________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાકા
-
-
--
-
-
--
-
-
-
-
-
૨૬૦ બો જેન ધર્મ પ્રકાશ
[ આ કવું, ખૂબ પરિભ્રમણ કર્યું અને તે દરમ્યાન બૌદ્ધ, ચાર્વાક, વૈદિક, સાંખ્ય, આવક, શૈવ આદિ માના પ્રચારક તથા અનુયાયીઓ સાથે વિવાદ તથા વિચાર-વિનિમય કર્યો. એ બધા વયાપારમાં પિતે એક જુદે સંપ્રદાય સ્થાપે છે એ કોઈ ભાવ તેમણે દર્શાવે નહોતો. હિંસા અને શેષણ વધ્યા હતા, પણ એ વસ્તુઓને જ દષ્ટિ સમીપે રાખીને કોઈ વિશિષ્ટ પ્રવૃત્તિ તેમણે આદરી હોય એવું જણાતું નથી. ભૌતિક દૃષ્ટિના ઇતિહાસકારે મહાવીરને જેવી કાતિના સર્જક માને છે તેવી ક્રાન્તિ નિષ્પન્ન કરવાને તેમને આશય નહોતો.
મહાવીરની મૂળ દષ્ટિ તે એ હતી કે સંસારના ભોગે દુઃખના મૂળરૂપ છે તેથી એને પરિત્યાગ કરીને જ વાસ્તવિક શાન્તિની પ્રાપ્તિ કરવી જોઈએ. તેમના ઉપદેશમાં પરિગ્રહમર્યાદાનું અને દાનધર્મનું પ્રતિપાદન હતું, પરંતુ તે સમાન અર્થવ્યવસ્થા સ્થાપવાની આધુનિક દષ્ટિથી કરવામાં આવતું નહિ. તેમણે સર્વ વર્ણોને સમાનાધિકારવાળા સંધ સ્થાપ્યો હતો પરંતુ તે વર્ણવિહીન સમાજ રચવાના હેતુથી નહિ. જે તેવો ભેતિક આશય તેમને હેત તે તે સંસારનો ત્યાગ ન કરતાં સંસારમાં રહીને જ આજના પ્રચારકોની પેઠે આંદોલન ચલાવવા અને જુદા જુદા વર્ગો વચ્ચે સંઘર્ષ નીપજાવત. વસ્તુતઃ મહાવીરનો સાથે પ્રશ્ન તે વિશ્વના સકળને આધ્યાત્મિક સુખ અને મુક્તિને હતે. એ જ સનાતન દષ્ટિ તેમના ઉપદેશ પાછળ હતી. પ્રાસંગિક પ્રશ્નો સ્થળકાળની મર્યાદાથી બદ્ધ હોય, જયારે પ્રશ્ન તે સનાતન અને દેશકાળથી અબાધિત છે. તેથી મહાવીરના ઉપદેશનું મૂલ્ય પણ દેશકાર્યથી પરિબદ્ધ નહિ પણ સનાતન છે. સાર્વત્રિક અને સર્વકાલીન છે. જરા ઊંડી દષ્ટિથી જોઈએ તે મહાવીરસ્વામી કાંઇ આ વ્યાપક દૃષ્ટિના પહેલા પ્રણેતા નહતા. તેમની પૂર્વે પાર્શ્વનાથ, તેમની પૂર્વે તેમનાથ અને તેની પૂર્વે બીજા અનેક તીર્થંકરો થઈ ગયા તે બધાના ઉપદેશમાં એ જ સનાતન તત્વ હતું. મહાવીરના કાળમાં પાર્શ્વનાથના અનુયાયી ઉપદેશકે તે વિદ્યમાન પણ હતા, તે પૂર્વેના ત્યાગધમાં તથા તપસ્વી ઉપદેશકોને ઐતિહાસિક પ્રમાણેથી સિદ્ધ કરી શકાય છે.
ભગવાન મહાવીર તે પિતાની જીવનચર્યા તથા ઉપદેરાદ્વારા જનતાને એક દષ્ટિ આપવા ઇચ્છતા હતા કે જેથી તે જગતની વાસ્તવિકતા અને તેના કોયડાઓને સમજી શકે અને સંયમ તથા પુરુષાર્થદ્વારા તેને નિષ્કર્ષ કાઢી શકે. જીવના વાસ્તવિક સ્વરૂપનું તેની શક્તિ તથા સંભાવનાનું વિશદ વિવેચન કરીને તેમણે માનવ જીવનનું મહત્વ સમજાવ્યું હતું અને તે સાથે માનવી ઉપર રહેલી નિતિક જવાબદારીને ખ્યાલ આવ્યો હતે. અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય તથા અપરિગ્રહ એ કેવળ માનવ સમાજની વ્યવસ્થા માટે જ નથી, પરંતુ સકળ વિશ્વની જીવસૃષ્ટિનો પરસ્પર સંબંધ જાળવવાનાં સાધને છે. આવી દષ્ટિ કે નૈતિક સાધના જગતની સૈતિક વ્યવસ્થાની પાછળ હોઈ શકતી નથી. મહાવીરે પ્રતિપાદેલી દૃષ્ટિને અનુસાર મુક્તિ જ જીવનનું અંતિમ લક્ષ્ય છે અને તે કઠોર સાધનાથી ઉતપન્ન થતા જ્ઞાનધારા પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. સર્વ એક સરખી રીતે કર્મને વશ એવા પ્રાણીઓ છે. એ કર્મ વિધારવા માટે જીવનસાધના આવશ્યક છે. જીવન-સાધનામાં સર્વ
For Private And Personal Use Only
