Jain Dharm Prakash 1950 Pustak 066 Ank 06

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533790/1

Page #1

__ मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રી જૈનધર્મપ્રકાશ
tત્પા-પા પા પા
પા પા
પા
પા વાઘ
કાળા
&
a
क्रियाभ्यNिAM
જોરા
destestestededede este detectos teetestet
©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©25
સંક
श्री जैनधर्म प्रसारक सभा,
>
. 1
હF&
જ પુસ્તક ૬૬ મું]
[ અંક ૬ છો
ચૈત્ર
1
ઇ. સ. ૧૯૫૦.
૧૫ મી માર્ચ
SSSSSSS
વીર સં. ૨૪૭૬
વિક્રમ સં. ૨૦૦૬ પ્રગટકર્તાશ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
તો 99999999999999999999999G9G

Page #2

પુસ્તક
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
બહારગામ માટે ખાર અંક ને પેસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૩-૪-૦
ચૈત્ર
{ વિ. સ. ૨૦૦૦
અક
સુ
હો
अनुक्रमणिका
૧ શ્રી મહાવીરસ્વામી જિન સ્તવન ૨. શ્રી મહાવીર જન્માત્સવ
ૐ શ્રી વીર્ ગીતા દ્વાત્રિંશિકા ४ वीरप्रार्थना
( આ. શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિજી મ. ) ( શ્રી મગનલાલ મે।તીચંદ શાહ ) ( ડેા. ભગવાનદાસ મન:સુખભાઇ મહેતા ) ( રાજમલ ભંડારી ) ૫. શ્રી નમસ્કાર મહામત્ર ( પૂ. મુનિરાજશ્રી ભદ્રંકરવિજયજી મહારાજ ) સ્યાદ્વાદ રહસ્ય ...( આ. શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ ) ૭ ગુણશીલચેત્યમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુ ( શ્રી માહનલાલ દીપચંદ ચેાસી ) ૮ નામેાની અવિચ્છિન્ન પુનરાવૃત્તિએ (પ્રા. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડીયા M. A.) ૯ તત્ત્વજ્ઞાનની આવશ્યકતા ( મૃદુલા હૈાટાલાલ કાઠારી ) ૧૩૮ ૧૦ પ્રભુમહાવીરનું ચિત્રમય જીવનચરિત્ર ( સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચ'દ માલેગામ) ૧૪૦
૬
૧૩૭
...
...
...
404
૨)
રૂા. ૧૨) કુલ
નવા સભાસદ
૧ રાવબહાદુર છતલાલ પ્રતાપથી શેઠ ૨ શાહ ગુલામચંદ ગલભાઈ
૩ વળીયા ધુડાલાલ નગીનદાસ ડીસા રાજપુરવાળા
૪ શાહ ાપટલાલ દુ ભશી
૫ શાહ ફુલચંદભાઈ શામજી
૬ શ્રી મેાતીલાલ વીરચ ંદ શાહ
છ દાશી કાંતિલાલ જગજીવન એમ. એ.
૮ શાહ કુ ંદનલાલ કાનજીભાઇ એમ. એ.
99
૯૩) અગાઉના
૨૫) શાહ નરશીદાસ ગેાવીંદ્રજી
૫)
શાહ રતિલાલ ભીખાભાઈ શ્રી સુરજમલ “ ચેતક ”
મુંબઈ
99
કાલ્હાપુર
29
મુંબઈ માલેગામ ભાવનગર
""
..
પેટ્રન લાઇફ મેમ્બર
37
૧૨૧
૧૨૨
૧૨૩
27
5
44 પ્રકાશ ” સહાયક ફંડે
ગયા માસમાં જણાવી ગયા પછી આ માસમાં નીચે પ્રમાણે રકમ મળી છે, જેના સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે. દરેક બંધુઓને પોતાના ફાળા મેાકલી આપવા આગ્રહભરી વિજ્ઞપ્તિ છે.
૧૨૫
૧૨૬
૧૩૧
૧૩૪
23
વાર્ષિક મેમ્બર
જોગેશ્વરી (સુખઇ )
મુ ંબઈ સુનેલ

Page #3

પુસ્તક ૬૬ મુ. અંક ૬ ઠ્ઠો.
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
ચૈત્ર :
:
વીર સ’. ૨૪૭૬ વિ. સં. ૨૦૦૬
શ્રી મહાવીરસ્વામી જિન સ્તવન,
(રાગઃ——રાખનાં રમકડાં. )
વીરનાં૰૧
વીરનાં૦ ૨
વીરનાં યશુડાં મારા મનમાં રમતાં રાખ્યાં રે; જન્મમરણનાં દુઃખ હટાવા, પ્રભુએ અમૃત ભાખ્યા રે. લાર્કા બેલે અમૃત ખીજું, એ અમૃત નહિ માનું; શિવસુખના જે સ્વાદ ચખાડે, તે અમૃત દિલ અણું રે, જે અમૃત હોય બીજી જગમાં, ક્રિયા કષ્ટ કાં કરીએ ? જન્મ-મરણુનાં દુ:ખ અનંતા, તે લઇ કેમ ન તરીએ રે વિષય-વિષનું ઝેર ઉતારું, ધર્મ અમૃત તે કહીયે; પાણીને લેવી વ્હાલાં, માખણુ કહેા કેમ લઇયે રે ? સ્યાદ્વાદ સસનયથી ભળીયુ, પુણ્યે એ મને મળીયું; કર્મ પ્રખલ દલ તેથી ગળીયુ, નિજ ભાવે દિલ હળીયુ રે. વીરનાં૦ ૪ આત્મકમલ એ અમૃત મીઠું, પીને શિવપુર દીકું; લબ્ધિવિલાસ રહ્યો જયાં અગણિત, તે જગ અમૃત મીઠું રૅ, વીરનાં પ આચાર્ય શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ.
વીરનાં૦ ૩

