પષ્ટ સૂચન કરેલ છે. પજુસણને સામાજિક કાર્યક્રમ સગવડ અને રુચિ પ્રમાણે ગમે તે હોય છતાં એ કાર્યક્રમને આધાર ઉપશમ, વિવેક અને સંવર તેમજ મંત્રી અને કરુણવૃત્તિ પોપવાને હેાય તો માનવું કે આપણે પજુસણના પ્રાણને ઓળખ્યો છે.
પજુસણને કાર્યક્રમ તે અમુક દિવસો પૂરા હૈય છે, પણ તેના પ્રાણનું એમ નથી. પ્રાણુ એ તે જમીનમાંથી કૂટતાં અખૂટ ઝરણુંની પેઠે જીવનને પ્રતિક્ષણ વ્યાપે છે. જેનું બાહ્ય અને આંતરજીવન પરસ્પર વિસંવાદી હોય તેમાં પજજુ સણનો આત્મા નથી જ.
પજુસણ સંબંધે કાંઈક લખતાં ઉપર જે ઇતર ધર્મોના પર્વોની તુલના કરવામાં આવી છે તેને હેતુ એ છે કે માણસ માત્રને જેમ ઉત્સવ પ્રિય છે એમ તેને વહેલી મોડી ઓછીવતી આધ્યામિક શુદ્ધિની ભૂખ પણ લાગે છે, તેથી જ દરેક દેરાના દરેક પંથમાં તેના અનુયાયીઓનાં બૌદ્ધિક અને નૈતિક વિકાસક્રમ પ્રમાણે સામાજિક અને આધ્યાત્મિક પ યોજાય છે. કેટલીકવાર સામાજિક તથા ધાર્મિક પર્વોને આકાર એકબીજાથી ઘણો જુદા દેખાય છે, પણ તેમાં જે આધ્યામિકાનું વલણ હોય છે તે જુદું નથી હોતું, કારણ કે દરેક પંચને અંધકારી જ્યારે આધ્યાત્મિક જાગૃતિમાં હોય ત્યારે તેને આત્મા એવો ઊર્ધ્વગામી બને છે કે તેનાથી મેલી વાસનાઓ અને સંકીર્ણતાઓ સહાતી જ નથી. આને કારણે બધા દેશ અને બધા જ કાળના સંતે માત્ર એક ધર્મકુટુંબ બની રહે છે. પજુસણના દિવસમાં આપણે આ સમજણનો વિકાસ કરીએ તે બીજા પંથે પ્રત્યેની આપણી મૈત્રોપૂર્ણ વિક–વૃત્તિ વિકસ્યા વિના ન જ રહે. અને “મતિ મે સવભૂએ, વેર મજઝ ન કેણઈ ” એ પજુસણને આત્મા આપણામાં આવિર્ભાવ પામે.
[ “ પ્રબુદ્ધ જૈન” તા. ૧-૯-૫૧ પરથી ઉષત ]
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સનાતન દષ્ટિને ઢાંકતી ભીતિક દૃષ્ટિ
લેખક–શ્રી ચુનીલાલ વર્ધમાન શાહુ
[ સનાતન જૈન તત્ત્વાના ઉપદેશ ભગવંત શ્રી મહાવીરસ્વામીને ઉપદેશ સમય તેમજ ક્ષેત્રને બાધિત નહેાતા. પરમાત્માના ધર્મપદેશને સંકુચિત અર્થ કરી અમુક દેશકાળના કાયડા ઉકેલ કરવા યત્ન કરવા તે વ્યાજબી નથી. —જી. એ. ]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભૌતિક જગત આવી ભૌતિક તિહાસની દૃષ્ટિથી મહાપુરુષાના જીવનને તથા ઉપદેશોને પણ જુએ છે અને માને છે કે તેમનેા અવતાર પાતાના યુગના ભૌતિક કાયડાઓના ઉકેલ માટે જ જાણે થયેા હેય.
આ ભૌતિક ગજથી મહાવીરના જીવન તથા ઉપદેશને પણ ઘણીવાર માપવમાં આવતા હાય એવુ આપણે જોઇએ છીએ. બ્રાહ્મણેાના હિંસક યજ્ઞા બહુ વધી ગયા હતા, સમાજના ઇતર વાં ઉપરને તેમને અત્યાચાર પણ વધી ગયા હતા, શ્રહ્મણે ઉચ્ચતમ આસને બેસી ઇતર વર્ગોનું દમન તથા શાણુ કરતા હતા, ઇત્યાદિ વૈદિકાનાં હિંસા તથા અનર્થાંનું નિવારણ કરવાને મહાવીરે અહિંસા ધર્માંતે પ્રચાર કર્યો હતો અને વૈદાની વધુ વ્યવસ્થા તેાડી નાંખનારા સંધ સ્થાપ્યા હતા, એમ સાધારણુ રીતે માનવ.-મતાવવામાં આવે છે અર્થાત્ મહાવીરનું જીવન અને ઉપદેશો ભારતના ધર્મના ઇતિહાસમાંનુ એક મહત્ત્વનું ક્રાન્તિકારક પ્રકરણ હેાય એવી રીતે તેની સ્વાભાવિક રજૂઆત થાય છે.
જો આપણે આમ ભૌતિક તિહાસની દૃષ્ટિએ જ એ તીર્થંકર અને તેમના ઉપદેશને જોઇએ તે એમને અને આપણી જાતને અન્યાય કરનારા જ બનીએ. મહાવીરનું જીવન જ્યારે આપણે ઊંડી દષ્ટિથી જોઈએ છીએ ત્યારે જણાય છે કે વૈદિકાએ પ્રચારેલી હિંસા અને તેમની દ્વારા થતું સમાજરોલ્ટુ એ નિવારવાના જ ઉદ્દેશ એ મહાત્ જીવનને નહેાતા. મહાવીરે ૩૦ વર્ષી તેા પોતાના કુટુંબની વચ્ચે ગાળ્યાં હતાં. દુનિયાના બધા ભોતિક દુ:ખા તેમણે નજરે જોયાં હતાં અને ભૌતિક સુખા ભાગગ્યા હતા. વૈદિકા તરફનાં હિંસા કે શૈષ્ણુને કાઇ કુટુ અનુભવ તેમને અંગત રીતે થવા પામ્યા ન હતા. તેમને તે ભૌતિક સુખા પ્રત્યે જ અભાવ ઊપજ્યા હતા; તેથી જગતના દુ:ખનું મૂળ કારણ શોધી તેના નિવારણ માટેનું ચિંતન તેમને મુખ્ય માગ્યાપાર બન્યો હતેા. ૩૦ વર્ષની વયે તેમણે ભોતિક સુખા છેાડી ગૃહત્યાગ કર્યા. પછી વસ્ત્રોના મહાપરિગ્રહ છેડી દીધે અને ચિત્તશુદ્ધિ માટે તપસ્વી જીવન શરુ કર્યું, તેર વર્ષ સુધી કાર તપસ્યાને અંતે તેમને સત્ય લાધ્યું-કેવળજ્ઞાન થયું. ત્યાર પછી તેમણે દાનિક તથા નૈતિક ઉપદેશ આપવાનુ રારુ
{ =
(
૨૫૯
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાકા
-
-
--
-
-
--
-
-
-
-
-
૨૬૦ બો જેન ધર્મ પ્રકાશ
[ આ કવું, ખૂબ પરિભ્રમણ કર્યું અને તે દરમ્યાન બૌદ્ધ, ચાર્વાક, વૈદિક, સાંખ્ય, આવક, શૈવ આદિ માના પ્રચારક તથા અનુયાયીઓ સાથે વિવાદ તથા વિચાર-વિનિમય કર્યો. એ બધા વયાપારમાં પિતે એક જુદે સંપ્રદાય સ્થાપે છે એ કોઈ ભાવ તેમણે દર્શાવે નહોતો. હિંસા અને શેષણ વધ્યા હતા, પણ એ વસ્તુઓને જ દષ્ટિ સમીપે રાખીને કોઈ વિશિષ્ટ પ્રવૃત્તિ તેમણે આદરી હોય એવું જણાતું નથી. ભૌતિક દૃષ્ટિના ઇતિહાસકારે મહાવીરને જેવી કાતિના સર્જક માને છે તેવી ક્રાન્તિ નિષ્પન્ન કરવાને તેમને આશય નહોતો.
મહાવીરની મૂળ દષ્ટિ તે એ હતી કે સંસારના ભોગે દુઃખના મૂળરૂપ છે તેથી એને પરિત્યાગ કરીને જ વાસ્તવિક શાન્તિની પ્રાપ્તિ કરવી જોઈએ. તેમના ઉપદેશમાં પરિગ્રહમર્યાદાનું અને દાનધર્મનું પ્રતિપાદન હતું, પરંતુ તે સમાન અર્થવ્યવસ્થા સ્થાપવાની આધુનિક દષ્ટિથી કરવામાં આવતું નહિ. તેમણે સર્વ વર્ણોને સમાનાધિકારવાળા સંધ સ્થાપ્યો હતો પરંતુ તે વર્ણવિહીન સમાજ રચવાના હેતુથી નહિ. જે તેવો ભેતિક આશય તેમને હેત તે તે સંસારનો ત્યાગ ન કરતાં સંસારમાં રહીને જ આજના પ્રચારકોની પેઠે આંદોલન ચલાવવા અને જુદા જુદા વર્ગો વચ્ચે સંઘર્ષ નીપજાવત. વસ્તુતઃ મહાવીરનો સાથે પ્રશ્ન તે વિશ્વના સકળને આધ્યાત્મિક સુખ અને મુક્તિને હતે. એ જ સનાતન દષ્ટિ તેમના ઉપદેશ પાછળ હતી. પ્રાસંગિક પ્રશ્નો સ્થળકાળની મર્યાદાથી બદ્ધ હોય, જયારે પ્રશ્ન તે સનાતન અને દેશકાળથી અબાધિત છે. તેથી મહાવીરના ઉપદેશનું મૂલ્ય પણ દેશકાર્યથી પરિબદ્ધ નહિ પણ સનાતન છે. સાર્વત્રિક અને સર્વકાલીન છે. જરા ઊંડી દષ્ટિથી જોઈએ તે મહાવીરસ્વામી કાંઇ આ વ્યાપક દૃષ્ટિના પહેલા પ્રણેતા નહતા. તેમની પૂર્વે પાર્શ્વનાથ, તેમની પૂર્વે તેમનાથ અને તેની પૂર્વે બીજા અનેક તીર્થંકરો થઈ ગયા તે બધાના ઉપદેશમાં એ જ સનાતન તત્વ હતું. મહાવીરના કાળમાં પાર્શ્વનાથના અનુયાયી ઉપદેશકે તે વિદ્યમાન પણ હતા, તે પૂર્વેના ત્યાગધમાં તથા તપસ્વી ઉપદેશકોને ઐતિહાસિક પ્રમાણેથી સિદ્ધ કરી શકાય છે.
