________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ચૈત્ર
૩
-
પંચપરમેષ્ટિઓને નમસ્કારરૂપ આ નવકાર મંત્ર સર્વ મંત્રોમાં શિરોમણિભૂત ગણાય છે, અને એને છોડીને, સ્વતંત્રપણે સેવવામાં આવતા બીજા મિત્રોને, કલ્પતરુને છોડીને કંટતરુને સેવવા સમાન પ્રતિકૂળ ફળને આપનારા શામાં વર્ણવ્યાં છે. કહ્યું છે કે
તજે એ સાર નવકારમંત્ર, જે વર મંત્ર સેવે સ્વતંત્ર
કમ પ્રતિકૂળ બાઉલ સેવે, તેહ સુરત ત્યજી આપ ટે. ૧ નવકારમંત્રનું આ મહત્વ યથાર્થ રીતે સમજવા માટે શાસ્ત્રદૃષ્ટિ, આગમદષ્ટિ અથવા આગમાનુસારી અતિસૂક્ષ્મજ્ઞાનદષ્ટિની આવશ્યકતા છે. સર્વ કાળના સ્વ પર આગમવેદો શ્રતધર મહર્ષિઓએ અડસઠ અક્ષરપ્રમાણ માત્ર આ નાનકડા સુત્રને મહામંત્ર અને મહામૃતકંધ તરિકે રવીકારેલ છે, તેના મુખ્ય કારણોનો વિચાર કરતાં એમ લાગે છે કે ધનવાનની સેવા વિના જેમ ધનસિદ્ધિ થતી નથી, તેમ ધર્મવાનની સેવા વિના ધર્મની સિદ્ધિ પણ અશકય છે. પૂ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી લલિતવિસ્તર નામક ચૈત્યવંદન સૂત્રની ટીકામાં ફરમાવે છે કે, “ધર્મ પ્રતિ કૂમતા વના | ધર્મમાર્ગ માં જીવને આગળ વધવામાં મૂલભૂત કોઈ પણ કારણ હોય તે તે ધર્મસિદ્ધ પુરુષોને ભાવથી કરવામાં આવતી વન્દના જ છે. ' એ વન્દનાથી આત્મક્ષેત્રમાં ધનંબીજનું વપન થાય છે અને તેમાંથી ધર્મચિન્તાદિરૂપ અંકુરાઓ તથા ધર્મ શ્રવણું અને ધર્મઆચર આદિ રૂપ શાખાપ્રશાખાઓ તથા સ્વર્ગ અપવર્ગો આદિના સુખની પ્રાપ્તિરૂપ ફલ-ફલાદિ પ્રગટે છે. અરિહંતાદિ પાંચે પરમેષ્ટિઓનું મહત્વ ધર્મસિદ્ધિ અને કેવળ ધર્મની સાધનાના કાર્ય ઉપર અવલંબેલું છે, તેથી ધર્મના અર્થી આત્માઓને, ધનના અર્થો જીવોને ધનવાન પ્રત્યેના આદરની જેમ ધર્મસાધક અને ધર્મસિદ્ધ પુષે પ્રત્યેના આદરનું કાર્ય અનિવાર્ય થઇ પડે છે. બીજા શબ્દોમાં ધનવાન પ્રત્યે આદર-બહુમાન નથી તે જેમ ધનને અથ છે, એમ સિદ્ધ થતું નથી, તેમ ધર્મવાન પ્રત્યે જેને અંતરંગ આદરભક્તિ જાગ્રત થઈ નથી તેને ધર્મને અથ પણ ગણી શકાતે નથી. ધર્મના અથ માટે જેમ ધર્મવરૂપ પંચ પરમેષિઓને નિત્ય અને કશઃ નમસ્કાર કરવાનું કાર્ય અનિવાર્ય થઈ પડે છે તેમ જેઓમાં હજુ ધર્મનું અર્થિપણું તે પ્રમાણમાં જાગ્રત થયું નથી, તેમાં પણ તે જગાડવા માટે પરમેકઓને નમસ્કાર સ્વરૂપ નમસ્કારમંત્રના સ્મરણાદિનું અવલંબન અતિ અગત્યનું થઈ પડે છે. ધર્મ પ્રત્યેની પ્રોતિ જેમ સહજ સિદ્ધ હોય છે, તેમ પ્રયત્નસાધ્ય પણ હોય છે. તે ઉભય પ્રકારની પ્રીતિ નમસ્કાર વડે સિદ્ધ થાય છે, તેથી ધર્મરૂપી આંતર ધનની ઝંખનાવાળા સપુષે “નમસ્કાર” પ્રત્યે સદા આદર યુક્ત ચિત્તવાળા રહે, તેમાં લેશમાત્ર આશ્ચર્ય નથી.
આથી સિદ્ધ થશે કે અંકગણિતમાં ‘એક’(૧)ની સંખ્યાને જેટલું મહત્વ છે, તેટલું જ મહત્વ ધર્મક્ષેત્રમાં “પરમેષ્ટિ નમસ્કાર'ને પ્રાપ્ત થાય છે. એકની સંખ્યા વિનાના મીંડા જેમ મિથ્યા છે, શૂન્યસ્વરૂપ છે, તેમ ધર્મમય અને ધર્મ સ્વરૂપ પરમેષિઓ પ્રત્યે નમવાના ભાવ વિનાનાં ધર્મ અનુષ્ઠાનો પણ શય છે, ફળ રહિત છે. છાર ઉપર લીંપણ કે ઝાંખર ઉપર ચિત્રામણ જેમ ટકી શકતા નથી તેમ ધર્મોને “નમસ્કાર” વિનાના ધર્માનુકાન પણ ક્ષણજીવી છે. મૂળ વિનાના વૃક્ષ કે પાયા વિનાના મકાન જેમ નાશ પામવાને સર્જાયેલા છે, તેમ પરમેષ્ઠિઓ પ્રત્યે ભક્તિભાવ વિનાના તપ, જપ, શ્રત કે ચારિત્ર પણ
For Private And Personal Use Only