Page #4

ede hoekoye
O oredometacarotes
keretementet શ્રી મહાવીર જન્મત્સવ.
( રાગ-બિભાસે.) પ્રભુ જન્મ ગાવા આજે સહુએ પધારો; (૨) સહુએ પધારો બંધુ-ભાવને વધારે (૨) પ્રભુ એ ટેક૦ હૃદયની વિશુદ્ધિ ધારી, ઉમળકાને ઉભરાવી; (૨) સૌજન્ય લેવા દેવા-સહુએ પધારો.
પ્રભુ૦ ૧ યુગધર્મ શિખવવાને, ગુચ્છભેદ વિસરવાને; (૨) સંધ ઐક્ય કરવા આજે-સહુએ પધારે.
પ્રભુ૨ દીનનાં દુઃખોને હરવા, સ્વધર્મની સેવા કરવા; (૨) સદ્ધર્મ ભાવે મળવા કાજે-સહુએ પધારો. વીર જન્મોત્સવ કરીએ, વીરનું વીરત્વ ભરીએ; (૨) આ ગુણને સંધરવા-સહુએ પધારે.
પ્રભુ ૪ અજ્ઞાનનાં આછાં અંધારાં, ભવાબ્ધિનાં ભીષણ બારી (૨) એ તિમિરને ટાળવા આજે-સહુએ પધારો.
પ્રભુ ૫ માયાએ ભૂલાવ્યાં મનડાં, દુઃખમાં પડ્યાં છે તનડાં; (૨) એ દુઃખને વિસરવા કાજે-સહુએ પધારો.
પ્રભુ ૬ જી” ને “જીવવા દે” એ બંધુભાવની વહારે સિંધુ; (૨) આ અમર મંત્ર ભણવા-સહુએ પધારો.
પ્રભુ ૭ ધન્ય દિન ત્રયોદશી આજે, વીર જન્મને વિજય ગાજે; (૨) આ વીરવિજયને વરવા–સહુએ પધારો.
પ્રભુ ૮ વસંત વૃક્ષે કિલા વળતી, ફળ કૂલમાં સુરભિ ઝરતી; (૨) એ ઉદાર પરિમલ ધરવા-સહુએ પધારો.
પ્રભુ ૯ નંદીશ્વરમાં દેવે મળતા, પ્રભુ જન્મ હશે ઉજવતા; (૨). એ ભાવ ઉદ્દીપન ભરવા-સહુએ પધારો.
પ્રભ૦ ૧૦ સુષા ઘંટ વાગે-ભેરી નૌબતે ગાજે; (૨) આ દિવ્ય ઊર્મિ દાખવવા-સહુએ પધારો.
પ્રભુ ૦ ૧૧ ભક્તિમાં હુલ્લાસ ભરવા, પ્રભુનું શ્રત તાજું કરવા; (૨) અહિંસા મંત્રને ભણવા-સહુએ પધારે.
પ્રભુ. ૧૨ ધન્ય ભાગ્ય માનવપણું પામ્યા, ધન્ય ભાગ્ય જિનવર ગુણ ગાયા; (૨) રગે રગે એ ભરવા-સહુએ પધારે.
પ્રભુત્ર ૧૩ દેવા દાન ધર્મ સેવા, આનંદ અખંડ લેવા; (૨). પ્રકાશ”નું આમંત્રણ અજે-સહુએ પધારો.
પ્રભુ૦ ૧૪
શ્રી મગનલાલ મેતીચંદ શાહ-વઢવાણ કે, હિઈ. ઈ જઈ (૧૨૨ ) - 9 82EE @30
13e gel
eto Yetko Deale

Page #5

ન
શ્રી વીર ગીતા દ્રાવિંશિકા.
અતુટુ".
ક્ક
૧
*
**
*
*
આત્મ ને કર્મના ઉગ્ર, સનાતન રણુગણે; વિજયશ્રી વય વીર, પામ્યા “જિન” પદવને.
વસંતતિલકા. તે વીરનું વીરપણું અહીંઆ સ્તવીશું,
ને આમને અમલ પુણ્યજલે ભરીશું; શ્રી વીરના ગુણની પાવન જાહ્નવીમાં, નિમજજને ઝીલશું આનંદ ઊર્મિઓમાં,
અનુષ્ટ્રઅનાદિની અવિદ્યાથી, આત્મા એહ વિભાવથી; આક્રમીને પરક્ષેત્ર, થયે ચુત સ્વભાવથી. ક્ષેત્રાતિક્રમના દોષે, પુદ્ગલે વેર વાળિયું; સંસાર હેડમાં નાંખ્યો, બાંધી કર્મની બેડિયું. આંધળા મોહ રાજાએ, ધત રાષ્ટ્રજ આત્મનું ઘતરાખ્યું દબાવ્યું તે, આત્મ રાષ્ટ્રજ નામનું. અંધ નૃપે પછી એહ, આમનું મોહનિર્ભરે; ક્ષેત્ર ખેદાનમેદાન, કર્યું ખૂંદી ખૂંદી અરે! કર્મના કાગડાઓ ત્યાં, કાકાર કરી રહ્યા ! કૌર આત્મના ભેગે, ઉજાણી ઉજવી રહ્યા ! વીર ત્યાં આમ આ ઊડ્યો, મોહ નિદ્રા ઉડાડતો; જ્ઞાન–પ્રકાશની શુભ્ર, પાંડુ વૃત્તિ ઉલ્લાસતો. રે રે! અંધ- તે પાપી ! કૌરે રોરો અરે ! આત્મક્ષેત્ર કરો ખાલી, પિકાર પાંડવો કરે. અમારા આત્મ-રાજાનું ક્ષેત્ર પચાવિયું તમે; શીધ્ર ખાલી કરો-ના તો, આવજો પડમાં તમે. જા જા ! ન કરશું ખાલી, થાય તે કરી લ્યો ભલે ! અમારા બાપનું આ તે, ક્ષેત્ર અનાદિનું ખરે ! અમારા મોહ રાજાની, આણુ છે જગતીતલે; તમે તે કુણ છે માત્ર ? આવી જાઓ તમે ભલે. કૌરવ કર્મમૂર્તિ ને, ધર્મમૃત્તિ જ પાંડવા; સામસામા પછી એમ, લાગ્યા જ પડકારવા. ત્ર ( ૧૨ ) નું
કદ
*
*
R*
*
*
*
J