ભગવાન મહાવીર તે પિતાની જીવનચર્યા તથા ઉપદેરાદ્વારા જનતાને એક દષ્ટિ આપવા ઇચ્છતા હતા કે જેથી તે જગતની વાસ્તવિકતા અને તેના કોયડાઓને સમજી શકે અને સંયમ તથા પુરુષાર્થદ્વારા તેને નિષ્કર્ષ કાઢી શકે. જીવના વાસ્તવિક સ્વરૂપનું તેની શક્તિ તથા સંભાવનાનું વિશદ વિવેચન કરીને તેમણે માનવ જીવનનું મહત્વ સમજાવ્યું હતું અને તે સાથે માનવી ઉપર રહેલી નિતિક જવાબદારીને ખ્યાલ આવ્યો હતે. અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય તથા અપરિગ્રહ એ કેવળ માનવ સમાજની વ્યવસ્થા માટે જ નથી, પરંતુ સકળ વિશ્વની જીવસૃષ્ટિનો પરસ્પર સંબંધ જાળવવાનાં સાધને છે. આવી દષ્ટિ કે નૈતિક સાધના જગતની સૈતિક વ્યવસ્થાની પાછળ હોઈ શકતી નથી. મહાવીરે પ્રતિપાદેલી દૃષ્ટિને અનુસાર મુક્તિ જ જીવનનું અંતિમ લક્ષ્ય છે અને તે કઠોર સાધનાથી ઉતપન્ન થતા જ્ઞાનધારા પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. સર્વ એક સરખી રીતે કર્મને વશ એવા પ્રાણીઓ છે. એ કર્મ વિધારવા માટે જીવનસાધના આવશ્યક છે. જીવન-સાધનામાં સર્વ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧૨ મ ] ધાર્મિક અને વ્યાવહારિક જ્ઞાન.
૨૬૧ પ્રત્યે સમભાવ હવે એ પહેલી જરૂરિયાત છે. એમાંથી એક સમભાવની વાતને પકડી લઈને મહાવીરને સામ્યવાદી દષ્ટિવાળા કહેવા એ તે નરી ભૈતિક દષ્ટિ છે, અને મહાવીરની સંપૂર્ણ દૃષ્ટિની વિડંબના છે. મહાવીરને ક્રાંતિકારી કહેવા કરતાં પાંચમા આરાના માનવીને મિલિક સનાતન દષ્ટિના દાતા તરીકે ઓળખવા એ વધારે ન્યાય છે; પછી ભલે એ દષ્ટિના અનુસંગી ફળરૂપે સમાજને ભેતિક લાભ થતા હોય અને સમાજમાંનાં ભૈતિક દૂષણે નાશ પણ પામતાં હેય. પ્રકાશનો હેતુ અંધકારનો નાશ કરવાનો છે. તેથી ઘુવડ બંધ બને અને કાગડાને દૃષ્ટિ લાભે તે તે તેના અનુસંગી ફળ લેખાય,
[ “જૈન” પયુંષણક તા. ૨૮-૮-૧ પરથી ઉદ્ધત ]
– ૯ ધાર્મિક અને વ્યાવહારિક જ્ઞાન
કેળવણીના ક્ષેત્રમાં ધાર્મિક અથત આધ્યાત્મિજ્ઞાન અને વ્યાવહારિક અર્થાત બાહ્ય જગતના સ્વરૂપનું જ્ઞાન મનુષ્ય જીવનમાં પરસ્પર કેટલા ઉપકારી અને પૂરક છે તે મહર્ષિ શ્રી અરવિંદે બતાવેલ છે, તે વિચારવા અને અમલમાં મૂકવા જેવા હોવાથી નીચે આપવામાં આવે છે –
જગતમાં બે પ્રકારનું જ્ઞાન છે. એક પ્રકારનું જ્ઞાન જગતની બહારના દેખાતા સ્વરૂપને બાહ્ય રીતે, બુદ્ધિને આશ્રય લઈને સમજવાનો પ્રયત્ન કરે છે. આ છે અપરાવિદ્યા, બાહ્ય જગતનું જ્ઞાન–બીજા પ્રકારનું જ્ઞાન જગતના સત્યને તેના મૂળમાંથી અને તેના વાસ્તવિક રૂપમાં અંદરની બાજુએથી આધ્યાત્મિક સાક્ષાત્કાર દ્વારા મેળવવા મથે છે. સામાન્ય રીતે તે આ બે પ્રકારના જ્ઞાન વચ્ચે એક કડક ભેદરેખા દોરવામાં આવે છે અને એમ માનવામાં આવે છે કે આપણે જ્યારે ઊર્વ જ્ઞાનમાં, પ્રભુ વિષેના જ્ઞાનમાં પહોંચીએ છીએ ત્યારે પછી બાકીનું જ્ઞાન આ જગત વિશેનું જ્ઞાન કશા કામનું રહેતું નથી પરંતુ વાસ્તવિક રીતે તે આ બે પ્રકારનાં જ્ઞાન એ માનવે આદરેલી એક જ શોધનાં બે પાસાં છે. જગતમાંનું તમામ જ્ઞાન એ છેવટે જતાં તો પ્રભુનું જ્ઞાન જ હોય છે. અને તે જ્ઞાન પ્રભુ મારફતે, પ્રકૃતિ મારફતે, અને પ્રકૃતિનાં કાર્યો મારફતે આપણને આવી મળે છે. આ જ્ઞાન માનવજાતિએ પ્રથમ તે બાહ્ય જીવનને માર્ગો શોધવાનું છે કારણ કે
જ્યાં સુધી માનવનું મન પૂરતું વિકાસ નથી પામ્યું હતું ત્યાં સુધી આધ્યાત્મિક જ્ઞાન મેળવવું માણસ માટે શકય જ નથી હતું, જે પ્રમાણમાં માણસના મનને વિકાસ થાય છે તે પ્રમાણમાં આધ્યાત્મિક જ્ઞાનની શકયતાઓ વધતી જાય છે. એક વધુ સમૃદ્ધ અને વધુ સંપૂર્ણ જ્ઞાન મેળવવાની શક્તિ માનવમાં જાગે છે.”
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ દીપોત્સવી મહાપર્વ છે
અને વિરપ્રભુનો છેલ્લે ધારક ઢઢેરો લેખક:–શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ, “સાહિત્યપ્રેમી” येऽन्येऽतीन्द्रियबोधवार्जिततया, नात्मादिभावान् विदुनैवैतेऽपरदुःखिताभिगमने, दक्षत्वमंशाद् दधुः। त्वं भगवन् ! विगतावृतिप्रभृतिना, युक्तौ गुणानां शुभध्यानोत्थेन गणेन सर्वममितं, वेत्सीति मां पालय ॥ आराधना ३५७
બંધ અને મોક્ષ આદિ અતીનિદ્રય પદાર્થના બોધથી ( જ્ઞાનથી ) રહિત હોવાથી જે બીજા ધર્મગુરુઓ કે ઉપદેશકે આત્મા-આદિ પદાર્થને જાણતા નથી તેઓ બીજાના દુ:ખને એ થી પણ જાણનારા ન કહેવાય; પરંતુ હે પ્રભો ! તમે તે શુભ ધ્યાનથી ઉત્પન્ન આવરણ રહિત એવા જ્ઞાન આદિ ગુણોના સમૂહે કરી યુક્ત હેઈ અપરિમિત સર્વ જાણે છે તે મારી રક્ષણ કરો-મને પાવન કરે. જ આરાધ્ય પર્વના પ્રારંભમાં આરાધનાની સ્મૃતિ યાદ કરી પ્રાર્થનાવિધિ પૂર્ણ કરી મૂળ વિષય તરફ વળીએ.
દીપોત્સવી પર્વ એ શું છે ? દીપિવી, દીપમાળા, દીપમાલિકા કે દિવાળી એ નામથી આ મહાપર્વ સંધાય છે. દીપોત્સવી, દીપમાલા કે દીપમાલિકો એ સંસ્કૃત શબ્દો છે. તેનો અર્થ એ થાય છે કેદીવાનો ઉત્સવ કે દીવાઓની માળા કે હાર. દિવાળી શબ્દ એ ગુજરાતી ભાષામાં વપરાયેલે રાદ છે. તેને અર્થ પણ એવો જ છે, દીવાવાળી રઢીયાળી પ્રકાશિત રાત્રિ તે દિવાળી.
દીપોત્સવ એટલે દીવાને ઉત્સવ, દીવાઓની હારબંધ ગોઠવણી એ દિવાળી પર્વનું માલાઓ થયું. ઉપલક દૃષ્ટિએ તે આપને એમ જ લાગે કે દીવા પ્રગટાવવા અને હારબંધ મૂકવા તેમાં ઉત્સવ શો ? અને દીવાઓનો ઉત્સવ શા માટે? દીવા તે એક પ્રકારના આરંભ-સમારંભવાળી સંસારી વસ્તુ છે, શું તે ઉપાસ્ય છે ? જ્ઞાન ઉપાસ્ય છે જેથી જ્ઞાનોત્સવ થાય. જિનેરોના કલ્યાણકે ઉપાસ્ય છે તે તેના ઉત્સવો થઈ શકે. વ્યવહારમાં પણ લગ્નોત્સવ, જન્મોત્સવ વગેરે થાય છે અને સૈ તેને આનંદ લે છે. શરદોત્સવ, વસંતિસવ આદિ ઉત્સવ કરી સાક્ષરે આનંદ માણે છે. શ્રાવણી ઉત્સવમાં, જન્માષ્ટમીમાં, રામજયંતિમાં તે તે પ્રસંગના ભાવો રજૂ કરવામાં આવે છે. હેલિકા પર્વમાં હેળીનાં ગીત ગવાતાં હોય, શરની રાત્રિએ ચંદ્રની ચાંદની આપણી નજરે તરતી હોય, વસંતમાં ફળ ફૂલની સુગંધી ફૂરી રહી હોય, જ્ઞાનપંચમીમાં જ્ઞાનનું માહાભ્ય ગવાતું હાય, પણ મહાપર્વમાં આરાય વિધિ સંભળાતી હાય-આ બધું તે તે પ્રસંગનું ચિત્ર
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧૨ મે ]. દીપોત્સવી મહાપર્વ.
२६३ છે, તેમ દીપોત્સવ પ્રસંગમાં દીવાના ગુણ ગવાતા નથી, આ ઉત્સવનું કારણ દીવા નથી, દીવા તે કાર્ય છે પણ કારણ તે કઈક બીજું જ છે. એ જ્ઞાનના પ્રકાશને ઉત્સવ છે, એ આત્મતિને ઉત્સવ છે, દીવાઓને ઉત્સવ નહીં પણ દીવા પ્રગટાવી તે વડે બતાવાતે ઉત્સવ તે જ દીપોત્સવી કે જ્ઞાનેવી, દીપેસવી પછી તપુરુષ સમાસ નથી પણ કર્મધારય સમાસ છે. એટલે એને દીવાના ઉસમાં નહીં પણ જ્ઞાનરૂપ દીવાના અર્થમાં વાપરી શકાય એટલે જ્ઞાનેન્સવી પણ કહી શકાય. પરંતુ બહુકાળને પ્રચલિત શબ્દ દીપેસવી વિશેષ વપરાય છે.
લેકિક વ્યવહારમાં દીવા પ્રગટાવીને જે આનંદ આમ જનતા લે છે અગર આગળ લેતી હતી તે આનંદ જેને નહોતે. જેનોએ જે આનંદ કે વિયોગ ભોગ તે જૂદા જ પ્રકારનો હતો. પ્રભુ મહાવીરનું મેગમન એ આનંદને વિષય નહોતો પરંતુ તે જ વખતનું ગૌતમસ્વામીનું કેવય જ્ઞાન એ આનંદનો વિષય ખરે, અને તેને અંગે જ વિયોગનું દુઃખ દબાઈ ગયું અને દીપમાળાને પ્રસંગ ઊભો થયો. વળી પ્રભુ મેક્ષે ગયા એ પણ બીજી દષ્ટિથી આનંદને વિષય ગણાય. એમ સંયુક્ત આનંદથી રાજા મહારાજાઓએ અને આમ જનતાએ હર્ષની ઉજવણીમાં દીવા પ્રગટાવ્યા. તે જ દીપોત્સવી પર્વ કહેવાયું.
આ પર્વ જ્ઞાનની અપેક્ષાએ કાળલબ્ધિથી અનંત પુરુષાર્થને યોગે પ્રાપ્ત થયેલા અંતિમ સાધ્યનું દર્શન છે, એ સાચા જ્ઞાનને પ્રકાશ છે, એ આત્માના છેલ્લા સુખ અને આનંદના ભગવટાનું પ્રતિબિંબ છે, દીપમાળા કે દીપના પ્રકાશને આનંદ એ દ્રશ્ય ભાવ છે પરંતુ આજની તિનું દર્શન તે આત્મતિનું દર્શન છે. આ બંને પ્રસંગનું એકીકરણ તે દીપોત્સવી છે.
આજે પાવાપૂરી ધન્ય બને છે. પ્રભુના છેલ્લા ચાતુમાસનું આ ધામ પૂરી સરખું શોભી રહ્યું છે. ધર્મને મહિમા ગવાઇ રહ્યો છે. પ્રભુના શિષ્યો અને શિષ્યાઓને બહોળો સમુદાય આ મહાન ક્ષેત્રને પાવન કરી રહ્યો છે. શહેર અને તેનાં પરાંઓ માનવ સમુદાયથી ઉભરાઈ રહ્યાં છે. અનેક રાજા મહારાજાઓ પણ ધર્મનું આરાધન કરી રહ્યા છે. તીર્થંકર દેવના ચાતુર્માસનું વર્ણન કરવા બેસીએ તે તેને પાર આવી શકે નહીં અને અહીં એ વર્ણન બહુ વિસ્તૃત ભાવે આપી પણ શકાય નહીં, પરંતુ એમ કહી શકીએ કે કરોડ જેને તે વખતે તીર્થકર દેવની ધમ-ધજા નીચે ઘણી જ આબાદી ભેગવતા હતા. તેમના સુખ અને વૈભવન પાર નહોતે, તેઓ સાચા જૈન હતા. તેમની ક્રિયા શુષ્ક નહતી. તેમનામાં શ્રદ્ધા અને સદ્ભાવ હતાં અને સંસાર તરવાની તીવ્ર તાલાવેલી લાગી રહેલી હતી. તેમનામાં ભકિતભાવ ઉભરાઈ જતો હતો. આજનું જડવાદી, સ્વાર્થી, કપટી અને પાપથી ભરેલું નિર્લજજ હૃદય તે વખતે નહોતું, આજે ધર્મનું સ્વરૂપ ભુલાતું જાય છે, પર્વોને મહિમા ગયો છે. સૌ સૌના મનસ્વી આચરણે સ ચાલે છે, આગળ તેમ નહોતું.
આ સમયે ઊંચા પ્રકારનાં રોજ બંધારણ હતાં, રાજા પ્રજાનું ઐકય અનુપમ હતું. પ્રજામાં રાજા પ્રતિ ઉત્કૃષ્ટ ભક્તિભાવ હતો, પ્રજા રાજાને આજ્ઞાધીન હતી. ગ્રામ્ય બંધારણું
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાર
[ આસો
i, શહેરોનો સુંદર વહીવટ ચાલત, જ્ઞાતિના બંધારણ હતાં, સંધનું સંગઠ્ઠન હતું, શુભ વિસરોએ સો સાથે મળતા. ધર્મના ઝગડા અને પંથની મારામારી નહોતી. ધર્મની વિશાળ
ને સુદઢ ધજા નીચે શક્તિ મુજબ આરાધતા રહ્યા હતા. કલ્યાણક ઉજવવા, પર્વો રતા, સ્વામી વાત્સલ્ય કરતા, સંતસેવા થતી. જ્ઞાનીઓનું બહુમાન થતું. આ બધું ધર્મના એક જ નેજા નીચે બનતું. આ રીતે પાવાપુરી પણ કોઈ અપૂર્વ આનંદ ભોગવી રહી છે.
જ્ઞાનીઓ પોતાના જીવનકાળને જાણી રહ્યા છે, પ્રભુએ પોતાને વ્યવહાર કાળ-જીવનકાળ પૂર્ણ થયાનો અવસર જાણી બે દિવસનો સંથારો-અનેશન આદરી દીધો છે, સનાં દય પ્રભુની છેલ્લી વાણી સાંભળવાને ઉસુક છે, અને પ્રભુ પણ પિતાના તીર્થંકરનામમંના ગે રવાભાવિક રીતે જ કહેવા ગ્ય અધ્યયને કહી રહ્યા છે. આ શ્રુતવર્ષ બરાબર બે દિવસ સુધી સતત ચાલી રહી છે. આ બે દિવસ તે આધિન વદિ ચતુર્દશી અને અમાવાસ્યા છે. સૂત્રકાર મહારાજ કપસૂત્રની ૧૪૭ મી ગાથામાં જણાવે છે કે પ્રભુએ આ બે દિવસમાં નીચેની મૃત વર્ષાવી.
" पच्चूसकालसमयं सिसंपलि अंकनिसण्णे पणपन्नं अज्झयणाई कल्लाणफलविवागाई पणपन्नं अज्झयणाई पावफलविवागाई छत्तीसं च अपुट्टवागરાઉં વારિત્તા ”
પંચાવન પુણ્ય વિપાકને જણાવનારાં અધ્યયને, પંચાવન પાપ વિપાકને જણાવનારાં અયને અને છત્રીસ નહીં પૂછાયેલા પ્રશ્નો એ પ્રભુની ડેલી દેશના કે ઢઢેરે. આ ઉગારો જગતના હિતને માટે હતા. જગતને તારવાના અને સ્વભાવ ભાવથી જ આ વચને કહેવાયાં છે, તેમાં તદ્દન સ્વાભાવિકતા છે. આત્માએ મેળવેલા જ્ઞાનને પરિપાક છે અને અનુભવગમ્ય જીવને બતાવેલા કલ્યાણને પંથ છે.