Page #6

એકઠા
યુદ્ધાર્થ રણના રસિયા
નેજા
નીચે જ
વ
ધર્મ ક્ષેત્રે× કુરુક્ષેત્રે, પાંડવા કૌરવે રૌદ્ર, મિથ્યાદર્શન સેનાની, માહની કસેના તા, સમ્યગ્દર્શન સેનાની, ધર્મ સેના કૌરવસેના શુ, પાંડવસેના શુ,
વીરની
તેા,
કાળી
વીર
મચી
રહ્યો;
યુદ્ધાર રણરસે
લી રહ્યો.
"
રણના શંખ ફૂંકાયા, સિંહનાદ કરી વીર, શુકલ ને કૃષ્ણ વૃત્તિનું, તુમુલ ત્યાં મચી રહ્યું; દેવ દાનવને દૃશ્ય, દિવ્ય દૃશ્ય રચી રહ્યું. ‘ સુદર્શોન ’ ' ધર્મચક્ર ’ મહાવીરે ઉપાડિયુ; મિથ્યાદ ન સેનાની-તણું શિર ઉડાડિયું. કર્મીના સૈન્યમાં ત્યારે, ભંગાણુ જ પડયું તહીં; હાહાકાર મચ્યું। ભારી, નાશભાગ થઇ રહી. ચારિત્ર માહરાજે ત્યાં,સરદારી લીધી અને; હિંમત આપીને શક્યું, નાસતા કાઁ-સૈન્યને. ચારિત્રધર્મ ચાÛ ત્યાં, મુદ્ગર વ્રતને ધર્યાં; ચારિત્રમેાહના પાદ, ઉચ્છેદી લંગડા કર્યાં. જાગ્રતિ માણ તાકીને, અપ્રમાદ ધનુ રે; મેાહના મ`માં મારી, દૃષ્ઠિત કર્યો અરે! મૃતપ્રાય છતાં મેહ, અંતરે સંજવલી વીર વિક્રમ ભાળી શું, ઋક્ષ્મી તે જવી મહામેાડુ મહાશત્રુ, કદાચ ઉછળે ક્ષય કર્યાં વિના તેને, રા ના મૂકવા જાગતા વીર, અપૂર્વે કરણે ખતમ ફરવા માહ, શ્રેણી-ગજ પરે તેના પદ તળે છુંદી, માાં જ મેહ ત્રિશલાન દને રત્નત્રયી
રહ્યો;
રહ્યો !
વળી;
સતત
વીરે,
કૃષ્ણ
સરદાર
નોંચે
શુલ
વણું
અંધકારે અહીં
પ્રકાશે
ઉજળી
થયા;
ભા.
નાચતી;
ધરાવતી.
હતી;
ધરાવતી.
ઘડી ?
ઘડી ?
જરી.
ધ્યા;
ચઢ્યા.
મૂલથી;
ત્રિશૂલથી.
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
૨૨
૨૩
૨૪
૨૫
ર
X “धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः ।
મામા: વાઙવાચક મિત્રુવૅત સંજ્ઞય ! ॥ ''—ગીતા, ફ્−શ્ આ લાકથી સૂચિત સૈાકિક વસ્તુ પરથી આ અલૌકિક આધ્યાત્મિક અ ઘટના કરવાના પ્રયત્ન મે અત્ર કાવ્યમાં કર્યાં છે.
૭૨ ( ૧૨૪)નું
છ

Page #7

કર્મનો અન્નદાતા આ, મરાતાં મહ વીરથી; ટપટપ પડ્યા વચ્ચે, ઘાતિ દ્ધા મહારથી. શત્રુ સંહારથી ત્યારે, “યથાખ્યાત” અહીં કહ્યું સ્વરૂપ તેજ, તે તેવું, વીરનું પ્રતાપી રહ્યું. કેવલ લક્ષમીએ આવી, વીરના કંઠનાલમાં; વિજયમાલ આરોપી, કર્યું તિલક ભાલમાં. સર્વજ્ઞ સર્વદશી આ, વિજેતા વિશ્વવિજયી; શ્રીપતિ વિષ્ણુ વિખ્યાત, “જિન”નામ થયા જયી.
વસંતતિલકા. જે જન્મ આ લહી અજન્મપણું જ પામ્યા, મૃત્યુંજયી જ અમૃતપદે વિરામ્ય નિમૅલ કર્મ ભવમૂલ સમસ્ત વાગ્યા, સંસારથી પર પરં પદ જેહ પામ્યા.
૩૧
સિદ્ધાર્થનંદને તેહ, સિદ્ધાર્થ સઘળા ક્ય;
સ્તવ્યા આ ભગવાનદાસે, ભક્તિભાવ ભરે ભર્યા. ૩૨ રચયિતા-ડે. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા, M.B. B. S.
વીર પ્રાર્થના जय जय प्यारा। वीर जिनेश, जय जय प्यारा वीर जिनेश ॥ टेक०॥ जय जय प्यारा सतत सहारा, दुःखियाओं का दुःख निवारा ।
सकल जगत निज धर्म प्रसारा, हरदम हरत क्लेश ।। जय जय० ॥१॥ 8 થી વિનેશ! દૈ લાત, રે ૩રા રવા વિવા मेटा अधरम रद्दा न लेश, अबतक गुण गावत सब देश ॥ जय जय० ॥२॥ जो प्रभु तुं नहीं जगमें आता, सञ्चा मारग कौन बताता ?
મોનિંદ્રસે કૌન 1૪rtતા, ત્રહ્મા, વિષ્ણુ, હેરા | નય નથ૦ ( રૂ . हैतु ही है सबका हितकारी, नाम लेत मिटता दुःख भारी।
મીતી હૈ gણ સvત્તિ સારી, માવો વહે ના પૈસા 1 1 1 | છ 5 परहितमें नितपे मन लागे, ईर्ण द्वेष सभी अब भागे।
प्रेम निरंतर घटमें जागे, पर दो यही हमेश ॥ जय जय० ॥५॥
बुद्धि हमारी निर्मल कीजे, हमें चरण की सेवा दीजे। * वीर भक्त को भी सुध लीजे, कृपा करो करुणेश ॥ जय जय० ॥६॥
રાગમ મારી-ગાજર(માઢવા). ૪

Page #8

આ નમસ્કાર મહામંત્રી
લેખક- પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી ભદ્રંકરવિજયજી-પાલીતાણા કઈ પણ વસ્તુની ઉપાદેયતા તેના ફળ ઉપર અવલંબેલી છે. જેનું કુળ સર્વશ્રેષ્ઠ તેને વિષે બુદ્ધિમાન પુરુષોની પ્રવૃત્તિ સર્વથી અધિક-એ નિયમ સર્વ ક્ષેત્રોમાં એક સરખા પ્રવર્તી રહેલો છે. પછી તે ક્ષેત્ર ધાર્મિક હો કે સંસારિક. જેનાથી ઉભય લોકનું કલ્યાણ સિદ્ધ થાય તે ધાર્મિક ક્ષેત્ર ગણાય છે. જેનાથી કેવળ આ લેકના સુખની સિદ્ધિ થાય તે ક્ષેત્ર સાંસારિક છે. આ લોકનાં સઘળી પ્રજનોની સિદ્ધિનો આધાર મુખ્યત્વે ધન ઉપર અવલંબે છે, તેથી ધનોપાર્જન માટે સંસારીઓની પ્રવૃત્તિ વિશેષ ઝુકેલી રહે છે. જેઓને આ લોક સાથે પરલેકના પ્રજનની સિદ્ધિને પણ હેતુ રહેલો હોય છે, તેઓ ધનોપાર્જન સાથે ધર્મોપાર્જન માટે પણ સતતુ પ્રયત્ન કરે છે. ધનને અથી જેમ સઘળાં પ્રકારના ધનમાં રત્નોને મુખ્ય સ્થાન આપે છે, કારણ કે તેનું મૂલ્ય અધિક ઉપજે છે, અને બોજ ઓછો રહે છે, તેમ ધર્મને અર્થે પણ બુદ્ધિમાન મનુષ્ય હંમેશાં અલ્પ બેજ અને મહામૂલ્યવાલી વસ્તુને જ વધારે ઝંખે છે. શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રને શાસ્ત્રકારોએ એવી જ ઉપમા આપી સ્તવ્યો છે અને કહ્યું છે કે
રત્નત જેમ પેટી ભાર અ૫ બહુ મૂલ્ય, ચૌદ પૂર્વ સાર એ મંત્ર છે તેહને તલ્ય; સકલ સમય અત્યંતર પદ એ પંચ પ્રમાણ, મહાસુઅબંધ તે જાણે ચૂલા રહિત સુજાણ.”
–ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી. અહીં નવકારને કેવળ રત્ન જ નહિ પણ રત્નોની પેટી કહી છે. અને તેના પ્રત્યેક અક્ષરેને મહામૂલ્યવાન રતન તરીકેની ઉપમા આપી છે. આગળ વધીને નવકાર મંત્રને ચાદપૂર્વની તુલ્ય કહ્યો છે, કારણ કે વૈદ પૂવડે જ્ઞાની પુરુષોને જે પ્રયોજન સાધવું ઇષ્ટ છે, તે અવસ્થા વિશેષે કેવળ એક નવકારમંત્રથી સિદ્ધ થઈ શકે છે. નવકારમંત્રના પ્રથમ પાંચ પદે સધળા સિદ્ધાંતની અત્યંતર સમાયેલા છે, કારણ કે એ પાંચ પદનું સ્મરણ, ધ્યાન કે ઉચ્ચારણ કર્યા વિના કાણું પણ સિદ્ધાન્તની વાંચના થઈ શકતી નથી. શ્રુતકેવલી ભગવાન શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીજીએ સૈૌથી પ્રથમ નિર્યુક્તિ શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રની રચેલી છે, અને તે પૂર્વે કે ત્યાર પછી કોઈ પણ સૂત્રની વ્યાખ્યા કરવા પહેલાં નમરકાર મંત્રની જ વ્યાખ્યા આદિ સૈ પ્રથમ કરવાની શિષ્ટ પુરુષોની માન્ય પ્રણાલિકા છે. પ્રથમના પાંચ પદની ચૂલિકાના ચાર પદ મળીને સંપૂર્ણ શ્રી નમસ્કારમંત્રને નંદીસુત્રઆદિ માન્ય આગમોમાં “મહાકુતરકંધ' તરીકે વર્ણવેલ છે અને તે સિવાયના અન્ય આગમોને કેવળ શ્રુતસ્કંધ તરીકે સંબોધેલ છે.