આપણે અહીં એ વિચારીએ કે ઉપદેશ કોણ આપી શકે? ઉપદેશ આપવાને હક કોને છે ? તેને જવાબ એ કે-જેઓ સંપૂર્ણપણાને પામ્યા છે, જેમનાં જ્ઞાનચક્ષુ ઉઘડી ગયાં છે, અંધકાર કે અવિદ્યાને અહીં લેશ પણ અંશ રહ્યો નથી. જેણે કષાયોને સંપૂર્ણ પણે જીત્યા છે એટલે દષ્ટિમાંથી રાગ અને દ્વેપ બને ભાવ સંપૂર્ણ પણે નાશ પામ્યા છે, જેણે પોતાના આત્માને મેક્ષમાર્ગ માં જોડાય છે, એ માર્ગે પામવાની સઘળી ભૂમિકા તેઓ લગભગ સ્પર્શી ચૂક્યા છે. અને છેલી હદે નિર્મળ આત્મ અયવસાયમાં જોડાઈ ગયા છે તે જ સાચો બોધ કરી શકે, સાચા બોધને અધિકાર સાચા અધ્યાત્મવાદીને જ છે, જૈન દષ્ટિ તે એમ જ કહે છે કે–ચાર જ્ઞાનવાળા પણ બોધતા સંપૂણે અધિકારી નથી. કૈવલ્ય જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સિવાય બોધના અધિકારી થઈ શકતું નથી. અને એ જ કારણે પ્રભુ મહાવીરે વયની પ્રાપ્તિ પછી જ બોધ આપો શરૂ કર્યો હતો. તાર્થ કર દે છઘસ્થ અવસ્થામાં ઉપદેશકનું કામ કરતા નથી. હજારો વર્ષને આ કાળ તેઓ અનુપદેશક તરીકે જ ગાળે છે, કેમકે કૈવલ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ નથી. ત્યાં સુધી સરાગીપણું છે, એ સરાગી વિતરાગતાને ઉપદેશ કેવી રીતે આપી શકે ? અને આપે છે તે બીજાને નામે આપે, પરંતુ
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪ ૧૨ મા ]
દીપેાત્સવી મહાપવ,
૨૬૫
એ વ્યવહાર જ નથી. કૈવલ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સિવાય ઉપદેશ આપવાનો રિવાજ નથી. પરંતુ ઉતરતા કાળમાં તેમજ ચઢતા કાળમાં આ પદવીધરના વિયેાગમાં તેમને નામે તેમનાં વચનામૃત ગણધરા, આચાર્ય, ઉપાધ્યાયા, પૂર્વધારીએ કે ખીજા લબ્ધિવત સંત મુનીશ્વરા જનતા પાસે રજૂ કરી ધર્મની આરાધના બતાવે છે, અને પેાતે પણ કૈવલ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સુધી આરાધનામાં જ પોતાના કાલ નિ મન કરે છે. ગૌતમસ્વામી આજ સુધી આવા આરાધક હતા.
હવે ધને માટે લાયક કાણું ? એ વિચારીએ જે જીવાત્માએ ગતભવ, આ ભવ અને આવતા ભવના વિચાર। સદાય કરી રહ્યા છે તે ધમ તે માટે લાયક બને છે. જે ક્ષણે ક્ષણે ભવિષ્યને વિચાર કરી રહ્યા હોય છે તેએ દીધ કાલિકી સત્તાવાળા કહેવાય છે, તેએ જિનેશ્વરના વચનને આજ્ઞારૂપ માને છે. જે પરભવને વિચાર કરતા નથી તેઓ ધર્મને પામી શકતા નથી. જે એમ જાણે છે કે મારા આત્મા ઉત્પન્ન થવાવાળા છે, હુ પૂર્વ પશ્ચિમ વગેરે દિશાએ ફરીતે આવ્યા છું અને અહીંથી ચોક્કસ જવાને . આ વિચારણાવાળા જીવે જ સૌ કહી શકાય અને તે જ ધર્મને પામે, જે આવતા ભવને માનતા જ નથી, પુગલના મુખને જ સુખ માને છે, જેનુ આખુ જીવન માત્ર શરીરના પોષણ માટે જ છે, આવા જીવાને શાસ્ત્રકાર અજ્ઞાની કહે છે, તે ધર્મને સાંભળવા ભાગ્યશાળી થતા નથી અને ધર્માંતે પણ પામી શકતા નથી. તેની સાથે એટલું પણ નક્કી છે કે અધિકારી સિવાય ધર્મ કહેવાતો પણ નથી. કહ્યું છે કે— परलोकप्रधानेन, मध्यस्थेन तु धीमता । स्वशाखज्ञान, धर्मवाद उदाहृतः ॥
પરલોકપ્રધાન મધ્યસ્થ યુદ્ધવાળા અને સ્વશાસ્ત્રના તત્ત્વને જાણનાર એવા પુરુષથી જે કહેવામાં આવે તે જ ધમ વાદ છે, અને ધર્માંતે પણ તે જ ખરો ઉપયેગી છે, જીવતે માટે આ સૈા જ દુર્લભ છે.
હવે વચનનું સ્વરૂપ. ટૂંકામાં જ વિચારીએ.
નાનીના મુખમાંથી નીકળેલા શબ્દાને દેશના, વચન કે નિરૂપણ કહેવામાં આવે છે. શ્રી તીય કર દેવ સમવસરણુ વખતે જે કાંઇ ખેલે છે તેને દેશના કહે છે અને તે સિવાયના વખતમાં ચર્ચા મધ કે બીજી જે કાંઇ માલે છે તે વચન કે નિરૂપણમાં ગણાય છે. શ્રી જિનેશ્વર, ગણુધરા કૅ આચાર્યાં આજ્ઞારૂપે કાંઇ નિરૂપણ કરતા નથી પણ શુભ પરિણતિવાળા શ્રોતાએ તેને આઝારૂપ માની તેનું આરાધન કરે છે. વાણીના અતિશયથી કહેવાતા પ્રભુના મુખના શબ્દો શ્રોતાઓ રસપૂર્વક ઝોલે છે અને પોતાને ભાગ્યશાળી માને છે. તેમજ તે અવસરને ધન્ય ગણે છે કેમ કે જિનેશ્વરના મુખની વાણીનું માહાત્મ્ય અપૂર્વ છે. જો કે આગમને આધારે ગણુધરે, આચાર્ય, ઉપાખાયા અને ખીા સંતમુનીશ્વરે, ઉપદેશ આપે છે. શ્રોતાએ તેને ત્રણે લાભ લે છે અને ધૃણા જીવાત્માએ! ધર્માંતે પામે છે છતાં સાક્ષાત્ જિનેશ્વરના વાણીનું માહાત્મ્ય તે! અપૂર્વ જ ગણાય છે. આ વાણી જગતના કલ્યાણને માટે જ છે, વિવેકી જીવે પોતાના ક્ષયાપશ્ચમ પ્રમાણે તેને સાર ગ્રહણ કરે છે,
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ આ
બધા જીવોની ભવસ્થિતિ સરખી હોતી નથી. કોઈ કોઈ જીવો પ્રભુનાં વચન સાંભળીને સમકિત પામે છે, કોઈ દીક્ષા ગ્રહણ કરે છે તે કોઇને અંતરાય તૂટવાથી કૈવલ્ય જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પણ થાય છે, જેને જિનવચનની પરિણતિ થઈ તેને સંસાર ઘણો જ ઘટી જાય છે. એક પુગલપરાવર્તનથી તેને હવે વધારે વખત સંસારમાં રખડવાનું હોતું નથી. પ્રભુના વચનને આ મહિમા છે, જેની ભવસ્થિતિ પાકી નથી એવા જીવોને આ મહિમા ઓછો સમજાય છે.
આજે આ બધે યોગ સ્વાભાવિક રીતે જ આવી મળ્યો છે. પ્રભુની વાણીનું નિરૂપણ ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે હવે પૂરું થાય છે. બે દિવસને અનશનને સમય પણ પૂર્ણ થવા આવ્યો છે. કોઈ કારણે ગૌતમસ્વામી બહાર ગયા છે. સૈ એક ચિત્ત પ્રભુ તરફ જોઈ રહ્યા એવામાં આ અંધારી રાત્રિના મધ્યભાગ પછી પ્રભુનું બોલવું બંધ થાય છે અને અચાનક કઇ દિવ્ય પ્રકાશ ફેલાઈ રહે છે. પ્રભુ ચારે ક્રને ક્ષય કરી મોક્ષે પધારે છે. દેવદેવીઓનાં વિમાને આવી રહ્યાં છે. આકાશ પ્રકાશિત બની રહ્યું છે. ગૌતમસ્વામી આવીને જુએ છે તે પ્રભુ નિર્વાણ પામ્યા. આ હકીકત જાણી ઘણે શોક કરે છે. ગુરશિષ્યના તે ભાનું વર્ણન થઈ શકે નહીં. ગુરુનો અપૂર્વ પ્રેમ સંભારી સંભારી ગતમસ્વામી વધારે વધારે અસહાય બનતા જાય છે અને અશરણુ ભાવના ભાવતાં ભાવતાં પિતાને પણ કૈવલ્ય જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. ગુરુ પ્રતિના સરગે કૈવલ સાન અટક્યું હતું તે સરાગ તૂટતાં પાંચમું જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. એટલે એક મહોત્સવમાં આ બીજો મહોત્સવ પણ ઉમેરાય છે. આમ બંને મહાપ્રસંગનું મળવું એ દીપોત્સવીને પ્રસંગ ગણાય. પ્રભુના નિર્વાગ વખતે જે લિચ્છવી રાજાઓ હાજર હતા તેમણે આ બે પ્રસંગની સ્મૃતિ માટે દીપમાળા પ્રગટાવી લઈ જાહેર કર્યો. આ જ દિવસથી દિવાળીનું પર્વ મનાયું. અને તે જ દિવસથી વીર સંવત શરૂ થશે. ધર્માચાર્યોના નામથી સંવત શરૂ થયાની પહેલ પ્રથમ જૈનેએ કરી હતી એમ ઈતિહાસ બતાવે છે. ત્યારપછી તે વિક્રમ સંવત, શાલિવાહન શાક. ઇ. સ. હીજરી સન વગેરે ઘણું સન અને સંવતો ચાલ્યા પણ મૂળ વીર સંવત એ સૌથી પુરાણ સંવત્ છે. અને તે મહાત્ નામની સાથે જોડાએલો છે. આ દીપોત્સવીને ટૂકે ઇતિહાસ થયો.
આજે આ મહિમાં ઘેર ઘેર ગવાય છે. અને ખાવાપીવા, પહેરવા-ઓઢવાને દિવસ ગણાય છે અને લૈકિક તહેવારની સાથે જોડાએલું હોવાથી આપણે પણ તેને લોકિક તહેવાર જેવો જ ગણી કાઢ્યો છે; પરંતુ તેનું સાચું માહાતમ્ય તપાસીએ તો કાંઈક ધાર્મિક વિધિ કરવાની પણ જરૂર રહે છે, ઘણું પુણ્યશાળી છ અઠ્ઠમ તથા છઠ્ઠની તપશ્ચર્યા કરે છે તેમજ કેટલાક અમાવાસ્યાને પિષધ પણ કરે છે. આ આરાધના ઘણી ઊંચા પ્રકારની છે. આ પ્રસંગને લગતું આરાધન શાસ્ત્રકારો બતાવે છે કે સાચા જૈનોએ ૨૦ નવકારવાળી એવી રીતે ફેરવવી કે પ્રારંભમાં અમાવાસ્યાની સાંજથી મધ્ય રાત્રિ સુધીમાં શ્રીમદ્દાવરસ્વામીણવંશાય નમઃ અને મધ્ય રાત્રિ પછી ચાર વાગ્યા સુધી શ્રમહાર્વરસ્વામીજાજતા, નમ: અને શુદ ૧ ને સવારે સૂર્યોદય પહેલાં શ્રીતનવામાર્વજ્ઞાર નમઃ એમ દરેક શબ્દની ૨૦ નવકારવાળી ફેરવવાથી સાચી આરાધના આરાધી કહેવાશે અને ભાવ દિવાળી ઉજવી કહેવાશે. સર્વ જૈન બંધુઓ આ દીપોત્સવી પર્વ આ ભાવથી ઉજવે એ જ અભિલાષા.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય, શાંતિ અને અહિંસાને મંત્ર સૌથી પ્રથમ આપનાર,
ભગવાન મહાવીર.
(લેખક–લાલચંદ્ર ભગવાનદાસ ગાંધી ) જેમણે વિશ્વના કલ્યાણને ઉત્તમ માર્ગ દર્શાવ્યા, સમસ્ત વિશ્વમાં શાંતિ સ્થપાય, સર્વત્ર સર્વ કઈ પ્રાણી માત્ર સુખી થાય તે જેમણે સતત સદુપદેશ આ ચ, અહિંસા પરમધર્મને મર્મ સમજાવ્યા, વિશ્વ-મૈત્રીનું વિજ્ઞાન આપ્યું, અને સ્વયં આચરી બતાવ્યું તે ભગવાન મહાવીર આજથી અઢી હજાર વર્ષો પહેલાં આ ભારતભૂમિને પાવન કરી ગયા. ૨૪૭૭ વર્ષો પહેલાં એમની પવિત્ર ઉપદેશધારા ભારતવર્ષમાં ચાલુ હતી. સૂર્યને ઉદય પૂર્વ દિશામાં હોય છે તેમ તેમને જન્મ આજથી ૨૫૪૯ વર્ષો પૂર્વ પૂર્વદેશમાં થયો હતો. ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં મહારાજા સિદ્ધાર્થને ત્યાં મહારાણી ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણીની કુક્ષીથી ચૈત્ર શુક્લ ત્રયોદશીના પવિત્ર દિવસે તેમને પ્રાદુર્ભાવ થયો હતો. એ મહાપુરુષના જન્મની વિશિષ્ટ આગાહી તરીકે માતાને મંગલકારી ૧૪ સ્વને આવ્યાં હતાં. મહારાજાનાં કુલ, કુટુંબ અને રાજ-ભવન આદિમાં ઋદ્ધિસમૃદ્ધિ વગેરેની વૃદ્ધિ થઈ હોવાથી માત-પિતાએ તેમનું ગુણનિષ્પન્ન “ વર્ધમાન ” એવું નામ પ્રકટ કર્યું હતું. તેમની અદ્ભુત વીરતાએ તેમને મહાવીર' નામથી પ્રખ્યાત કર્યા હતા. જગતને માતૃ-ભકિતને ઉત્તમ આદર્શ પાઠ તેમણે પિતાના જીવનના પ્રારંભમાં શીખવાડ્યો હતો. ગર્ભાવસ્થામાં પોતાના હલન-ચલનથી માતાને કષ્ટ ન થાય એ હેતુથી તેઓ સ્થિર–નિશ્ચલ થઈને રહ્યા હતા, પરંતુ એથી માતાને ચિંતા-ઉગ થતો જોઇ તેઓ સહજ ફરક્યા હતા. માત-પિતાને પોતાની પ્રત્યે એવો અસીમ પ્રેમ જોઈ એ રાની મહાત્માએ એ અવસરે એક અભિગ્રહ(નિયમ) લો અને કે માતા-પિતાની હયાતી સુધી હું શ્રમણ(સાધુ) થઈશ નહી.
માત-પિતાના વચનને માન આપી મહાવીરે યશોદા નામની રાજકુમારી સાથે લગ્ન કર્યા હતાં અને તેમને એક પુત્રીની પ્રાપ્તિ થઈ હતી.
મહાવીરની ૨૮ વર્ષની વય થતાં તેમના માતા-પિતા સ્વર્ગવાસી થયાં હતાં. એ પછી તેમણે પ્રવજ્યા માટે વડીલબંધુ નંદીવર્ધન પાસે અનુમતિ માગી હતી, પરંતુ “માત-પિતાના તાત્કાલિક વિરહ-દુઃખમાં તેમનો વિયોગ પિતાને વધારે દુઃખકારક થશે” એમ જણાવી બંધુએ પિતાને આશ્વાસન માટે બે વર્ષ વધારે રોકાવા આગ્રહ કર્યો. બંધુના વચનને માન આપી મહાવીર બે વર્ષ ગુરથ અવસ્થામાં પણ શીલ-સંપન્ન સાધુ જેવું જીવન ગાળી રહ્યા, તેમાં છેલ્લા વર્ષમાં મહાવીરે સતત દાન-ધર્મ પ્રવર્તાવ્યું હતું. મહાવીરે ત્રીસ વર્ષની ભરજુવાનીમાં રાજવૈભવ અને સાંસારિક મોહને ત્યાગ કરી પ્રવજ્યા-દીક્ષા સ્વીકારી-જીવન પર્યત મન, વચન અને કાયાથી પાપકારી પ્રવૃત્તિ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી, સંયમના ઉચ્ચ માર્ગે પ્રયાણ કર્યું. રાગ, દ્વેષ, કામ, ક્રોધાદિ દુજેય આંતરિક શત્રુઓ પર વિજય મેળવવા આ મહાન વીરે અદ્દભુત વીરતા દર્શાવી હતી.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
[ આસ
ભગવાન મહાવીરે લગભગ સાડા બાર વર્ષો સુધી ઉગ્ર તપશ્ચર્યા કરી હતી. છમાસી નિર્દેલ ઉપવાસ જેવા અનેક તપ કર્યાં હતા. એ વર્ષો દરમ્યાન તેમણે માત્ર ૩૪૯ જ પારણાં કર્યાં હતાં. એ વમાં જુદા જુદા પ્રદેશોમાં ઊભા રહીને મહાવીર જ્યાનસ્થ રહેતા હતા. કેટલાય માનવ-પશુએ અને દેવ-દાનવાએ એમને કષ્ટ આપવામાં અને જ્યાનથી ચલાયમાન કરવામાં કઈ બાકી રાખ્યું ન હતું, પરંતુ મહાવીર તે અડગ જ રહ્યા હતા, એવા પ્રતિકૂળ ભયંકર ઉપસર્ગો કે પરીડેથી લેશમાત્ર ચલાયમાન થયા ન હતા. ભૂખતરસ, ઠંડી, ગરમી કે વૃષ્ટિની પરવા કર્યા વિના પોતાની સાધ્ય સિદ્ધિ સાધવામાં તે સદા સાવધાન સતત ઉદ્યમાન હતા. અનુકૂળ પ્રલેાભનેાથી પણ તે કદિ લલચાયા ન હતા. સદા સમભાવમાં લીન રહેતા હતા. તેમની ઉત્કૃષ્ટ ક્ષમા, માવ, આવ, નિલેૉંભતા આદિનું વર્ણન કઇ રીતે કરી શકાય ? એના પરિણામે મહાવીરને ૪૨ વર્ષોંની વયે પરિપૂર્ણુ જ્ઞાન પ્રકટ થયું, જેતે ધ્રુવલજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. એ પછી દેવાએ અને માનવાએ એને મહિમા કર્યાં હતા.
૨૬૮
સર્વજ્ઞ મહાવીરે છેલ્લાં ત્રીસ વર્ષો સુધી ભિન્ન ભિન્ન દેશામાં વિચરી ધમ' દેશના આપી. દુખી નહી, લાખા આત્માઓને સન્માર્ગે વાળ્યા, તેમનેા ઉદ્બાર કર્યાં. તી ની-ચતુવિ ધ ( સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા ) ઞધની સ્થાપના કરી હતી. પેાતાને સંતુ મનાવતા ૧૧ વિદ્વાનોને સાચુ' તત્ત્વજ્ઞાન આપી પોતાના પટ્ટશિષ્યા-ગણધરો બનાવ્યા. એ સર્વાંનું વર્ણન આ ટૂંકા લેખમ થઈ શકે નહી.
ભગવાન મહાવીરે જે ભાષામાં ધાંપદેશ આપ્યા. તે ભાષાને અર્ધમાગધી અથવા પ્રાકૃત કહેવામાં આવે છે. એ લાકભાષા કિવા રાષ્ટ્રભાષા ગણાતી હતી. એ ભાષા રાષ્ટ્રના વિશાલ સ ંખ્યાના લેાકેા સરલતાથી સમજતા હતા. એથી એ સર્વજ્ઞ પ્રભુએ એ ભાષાની પસ ંદગી કરી હતી અને તેમના ઉપદેશાને તેમના ગણુધરાએ પણ સૂત્ર-સિદ્ઘાંતરૂપે એ ભાષામાં ગૂંથી હતી. આપણી દેશી ભાષાએ રાષ્ટ્રભાલા-હિંદી વગેરેનું ઘણું સામ્ય એમાં છે. કારણ કે એ પ્રાચીન ભાષા, ઉત્તરાત્તર લેકભાષાએ ઉતરી આવી છે. પરંતુ હજી આપણા દેશન! થોડા વિદ્વાનેાનુ જ લક્ષ્ય એ તરફ ગયુ છે,
એથી ઘેાડી યુનિવર્સીટીઓએ એના અભ્યાસની યોજના કરી છે, પરંતુ કર્તવ્ય ઘણું બાકી છે. પરદેશી ભાષાએ ના અભ્યાસની વિશિષ્ટ યેાજના જેટલું પણ એ ભારતીય ભાષાને મહત્વ નથી અપાયું અથવા એ તરફ લક્ષ્ય નથી અપાયું, એ સખેદ સૂચવવું પડે છે.