Page #9

અંક ૬ ] નમસ્કાર–મહામંત્ર
૧૨૭ શ્રી મહાનિશીથ સિદ્ધાંતમાં આ નમસ્કાર મહામંત્રને સ્પષ્ટરીતિએ નવપદ, અડસઠ અક્ષર, અને આઠ સંપદાઓવાળા જણાવ્યા છે, ત્યાં કહ્યું છે કે- આ નમસ્કારમંત્ર કે જેનું બીજું નામ શ્રી પંચમંગલમહાશ્રુતસ્કંધ છે, તેનું વ્યાખ્યાન મહાપ્રબંધ વિસ્તાર ) વડે સૂત્રથી પૃથગૃભૂત નિર્યુક્તિ, ભાષ્ય અને ચૂણિવડે, અનંત ગમ પર્યવ સહિત જેવી રીતે અનંત જ્ઞાન દર્શનને ધારણ કરનાર તીર્થંકરદેવડે કરાયેલું છે, તેવી રીતે સંક્ષેપથી કરાયું હતું પરંતુ કાલપરિહાણુના દેષથી તે નિયુક્તિ, ભાષ્ય અને ચૂણિઓ વિચ્છેદ પામી છે. યતીત થતા કાલ- સમયમાં મોટી ઋદ્ધિને વરેલા પદાનુસારી અને દ્વાદશાંગ સત્રને ધારણ કરનારા શ્રી વજીસ્વામી થયા. તેમણે આ શ્રી પંચમંગલ મહાશતરકંધનો ઉદ્ધાર મૂલસૂત્ર શ્રી મહાનિશીથની અંદર લખે. આ શ્રી મહાનિશીથગ્રુતસ્કંધ સમસ્ત પ્રવચનના સારભૂત, પરમતત્વભૂત તથા અતિશયવાળા અત્યંત મહાત્ અર્થોથી ભરેલું છે. એમાં શ્રી નવકાર સત્રનું વ્યાખ્યાન નીચે મુજબ કર્યું છે–
પ્રશ્ન- હે ભગવાન ! આ અચિત્ય ચિન્તામણિ ક૯પ શ્રી પંચમંગલ મહામૃતરકંધને શો અર્થ કહેલો છે ?
ઉત્તર-હે ગીતમઆ અચિય ચિતામણિ ક૯૫ શ્રી પંચમંગલમહાશ્રુતસ્કંધ સૂત્રને અર્થ આ પ્રમાણે કહેલ છે–આ પંચમંગલમહાશ્રુતસ્કંધ જેમ તલમાં તેલ, કમલમાં મકરંદ અને સર્વ લેકમાં પંચાસ્તિકાય રહેલ છે, તેમ સકલ આગમાં અંતર્ગત રહેલ છે. અને તે યથાર્થ રિયાનુવાદસદભૂત ગુણકીર્તનસ્વરૂપ તથા યથેચ્છ ફલપ્રસાધક પરમતુતિવાદરૂપ છે. પરમસ્તુતિ સર્વ જગતમાં ઉત્તમ હોય તેની કરવી જોઈએ. સર્વ જગતમાં જે કંઈ ઉત્તમ થઈ ગયા, જે કઈ થાય છે અને જે કાઈ થશે, તે સર્વ અરિદ્વતાદિ પાંચ જ છે; તે સિવાય બીજા નથી જ, તે પાંચ અનુક્રમે અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ છે. તે પાચેને ગર્ભથે સભાવ એટલે પરમ રહસ્યભૂત અર્થ નીચે મુજબ છે.' ત્યારબાદ ચૂલિકા સહિત પાંચે પદોને વિસ્તૃત અર્થ જણાવીને અંતે કહ્યું છે કે
" ताव न जायइ चित्तेण चिन्तियं पत्थियं च वायाए ।
कारण समाढतं, जाव न सरिओ नमुक्कारो ॥१॥" ચિત્તથી ચિત્તવેલું, વચનથી પ્રાર્થેલું અને કાયાથી પ્રારંભેલું કાર્ય ત્યાં સુધી જે સિદ્ધ થતું નથી કે જ્યાં સુધી શ્રી પંચપરમેષ્ટિ નમસ્કારને સ્મરવામાં નથી આવ્યો.”
વર્તમાન શ્રી મહાનિશીથ સત્રની મૂળપ્રતિ આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ મથુરા નગરીમાં શ્રી સુપાર્શ્વનાથસ્વામીના સ્તૂપ આગળ પંદર ઉપવાસ કરીને શાસનદેવતા પાસેથી મેળવેલી છે. પરંતુ તે ઉધેવી આદિવડે ખડખડ થયેલી તથા સડી ગયેલા પત્તાવાળી હોવાથી તેને સ્વમતિ અનુસાર શેધી છે તથા તેને બીજા યુગપ્રધાન શ્રતધર આચાર્યોએ માન્ય કરેલી છે.