શ્રી મહાવીર હર વની વયે પાવાપુરીમાં હસ્તિપાલ રાજાની રજુકશાલામાં ચાતુર્માંસમાં આસો વદ ૦)) ની રાત્રીએ મેક્ષ પધાર્યા, સમસ્ત કમમાંથી મુક્ત થયા. જન્મજરામરાિ દુઃખાયો મુક્ત થયા. તેમના સ્મરણનાં પ્રતિવષ પયૂષશુાપ માં પ્રત્યેક ઉપાશ્રયમાં કલ્પસૂત્રમાં વર્ણવેલું. મહાવીર-જીવન ચરિત્ર વાંચવા સભળાવવામાં આવે છે. ભાવ-દીપકના અભાવમ લેકાએ દ્રવ્યદીપે પ્રકટાવી દીપાવથી પ્રવર્તાવી.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વકાર અને સમાલોચના ૧ સ્વાધ્યાય રત્નાવલી:-(સજઝાયમાળા) શ્રી ભરતેશ્વર-બાહુબલિની સજઝાયમાં આવતા દરેક સંતપુની રોચક ભાષામાં સંક્ષિપ્ત કથાઓ છે અને તે જ કથાનક ઉપરથી નવીન બનાવેલ સજઝાયનો સંગ્રહ છે. રચયિતા-પન્યાસ શ્રી ધુરંધરવિજય મહારાજનો આ નૂતન પ્રયાસ પ્રશંસનીય છે. ક્રાઉન સોળ પેજ પૃ. ૨૦૦ અને પાછી સીલાઈ છતાં મૂલ્ય રૂ. ૧-૪-૦ અમારી સભામાંથી મળી શકશે.
૨ શ્રી ભગવતીસૂત્રનાં વ્યાખ્યાને –(પ્રથમ ભાગ)વ્યાખ્યાતા-પૂ. આ. શ્રી, વિજયલબ્ધિસૂરિજી મહારાજઃ આચાર્ય મહારાજશ્રીએ પિતાની લાક્ષણિક શૈલીએ પ્રથમ જિનતુતિ પર જ જે રોચક તેર વ્યાખ્યા આપ્યા હતા તેને આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. સાથેસાથે પ્રસંગોપાત અઢાર કથાનકે આપી આ ગ્રંથને બેધક તેમજ રોચક બનાવવામાં આવ્યો છે. પ્રકાશક-શા. ચંદુલાલ જમનાદાસ-છાણું. આશરે ૫૭૫ પાનાના આ પુસ્તકની કિંમત માત્ર રૂ. ૩-૦-૦.
પ્રશમરતિ પ્રકરણ–પૂજ્યશ્રી ઉમાસ્વાતીછકૃત મૂળ અને આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિ છકૃત ટીકા યુક્ત તેમજ રાજકુમાર શાસ્ત્રીની હિંદી ટીકા યુક્ત. આ ગ્રંથ અતિપ્રાચીન છે. વૈરાગ્ય તેમજ અધ્યાત્મનું ૩૧૩ કારિકાઓ દ્વારા આ ગ્રંથમાં સુંદર વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. પ્રશમરતિ-ગ્રંથ આગમના સારરૂપ છે. આ ગ્રંથ શ્રી રાજચંદ્ર જૈન શાસ્ત્રમાલાને એકવીરામે મણકે છે. પાકું બાઈડીંગ, પૃષ્ઠ ૨૪૧, મૂલ્ય રૂપિયા છે. પ્રાપ્તિસ્થાન-પરમકૃત પ્રભાવકમંડળ, ઝવેરીબજાર, મુંબઈ નં. ૨
૪ ન્યાયાવતાર–આ. શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરકૃત મૂળ અને શ્રી સિદ્ધગિણિકૃત સંસ્કૃત ટીકાના વિજયતિ શાસ્ત્રાચાર્યે કરેલ હિંદી અનુવાદ યુક્ત, ન્યાયને લગતા કઠિન ગ્રંથ હિંદી ભાષામાં અનુવાદ આપેલ હોઈ વાંચવાયેગ્ય ગ્રંથ બન્યો છે. પાકું પૂંઠું, પૃ૪ ૧૪૪ મૂલ્ય રૂા. પાંચ. પ્રાપ્તસ્થાન ઉપર પ્રમાણે.
૫ શ્રમણ સંસ્કૃતિની રૂપરેખા–આ પુસ્તકમાં જૈનધર્મ સંબંધી વિશદ વિચારણા કરવામાં આવી છે. જૈન ધર્મમાં વર્ણવ્યવસ્થા, જૈનધર્મમાં સ્ત્રીનું સ્થાન, લગ્ન વિગેરે સામાજિક રિવાજો, શ્રમણ સંસ્કૃતિમાં ઈશ્વરનું સ્થાન, અનેકાંતવાદ, વિગેરે સામાજિક તેમજ ધાર્મિક વિષયો પર સારું વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. પ્રકાશક-ફેસર સી. પી. જેન–પતિયાળા. લેખક-ફેસર પુરૂષોત્તમચંદ જૈન શાસ્ત્રી, પતિયાળા. મૂલ્ય રૂા. પાંચ. પૂ૪ ૨૨૫.
૬ શ્રી જિનભકિત એ મુક્તિની દૂતી–પ્રયોજક મુનિશ્રી લલિતમુનિ મહારાજ. પ્રકાશક નગીનદાસ તુલસીદાસ-જામનગર. આ પુસ્તિકામાં સ્તવને, સ્નાત્ર પૂજા અને અષ્ટપ્રકારી પૂજાની વિધિ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. પૃઢ ૧૫૦ ખપી જીવોને ચાર આના પિસ્ટના મલવાથી, પ્રકાશક મારફત ભેટ મળી શકશે.
છે લેખસંગ્રહ ( ભાગ નવમે)–સ્વ. સગુણાનુરાગી મુનિશ્રી કરવિજયજી મહારાજના અપ્રકટ લેખન આ નવમે ભાગ હાલમાં જ બહાર પાડવામાં આવ્યું છે,
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકા.
[ આ ર૭૦ સ્વ. મુનિથી કરવિજયજી મહારાજના લેખે હમેશાં સરલ ભાષામાં અને બેધક તેમજ વૈરાગ્ય પિષક હોય છે. તેમની સરલ ભાયા બાલછે તેમજ સામાન્ય વાચક પણ સમજી શકે તેવી હાઈને દરેક ભાગની માફક આ ભાગને પણ સારો આદર થયેલ છે. પૃઢ આશરે ૨૨૫, પાકું બાઈડીંગ, મૂલ્ય રૂ. ૧-૮-૦ અમારી સભામાંથી મળી શકશે.
૮ પચાશ ધર્મ સંવાદ–ભગવાન બુદ્ધના મઝિમનિકોયમાંથી આ સંવાદોને અનુવાદ અધ્યાપક ધર્માનંદ કાંબીએ રોચક અને સરલ ભાષામાં કર્યો છે. ગુજરાત વિદ્યાપીઠ અમદાવાદ તરફથી બહાર પાડવામાં આવેલ આ ગ્રંથની કિંમત રૂા. ત્રણ, પાકું બાઈડીંગ અને પૂરી આશરે ત્રણ. ( ૯ માનવધર્મ–લેખક ન્યાલચંદ લક્ષ્મીચંદ સોની (સાદરાવાળા) પ્રકાશક શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગ્રંથમાળા-ભાવનગર. ગોવા જૈન સંઘ સિરીઝના પ્રથમ મણકા તરીકે બહાર પાડવામાં આવેલ ૧૫૦ પાનાની આ પુસ્તિકામાં માર્ગાનુસારીના પાંત્રીશ બેલેનું સુંદર રીતે વિવેચન કરવામાં આવેલ છે. મૂલ્ય બાર આના.
૧૦ જૈન સમાજના ઉત્કર્ષ અંગે માર્ગદર્શક વિચારણા–ઉપરોક્ત સિરીઝને આ બીજો મણકે છે. પ્રકાશક તથા લેખક ઉપર પ્રમાણે. એંશી પાનાના આ ટ્રેકટમાં વિવિધ દષ્ટિએ સમાજની ઉન્નતિ માટે વિચારણા કરવામાં આવી છે.
૧૧ શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થ સ્તવનમાળા–સંપાદક મુનિરાજશ્રી મહિમાવિજયજી મહારાજ. બત્રીશ પેજી સાઈઝના ૧૭૫ પાનાના આ પુસ્તકમાં શત્રુંજ્યના સ્તવને, ખમાસ મણના દુહા, ચૈત્યવંદન, સ્તુતિયે વિગેરે ઉપયોગી વસ્તુઓને સાર સંગ્રહ કરવામાં આગે છે. પ્રકાશક જૈન સાહિત્ય પ્રચારિણી સભા.
૧૨ માનવતાનું મૂલ-લેખક તથા સંપાદક પં. શ્રી પ્રવીણુવિજયજી ગણિવર. આ લધુ પુસ્તિકામાં ઉપયોગી અઢાર વિષયોનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે, જે જીવન સુધારણામાં ઉપયોગી છે. બે આને સ્ટેજના મોકલનારને ગાંધી મંગુલાલ તેમચંદ-ઇડર મારફત ભેટ મળી શકશે.
૧૩ પર્યુષણ પર્વાધિરાજ ચૈત્યવંદનાદિ સંગ્રહ– પ્રકાશક માણેકલાલ નાગરદાસ મહેતા-અમદાવાદ, મૂલ્ય રૂા. ૧-૦-૦, આ નાની બુકમાં પર્યુષણને લગતા ચૈત્યવંદન, સ્તવને, સજઝાયે, સ્તુતિઓ, મહાવીર સ્વામીના મેટા સ્તવને વિગેરેને સુંદર સંગ્રહ કરવામાં આવ્યું છે
૧૪ દેવદૂષ્ય–(રિધર્મની વાત ભાગ ત્રીજો)-પ્રકાશક શ્રી ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યા લય, ગાંધી રસ્તા, અમદાવાદમાં પ્રસિદ્ધ લેખક શ્રી જયભિખુની કસાયેલી કલમથી આળેખા યેલ આ ત્રીજો ભાગ છે. પહેલાં બંને ભાગ માફક આ ભાગમાં પણ વિવિધ કથાઓ રસભરી શૈલીથી ગૂંથવામાં આવેલ છે. ખાસ વાંચવાલાયક છે. મૂલ્ય રૂ. અઢી.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
UEUEUEUEUEUEUEUEUELEUCULUCUEUEUEUEUR LEUELE ELLE
תלתלתכחכחכחלחלחל
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ સં. ર૦૦૭ : ૪ પુ. ૬૭ મું ] gicત કાર્તિકથી આસ સુધીની - BEBER
વાર્ષિક અનુક્રમણિકા
૧. પદ્ય વિભાગ નંબર વિષય
લેખક ૧ શ્રી સંભવજિન સ્તવન
(મુનિરાજશ્રી ચવિજયજી) ૨ આશીર્વાદાત્મક અભિનંદન (શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ સાહિત્યપ્રેમી) ૨ માયા
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર ”) ર૯ ४ जैन दर्शन
(રાજમલ ભંડારી) ૫ શ્રી અભિનંદન જિનસ્તવન (મુનિશ્રી ચકવિજયજી) ૬ શ્રદ કુંવાલી જ સૂર શાંઢિ (રાજમલ ભંડારી ) ७ गुणीयों का गुणगान
(શ્રી લક્ષ્મીચંદ્રજી) ૮ દર્શન
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ્ર “સાહિત્યચંદ્ર”) ૯ સાધુ-ગુણ-સ્વાધ્યાય
(શ્રી મોહનલાલ ગિરધર ) ૧૦ શ્રી સુમતિ જિનસ્તવન
(મુનિરાજશ્રી ચવિજયજી) ૧૧ ધન્ય અને સફળ જીવન
(શ્રી વેલજીભાઈ) १२ चतुर
(શ્રી રાજમલ ભંડારી) ૧૩ વિશાલ દૃષ્ટિ
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ૮૩ ૧૪ શ્રી સિદ્ધાચલતીર્થ સ્તવન (મુનિશ્રી ચવિજયજી) ૧૫ શ્રી મહાવીર પ્રભુ ગુણ સંકીર્તન (વિજયચંદ મોહનલાલ શાહ) ૧૫ ૧૬ શ્રી મહાવીર સ્વામીનું હાલરિયું (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સહિયચંદ્ર”) ૧૦૬ १७ वीरप्रभु की वीरवृत्ति
( રાજમલ ભંડારી)
૧૦૮ ૧૮ સાધવી
(શ્રી પન્નાલાલ જ, મસાલીયા) ૧૯ શ્રી વિમલજિન સ્તવન
(મુનિશ્રી ભાસ્કરવિજયજી) ( ૨૭૧ )
૧૧૦
૧૫૩
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ આસ
૨૨૭
૨૦ ડુંગરડાને માર ૨૧ શ્રી સુપાર્શ્વજિન સ્તવન ૨૨ વાત્સલ્ય ભાવ ૨૩ મહાપર્વ પર્યુષણ ૨૪ વંટોળ ૨૫ શ્રી પદ્મપ્રભ જિન સ્તવન ૨૬ અમર આત્મ-જ્યોતિ ૨૭ શ્રી અભિનંદન જિન સ્તવન ૨૮ પ્રભુ સહકાર ૨૯ આચાર્ય સ્તોત્ર ३० विश्ववंद्य महावीर ૩૧ ધીરજ-મ–વધામણી
(શ્રી પન્નાલાલ જ, મસાલીયા) ૧૫૪ (મુનિશ્રી યકવિજયજી )
૧૭૭ (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ૨૦૧ (મગનલાલ મેતીચંદ શાહ સાહિત્યપ્રેમી”) ૨૦૨ ( શ્રી પન્નાલાલ જ, મસાલીયા) ૨૨૬ (મુનિશ્રી યેકવિજયજી ) (મગનલાલ મોતીચંદ શાહ સાહિત્યપ્રેમી”) રર૮ (આ. શ્રી વિજય પદ્મસુરિજી ) ૨૨૮ (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર') ૨૨૯ (ડ. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા) ૨૫૧ ( રાજમલ ભંડારી) (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ર૫૩
૨૫૨
*
૨. ગદ્ય વિભાગ, ૧ વ્યતીત વર્ષ અને નૂતનવર્ષ (શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેશી) ૩ ૨ જ્ઞાનપંચમીનું રહસ્ય અને જ્ઞાનનું માહાસ્ય (મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી-ત્રિપુટી ) ૯ ૩ આમવિકાસ
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર') ૧૪ ૪ સાહિત્યવાડીનાં કુસુમઃ માટીમાંથી માનવ (૩-૪)
(શ્રી મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી) ૧૭, ૬૭ , , ક્ષપણીને મુસાફર ૧-૨-૩ ( , ) ૮૭, ૧૭૧, ૨૩૩, ૫ કર્મ-મીમાંસાનું આયોજન (શ્રી હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા M. A. ) રર ૬ વ્યવહાર કૌશલ્ય ૧ [ ર૯૮] (ૌક્તિક)
* ૨ [ ૨૯૯-૩૦૦ ] ( , )
, ૨ [ ૩૦૧-૩૦૨ ] ( , ) ૭ વંશપરંપરાગતા અને કર્મને નિયમ (શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેશી) ૩૧ ૮ અક્ષરદ્યુત
(આ. શ્રી વિજય કસ્તૂરસૂરિજી) ૩૩ ૯ પ્રભુની અંગરચનાને અંગે ગેરસમજુતી (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ સાહિત્યચંદ્ર') ૩૫ ૧૦ પ્રભુસેવાની પ્રથમ ભૂમિકા
(ડે. ભગવાનદાસ મનઃસુખભાઈ મહેતા
M. B. B. S.) ૩૮, ૭૪, ૧૧૯, ૨૪૫ ૧૧ પંચસંગલ પગરણનું પર્યાલોચન ૧-૨ (શ્રી હિરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા M. A.) ૪૧, ૭૧ ૧૨ શું એ હાર ટોડલે ગળી ગયો?
[સતી દમયંતીને જીવનપ્રસંગ ] (શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ “સાહિત્યપ્રેમી’ ) ૪૫
૭૮ ૧૦૧
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧૨ મે ]
વાર્ષિક અનુક્રમણિકા
२७३
૧૩ પ્રશ્નોત્તર (પ્રશ્નકાર-બી ઉત્તમચંદ ભીખાચંદ-પુના કેમ્પ) (વ. શ્રી કુંવરજીભાઈ) ૫૮ ૧૪ વૈરાગ્યની ભૂમિકા
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ૬૦ ૧૫ સીતા વનવાસ-ગમન
(શ્રીમગનલાલ મોતીચંદ સાહિત્યપ્રેમી') ૬૬, ૯૨ ૧૬ ઘર કોનું?
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ૮૪ ૧૭ કુમતિકુદ્દાલ, કુમતિકંદમુદ્રાલ, ઈત્યાદિ (શ્રી હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા [.A.) ૯૭ ૧૮ તાર્કિકજ્ઞાન અને આમિક જ્ઞાન (શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેશી) ૧૧૧ ૧૯ શ્રી મહાવીરજીવન અને સંસ્કૃતિ પાલન ૧-૨
(મગનલાલ મોતીચંદ શાહ “સાહિત્યપ્રેમી') ૧૧૪, ૧૬૩ ૨૦ સદ્દગત શ્રી મતીચંદભાઈ
(શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી) ૧૩૦ ૨૧ સ્મૃતિ-પટ
(પંડિત સુખલાલજી )
૧૩૩ ૨૨ પ્રસારક સભાના મોતીભાઈ ( શ્રી પરમાણુંદ કુંવરજી કાપડિયા) ૧૩૮ ૨૩ જેનોએ ગુમાવેલ અમૂલ્યરત્ન (શ્રી કમલભાઈ ભુદરદાસ વકીલ) ૧૪૩ ૨૪ શ્રી મોતીચંદભાઈ અને વિવિધ ક્ષેત્રે (શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચેકસી ) ૧૪૪ ૨૫ શ્રી મતીચંદભાઈને સ્મરણાંજલિ (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ૧૪૬ ૨૬ જૈન સમાજનું “મૌકિક” ગયું (શ્રી રાજપાળ મગનલાલ વોરા) ૧૪૯ २७ अस्तिनास्तिमीमांसा
(આ. શ્રી વિજયકસ્તુરસુરિજી) ૧૫૫ ૨૮ પ્રકાશ અને અંધકાર
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર') ૧૫૯ ૨૯ અનાસક્તિયોગ
(કુ. મૃદુલા બહેન છોટાલાલ કોઠારી ) ૧૬૭ ૩૦ બંધ મોક્ષ પર એક દષ્ટિપાત (મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ ) ૧૭૦ ૩૧ સંસ્કૃતિ અને ધર્મ
( શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેશી) ૧૭૮ ૩૨ કોન્ફરંસનું અઢારમું અધિવેશન (પ્રમુખ-પ્રવચન)
૧૮૪ ૩૩ સ્વાગતાધ્યક્ષ શ્રી પુરુષોત્તમદાસ સુરચંદ શાહનું પ્રવચન
૧૯૧ ૩૪ અઢારમા અધિવેરાનના આદેશ
૧૯૨ ૩૫ સત્તરિયા અને તેનું વિવરણાત્મક સાહિત્ય ૧-૨
( શ્રી હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા M. A.) ૧૯૫, ૨૨૮ ૩૬ શ્રમણુસંધના નિર્ણય
અશાડ રા. પ. ૩ ૩૭ વિચારકણુકા (મુનિરાજ શ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી) ૨૦૩, ૨૦૬, ૨૩૭, ૨૪૪, ૨૫૪ ૩૮ આત્માનું જ્ઞાન પર્યું પણ પર્વની આરાધના (આ. શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિજી) ૨૦૭ ૩૮ પ્રત્યાધાત
(૫. શ્રી ધુરધરવિજયજી) ૨૧૦ ૪૦ નયસારને ભવ કે કર્મ સંગ્રામ ભૂમિકા (શ્રી મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી) ૨૧૩ ૪૧ વૈયાવૃત્ય
(શ્રી હીરાલાલ રસિકલાલ કાપડિયા M, A.) ૨૧૯ ૪૨ પર્વાધિરાજ શા માટે કહેવાય છે ? (શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) રરર ૪૩ ધર્મક્રિયા રસપ્રદ શી રીતે થાય? ( ,, ) ૨૨૦ ૪૪ પર્યુષણના પ્રાણ
(પંડિત સુખલાલજી). ૨૫૬
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
२७४
૪૫ સનાતન દૃષ્ટિને ઢાંકતી ભૌતિક દૃષ્ટિ ૪૬ ધાર્મિક અને વ્યવહારિક જ્ઞાન ૪૭ દીપોત્સવી મહાપર્વ
૪૮ ભગવાન મહાવીર
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર
૩ સભાસમાચાર
૪ પ્રકીણું
૫ ગ્રંથસ્વીકાર
( શ્રી ચુનીલાલ વ માન શાહુ )
૨૫૯
૨૬૧
( શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ ‘ સાહિત્યપ્રેમી ’ ) ૨૬૨ ( ૫. શ્રી લાલચંદ્ર ભગવાનદાસ ગાંધી )
૨૬૭
પ્રકીર્ણ.