Page #10

૧૨૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ચૈત્ર
૩
-
પંચપરમેષ્ટિઓને નમસ્કારરૂપ આ નવકાર મંત્ર સર્વ મંત્રોમાં શિરોમણિભૂત ગણાય છે, અને એને છોડીને, સ્વતંત્રપણે સેવવામાં આવતા બીજા મિત્રોને, કલ્પતરુને છોડીને કંટતરુને સેવવા સમાન પ્રતિકૂળ ફળને આપનારા શામાં વર્ણવ્યાં છે. કહ્યું છે કે
તજે એ સાર નવકારમંત્ર, જે વર મંત્ર સેવે સ્વતંત્ર
કમ પ્રતિકૂળ બાઉલ સેવે, તેહ સુરત ત્યજી આપ ટે. ૧ નવકારમંત્રનું આ મહત્વ યથાર્થ રીતે સમજવા માટે શાસ્ત્રદૃષ્ટિ, આગમદષ્ટિ અથવા આગમાનુસારી અતિસૂક્ષ્મજ્ઞાનદષ્ટિની આવશ્યકતા છે. સર્વ કાળના સ્વ પર આગમવેદો શ્રતધર મહર્ષિઓએ અડસઠ અક્ષરપ્રમાણ માત્ર આ નાનકડા સુત્રને મહામંત્ર અને મહામૃતકંધ તરિકે રવીકારેલ છે, તેના મુખ્ય કારણોનો વિચાર કરતાં એમ લાગે છે કે ધનવાનની સેવા વિના જેમ ધનસિદ્ધિ થતી નથી, તેમ ધર્મવાનની સેવા વિના ધર્મની સિદ્ધિ પણ અશકય છે. પૂ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી લલિતવિસ્તર નામક ચૈત્યવંદન સૂત્રની ટીકામાં ફરમાવે છે કે, “ધર્મ પ્રતિ કૂમતા વના | ધર્મમાર્ગ માં જીવને આગળ વધવામાં મૂલભૂત કોઈ પણ કારણ હોય તે તે ધર્મસિદ્ધ પુરુષોને ભાવથી કરવામાં આવતી વન્દના જ છે. ' એ વન્દનાથી આત્મક્ષેત્રમાં ધનંબીજનું વપન થાય છે અને તેમાંથી ધર્મચિન્તાદિરૂપ અંકુરાઓ તથા ધર્મ શ્રવણું અને ધર્મઆચર આદિ રૂપ શાખાપ્રશાખાઓ તથા સ્વર્ગ અપવર્ગો આદિના સુખની પ્રાપ્તિરૂપ ફલ-ફલાદિ પ્રગટે છે. અરિહંતાદિ પાંચે પરમેષ્ટિઓનું મહત્વ ધર્મસિદ્ધિ અને કેવળ ધર્મની સાધનાના કાર્ય ઉપર અવલંબેલું છે, તેથી ધર્મના અર્થી આત્માઓને, ધનના અર્થો જીવોને ધનવાન પ્રત્યેના આદરની જેમ ધર્મસાધક અને ધર્મસિદ્ધ પુષે પ્રત્યેના આદરનું કાર્ય અનિવાર્ય થઇ પડે છે. બીજા શબ્દોમાં ધનવાન પ્રત્યે આદર-બહુમાન નથી તે જેમ ધનને અથ છે, એમ સિદ્ધ થતું નથી, તેમ ધર્મવાન પ્રત્યે જેને અંતરંગ આદરભક્તિ જાગ્રત થઈ નથી તેને ધર્મને અથ પણ ગણી શકાતે નથી. ધર્મના અથ માટે જેમ ધર્મવરૂપ પંચ પરમેષિઓને નિત્ય અને કશઃ નમસ્કાર કરવાનું કાર્ય અનિવાર્ય થઈ પડે છે તેમ જેઓમાં હજુ ધર્મનું અર્થિપણું તે પ્રમાણમાં જાગ્રત થયું નથી, તેમાં પણ તે જગાડવા માટે પરમેકઓને નમસ્કાર સ્વરૂપ નમસ્કારમંત્રના સ્મરણાદિનું અવલંબન અતિ અગત્યનું થઈ પડે છે. ધર્મ પ્રત્યેની પ્રોતિ જેમ સહજ સિદ્ધ હોય છે, તેમ પ્રયત્નસાધ્ય પણ હોય છે. તે ઉભય પ્રકારની પ્રીતિ નમસ્કાર વડે સિદ્ધ થાય છે, તેથી ધર્મરૂપી આંતર ધનની ઝંખનાવાળા સપુષે “નમસ્કાર” પ્રત્યે સદા આદર યુક્ત ચિત્તવાળા રહે, તેમાં લેશમાત્ર આશ્ચર્ય નથી.
આથી સિદ્ધ થશે કે અંકગણિતમાં ‘એક’(૧)ની સંખ્યાને જેટલું મહત્વ છે, તેટલું જ મહત્વ ધર્મક્ષેત્રમાં “પરમેષ્ટિ નમસ્કાર'ને પ્રાપ્ત થાય છે. એકની સંખ્યા વિનાના મીંડા જેમ મિથ્યા છે, શૂન્યસ્વરૂપ છે, તેમ ધર્મમય અને ધર્મ સ્વરૂપ પરમેષિઓ પ્રત્યે નમવાના ભાવ વિનાનાં ધર્મ અનુષ્ઠાનો પણ શય છે, ફળ રહિત છે. છાર ઉપર લીંપણ કે ઝાંખર ઉપર ચિત્રામણ જેમ ટકી શકતા નથી તેમ ધર્મોને “નમસ્કાર” વિનાના ધર્માનુકાન પણ ક્ષણજીવી છે. મૂળ વિનાના વૃક્ષ કે પાયા વિનાના મકાન જેમ નાશ પામવાને સર્જાયેલા છે, તેમ પરમેષ્ઠિઓ પ્રત્યે ભક્તિભાવ વિનાના તપ, જપ, શ્રત કે ચારિત્ર પણ