૧ રોડ ભોગીલાલ મગનલાલ વાણિજ્યમંદિર ( ક્રામસ* હાઇસ્કૂલ )નુ ખાતમુફ્ત ૨ સ્વ. જોર્જ બર્નાર્ડ શે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬ શેઠ ભોગીલાલ મગનલાલ કામસ હાઇસ્કૂલ ઉદ્ઘાટન સમારંભ
૭ ૫ચાહેરમા વર્ષમાં પ્રવેશ
૮ યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય અવલોકન
હું સ્વસ્થ શ્રો મેાતીચ દ્રભાને નિવાપાંજલિ ૧૦ સદ્ગત શ્રી મેાતીચંદભાઇને નિવાપાંજલિએ ૧૧ પંન્યાસ પદ-પ્રદાન મહેસવ
પેટા વિષય ગણતાં કુલ લેખ ૧૧૧
• Rs •
For Private And Personal Use Only
[ આસા
૨૭૦
૪.
૫૦,
૫૦, ૧૦૩,
૨૦, ૨૪૯, ૨૬૯
૧૦૪
ફાગણુ ટા. પે. ૩
૧૨૩
૧૨૭
૧૫૨
૧૦૬
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે નવું પ્રકાશન
તરતજ મગાવે છે - પ્રભાવિક પુરુષ : : ભાગ ત્રીજો
લેખક: શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી - શ્રી મે હિનલાલભાઈની કથા-સાહિત્ય અંગેની કલમથી “શ્રી જૈન . ધર્મ પ્રકાશ”ના વાચકે અજ્ઞાત નથી. તેમની કસાયેલી કલમથી આજ
પૂર્વે પ્રભાવિક પુરુષો ભાગ ૧-૨ પ્રકાશિત થઈ ગયેલ છે અને તેને ! જ સુંદર ઉપાડ થયો છે તેવી જ રસિક કલમથી, સાદી ને સુરોચક ભાષામાં છે Sી આ ત્રીજો ભાગ આલેખવામાં આવે છે. છે પૂર્વેના બંને ભાગ પછીની હકીકત આ પુસ્તકમાં વણી લેવામાં આવી હે છેએટલે પૂર્વધર ત્રિપુટીમાં આચાર્ય સંભૂતિવિજય, શ્રી ભદ્રબાહુ
સ્વામી અને દશ પૂર્વના જ્ઞાતા, ચોરાશી વીશી પર્યત અમર નામધારે છે I મુનિશ્રી સ્થલિભદ્ર સમ્રાટ ત્રિવેણીમાં સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્ત, સંપતિ છે
અને ખારવેલ અને બંધવબેલડીમાં શ્રી આર્ય મહાગિરિ અને શ્રી છે
આર્ય સુહસ્તિસૂરિનાં રસ-ભરપૂર કથાનકે છે. SS સુંદર ત્રિરંગી જેકેટ, પાકું બાઈડીંગ, ક્રાઉન સોળ પેજ સાઈઝના પૃષ્ઠ 3 આશરે સાડા ત્રણસો છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા સાડા ત્રણ
તમારી નકલ માટે આજે જ લખી નાખો:શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, ઈ.
શ્રી પાર્શ્વનાથ પંચકલ્યાણક પૂજ,
[ નવી આવૃત્તિ-અર્થ સાથે. ] સભા તરફથી ઉપરોક્ત પૂજા બહાર પડેલ, તે ઘણા સમયથી શીલકમાં ન લેવાથી તેની આ સુધારેલી નવી આવૃત્તિ બહાર પાડવામાં આવી છે. પૂજાનો અર્થ સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઈને લખેલ હોવાથી સમજવામાં ઘણી જ સરલતા રહે છે. કિંમત પાંચ આના. પિસ્ટેજ અલગ.
લખો. શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર.
શ્રી પર્વતિથિ સ્તવનાદિ સમુચ્ચય દરેક પર્વ તિથિઓના, વીશ સ્થાનક, નવપદ, ચોવીશે તીર્થકર, પર્યુષણ તથા મહત્ત્વના ચૈત્યવંદન, સ્તવન તથા સજઝાય વિગેરેને અનુપમ સંગ્રહ. પાકું કપડાનું બાઈડીંગ અને પાંચશે લગભગ પૂરી હોવા છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા ત્રણ, પોસ્ટેજ અલગ
લખેશ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સ્વાધ્યાય રત્નાવલિ શ્રી ભરફેસરની સજઝાયમાં આવતાં મહાન પુરુષોના જીવનને સંક્ષિપ્ત રીતે છતાં રોચક ભાષામાં વણી લેતી અને સાથે સાથે તે દરેક મહાપુરુષના જીવનને વર્ણવતી સજઝાય યુક્ત આ ગ્રંથ અનોખી જ ભાત પાડે છે. અભ્યાસ તેમજ સામાયિકમાં વાંચન બંને માટે આ ગ્રંથ ઉપગી છે. છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂા. 1-4-0 રિટેજ અલગ. લખોશ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર દેવવંદનમાળા (વિધિ સહિત) આ પુસ્તકમાં દીવાળી, જ્ઞાનપંચમી, મન એકાદશી, ચૈત્રી પુનમ, માસી, અગિયાર ગણધર વિગેરેના જુદાં જુદાં કર્તાના દેવવંદને આપવામાં આવ્યા છે. સ્તુતિઓ, ચૈત્યવંદને, સ્તવને વિધિ સહિત આપવામાં આવેલ હોવાથી આ પુસ્તક અત્યંત ઉપયોગી થઈ પડેલ છે. પાકું બાઈડીંગ અને અઢીસે લગભગ પૃ૪ હેવા છતાં મૂલ્ય રૂા. 2-4-0 લખ–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર. નિત્ય સ્વાધ્યાય સ્તંત્ર સંગ્રહ. આશરે પાંચસો પાનાના આ ગ્રંથમાં નવસ્મરણ, વિચાર, નવતા, દંડક વધુ સંગ્રહણી, ત્રણ ભાષ્ય, છ કર્મગ્રંથ, સંગ્રહણી, લઘુ ક્ષેત્રસમાસ, કુલ, તાર્યાધિગમસૂત્ર, દશવૈકાલિક સૂત્ર, સાધુ-સાધ્ય આવશ્યક ક્રિયાનાં સૂ, અતિચાર વિગેરે અનેક ઉપયોગી વસ્તુઓને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથ વસાવવા જેવું છે. મલ્ય રૂ. ત્રણ, પટેજ જુદું. લ–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, ખેદકારક સ્વર્ગવાસ, શ્રી મુંબઈ ગેડીઝ જૈન દેરાસરના ટ્રસ્ટી, જૈન છે. કેન્ફરંસના અગ્રગણ્ય કાર્યકર અને જાણીતા કેળવણી તેમજ સાહિત્યપ્રેમી શ્રી બબલચંદ કેશવલાલ મેદી પંચાવન વર્ષની વયે સાંતાક્રુઝખાતે તેમના નિવાસસ્થાને ભાદરવા વદિ બીજના રોજ સ્વર્ગવાસી થયા છે. સ્વર્ગસ્થ સ્વભાવે મિલનસાર તેમજ નિરભિમાની હતા, ઉદ્યોગપતિ અને સાઈકલના વેપારમાં અગ્રગણ્ય હોવા છતાં, તેમને વિનયી સ્વભાવ સૌ કોઈને આકર્ષી લે અને તેથી તેઓ જૂની અને નવી વિચારસરણી વચ્ચે પૂલ સમાન હતા. અમારી સભાના તેઓશ્રી લાંબા સમયથી પન હતા અને સભાના ઉત્કર્ષ અંગે તેઓની સલાહ-સુચના મળ્યા કરતી. અમે સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ અછી તેમના વિધવા ધર્મપત્ની કાન્તાબહેન તથા આસન પર આવી પડેલ દુઃખ પ્રત્યે દિલસોજી દર્શાવીએ છીએ.' For Private And Personal Use Only