Page #11

અંક ૬ કે ]
નમસ્કાર મહામંત્ર
૧૨૯
ફળના અનુબંધ રહિત છે, ઊંચે ચઢાવીને નીચે પટકનારા છે. એજ અર્થને બતાવનાર ગાથા શ્રી નવરહતકુળ પ્રકરણમાં નીચે મુજબ કહી છે.
" सुचिरंपि तवो तवियं चिन्नं चरणं सुयं च बहुपढियं ।
जइ ता न नमुक्कारे रइ, तओ तं गयं विहलं ॥ १॥" લાંબા કાળ સુધી તપને તપ્યાં, ચારિત્રને પાળ્યાં, તથા ઘણું પણ શાસ્ત્રોને ભણ્યાં પણ નમસ્કારને વિષે રતિ ન થઈ ” તે સઘળું નિષ્ફળ ગયું જાણવું, ચતુરંગ સેતાને વિષે જેમ સેનાની મુખ્ય છે, તેમ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તારૂપી ચતુરંગ આરાધનાને વિષે
નવકાર’ એ મુખ્ય છે, અથવા નમસ્કારરૂપી સારથીથી હંકાયેલે તથા જ્ઞાનરૂપી ઘડાઓથી જોડાયેલ તપ, નિયમ તથા સંયમરૂપી રથ” એ જ જીવને મુક્તિરૂપી નગરીએ પહોંચાડવાને સમર્થ થઈ શકે છે, એ શાસ્ત્રકારોનો સિદ્ધાંત છે. તેથી શ્રી જિનશાસનમાં શ્રી “નમસ્કાર મંત્ર ને સાથી વિશિષ્ટ સ્થાન અપાયેલું છે અને સર્વ આરાધનામાં તેની ગણુના મુખ્ય તરીકે મનાવેલી છે. નવ લાખ જપંતા નરક નિવારે ' તથા નવ લાખ જપંતા થા જિનવર' ઇત્યાદિ સુભાષિતો “નવકાર ”ની શ્રેષ્ઠતાને સાબિત કરવા માટે પરમ પ્રમાણુરૂપ છે. અંતસમયે મૃતધરોને પણ અન્ય સઘળાં શ્રતનું અવલંબન છેડીને એક નવકારનું જ અવલંબન લેવા માટે શાસ્ત્રકારોનું ફરમાન છે. ઘર સળગે ત્યારે ઘરને સ્વામી શેષ વરતુને છોડીને આપત્તિ-નિવારણ માટે સમર્થ એવા એક મહારત્નને જ ગ્રહણ કરે છે અથવા રણુસંકટ વખતે સમર્થ સુભટ પણ જેમ શેષ શસ્ત્રોને ત્યાગ કરીને એક અમોઘ શસ્ત્રને જ ગ્રહણ કરે છે, તેમ અંતસમયે મહારત્ન સમાન અથવા કષ્ટસમયે અમેઘ શસ્ત્ર સમાન એક શ્રી નવકારને જ ગ્રહણ કરવાનું શાસ્ત્રવચન છે, કારણ કે તેને બેજ ઓછો છે અને મૂય ઘણું છે. બેજ એટલા માટે ઓછો છે કે તેના અક્ષર માત્ર અડસઠ જ છે; મૂલ્ય એટલા માટે અધિક છે કે તે ધર્મવૃક્ષના મૂળને સિંચે છે, ધર્મપ્રાસાદના પાયા તરીકેનું કાર્ય કરે છે, ધર્મપુરમાં પ્રવેશ કરવાના દ્વારરૂપ બની રહે છે, ધર્મરત્નોને સંગ્રહિત થવા માટે પરમનિધાનની ગરજ સારે છે. કારણ પણુ એ છે કે તે સર્વ જગતમાં ઉતમ એવા ધર્મને સાધી ગયેલા, સાધી રહેલા અને સાધી જનાર સર્વશ્રેષ્ઠ પુરુષને પ્રણામરૂપ છે. તેઓના હાર્દિક વિનયરૂપ છે, તેઓના સત્ય ગુણોના ભાવ પૂર્વક સમુત્કીર્તન સ્વરૂપ છે, તેથી યથેચ્છ ફળને સાધી આપનાર છે. એ એકડાને સિદ્ધ કર્યા વિના જેઓ ધર્મના અન્ય અનુછાવડ યથેચ્છકુળની આશા સેવે છે, તેઓ બારાખડી ભણ્યા વિના જ સકળ સિદ્ધાંતના પારગામી થવાની મિથ્યા આશા રાખનારા છે. “ નવકાર ” એ ધર્મગતિનો એકડે છે અથવા ધર્મ-સાહિત્યની બારાખડી છે. જેમ “એકડાને કે “ બારાખડી ' નો પ્રથમ અભ્યાસ બાળકને કષ્ટદાયી ભાસે છે તથા “ અતિપ્રયત્ન સાધ” હોય છે, તેમ ધર્મને ‘એકડા કે બારાખડી સ્વરૂપ’ ‘નવકાર’ ને પણ યથાસ્થિત અભ્યાસ ધર્મ માટે બાળક તુય ને અતિ કષ્ટસાધ્ય અને અરૂચિકર ભાસે છે, તે પણ તે

Page #12

૧૩૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ચત્ર
કસોટીમાંથી પસાર થયા વિના આજ સુધી કોઈની પણ સાચી પ્રગતિ ધર્મમાર્ગમાં સિદ્ધ થઈ શકી નથી, થઈ શકતી નથી, થઈ શકશે નહિ, એ ત્રિકાળસત્ય છે. નવકારનો એ અભ્યાસ આકરો કે અરૂચિકર માનીને જેઓ છોડી દે છે, અથવા તેની ઉપેક્ષા કરે છે, તેઓ પોતાના ધાર્મિક જીવનની જ ઉપેક્ષા કરે છે, એમ કહેવું જરા પણ ખેટું નથી.
શ્રી જૈનશાસનમાં પ્રત્યેક ક્રિયાના પ્રારંભમાં “નવકાર ' ના સ્મરણની આજ્ઞા કરવામાં રખાવી છે, તેની પાછળ ગંભીર રહસ્ય છુપાયેલું છે, તે આથી સ્પષ્ટ થશે. ઉઠતા કે સુતા, ખાતાં કે પીતાં, જીવતાં કે મરતાં, નવકારની અંદર ચિત્તને એકાગ્ર કરવાનો અભ્યાસ પાડવાની શાસ્ત્રકારોની આજ્ઞાનું પરમ રહસ્ય સમ્યગૃષ્ટિ, શાસ્ત્રાનુસારી, મધ્યસ્થષ્ટિ જીવોના
ખ્યાલમાં તુરત આવી શકે એમ છે અને એ ખ્યાલ આવ્યા પછી આત્મહિતના વિશેષ અથ આમાઓને અધિકાધિક સંખ્યામાં નવકારને ગણવાનું શાસ્ત્રીય પ્રતિપાદન કેટલું મહત્વનું બની રહે છે, તે પણ સમજાયા સિવાય રહેશે નહિ.
અંતમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીને શ્રી * નવકારમંત્ર” ના માહામ્યને વર્ણવતા એક અપૂર્વ લેક ટાંકી આ લેખ પૂરો કરીશું. તેઓશ્રી ફરમાવે છે કે
“વા પાપન્નાળિ, ફ્રા ગત શતા િ.
अमुं मंत्रं समाराध्य, तियचोऽपि दिवं गता ॥१॥" હજારે પાપ અને સેંકડે હિંસાઓ કરનારા તિર્થ પણ આ મંત્રને સમ્યફપ્રકારે આરાધીને દેવગતિને પામ્યા છે.
શાસ્ત્રષ્ટિએ જેમ “નવકાર” અતિ મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે તેમ મંત્રદષ્ટિએ પણ તેનું ઘણું મહત્વભર્યું સ્થાન છે. સ્વપન વૃત્તિયુત શ્રી યોગશાસ્ત્ર નામક મહાગ્રંથમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિવરે તે ઉપર ઘણો પ્રકાશ પાડ્યો છે. તેઓશ્રીએ નવકાર મંત્રના વિવિધ રીતે કરવામાં આવતા જાપ અને તેના ફળનું ત્યાં વિસ્તૃત વિવેચન કર્યું* છે. અર્થી જીવોને તે સ્થળે જોઈ લેવા ભલામણ છે.*
* પૂજય પાદ મુનિરાજશ્રી ભદ્રકવિજયજી મહારાજાએ નમસ્કાર(નવકાર ) મહામંત્ર ઉપર અતિ ચિંતન લેખ લખ્યો છે, તે અમારા વાચકને ધ્યાનપૂર્વક વાંચવા ભલામણ છે. થોડા સમય બાદ ચૈત્રી ઓળીને પ્રસંગ આવે છે, તેમાં નવપદજીની આરાધના આયંબિલ તપ સાથે કરવામાં આવશે. નવપદજી એ નવકારમંત્રનાં નવ પદે છે, જેમાંના પહેલા, પાંચ પદો અરિહંત ભગવાન આદિને નમસ્કારના છે, અને છેલ્લા ચાર પદે ચૂલિકારૂપે અર્થાત્ નવકાર-નમસ્કારમંત્રના જાપનું ફળ બતાવનાર છે. નવકારમંત્ર કે મહામંગલ મંત્ર છે, અને તેની આરાધના અને જાપ વિધિપૂર્વક કરવાથી કેવી આત્મજાગૃતિ અને સમ્યફ શ્રદ્ધાન થાય છે તે આ લેખમાં બતાવવામાં આવ્યું છે. નવકારમંત્રને અંગે વિશેષ માહિતી મેળવવાની ઈચ્છાવાળાએ મુનિરાજશ્રી ભદ્રકવિજયજીએ લખેલ “ શ્રી નમસ્કાર મહામંત્ર' નામનું પુસ્તક વાંચવું અમારી સુચના છે,

Page #13

સ્યાદ્વાદ–રહસ્ય.
લેખક—આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ
જૈન સમાજમાં કેટલાક અણુજાણુ માણુસા એક વખત એક કામ કરીને ફરી બીજી વખત વિપરીતપણે કરતા હાય અને તેમને કાઇ પૂછે કે તમે તે દિવસે તે આમ કરતા હતા અને આજ આમ વિપરીતપણે કેમ કરે છે? તો તે ઝટ કહી દે છે કે અમારા તા સ્યાદ્દાદ ધમ છે, એટલે કામ પડે તે માયા પણ કરીએ અને સરળતા પણ રાખીએ. અમે સ્યાદ્વાદી રહ્યા તેથી અમને કાઇ પણ પ્રકારના બાધ નડતા નથી. આવી રીતે કહેનારાએ સાચી વસ્તુસ્થિતિથી તદ્દન વેગળા હાય છે. આમ પણ કરવુ અને આમ પણ કરવું તે સ્યાદ્વાદ ન કહેવાય. સ્યાદાદમાં કરવાપણું કાંખ પણ હેતુ નથી. વાદના અ ખેલવું થાય છે, એટલે એક વસ્તુને સાચી રીતે જાણીને કહી બતાવવી; વસ્તુના યથાર્થ એધનુ' નામ સ્યાદ્વાદ છે. જ્યારે અનંત ધર્માવાળી વસ્તુને કાઇ એક ધર્માંરૂપ દેશથી કહેવી હાય છે ત્યારે સ્યાદ્ શબ્દ જોડીને કહેવાથી તે વસ્તુની યથાર્થ પ્રરૂપણા થઇ શકે છે.
ક્રાઇ પણ વસ્તુ એક ધર્માંવાળી હાતી નથી પણ અનેક ધર્મોંવાળી હેાય છે. ધર્માંના ત્રણ પ્રકાર છે. સ્વધર્મ, પરધમ અને ઉભય ધ. જેમ કે ધડે અને વસ્ત્ર, આ ખતે વસ્તુએમાંથી ધડામાં જે ધડાપણું, એટલે પાણી ધારણુ કરવાપણું છે તે ધડાના સ્વધ છે અને વજ્રમાં વષપણું એટલે શરીર ઢાંકવાપણું' તે વસ્ત્રને સ્વધર્મ છે. ઘડાને માટે વજ્રપણું અને વજ્રને માટે ધડાપણું તે પરધમ કહેવાય છે. પ્રમેયત્વ, જ્ઞેયત્વ આદિ બટ તથા વસ્ત્રમાં પણ રહેતા હેાવાથી ઉભય ધમ કહેવાય છે. આ બધાય ધર્માં સાધારણ તથા અસાધારણુના નામથી પણ ઓળખાય છે. દરેક વસ્તુમાં અ ક્રિયા રહેલી હાય છે અને તે વસ્તુના યથાર્થ ખાધ કરાવે છે. જેમ કે પ્રકાશ કરવારૂપ અક્રિયા દીપકના, શીતળતા આપવાપણું પાણીને, અને ખાળવાપણુ અગ્નિના ખેાધ કરાવે છે. આવી જ રીતે વસ્તુમાત્રમાં રહેલી ભિન્ન ભિન્ન અક્રિયા ખાસ ખાસ વસ્તુને ખાધ કરાવતી હાવાથી તેને તે તે વસ્તુના અસાધારણ ધર્મ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે કે જેને લેક ભાષામાં ખાસીઅત કહેવામાં આવે છે. વ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ' રૂપી તથા અરૂપી ધર્માં સાધારણ છે અને તે ભિન્ન ભિન્ન અથ ક્રિયા કરવાવાળી ભિન્ન ભિન્ન વસ્તુમાં રહેલા હાય છે અને જ્ઞેયાદિ સાધારણુ ધર્યાં તે વસ્તુમાત્રમાં રહે છે. પછી તે ચાહે રૂપી હાય, અરૂપી હાય, જીવ કે અજીવ જ કેમ ન હેાય. બધેય સરખી રીતે રહી શકે છે. વસ્તુમાં રહેલા સમગ્ર ધર્માંથી વસ્તુને ઓળખવામાં આવે તે। સાચી ઓળખાણ કહી શકાય, પણ અનેક ધમ વાળી વસ્તુને ખીજા બધાય ધર્મોના નિષેધ કરીને તેમાંના ક્રા એક ધમથી જ વસ્તુને આળખવામાં આવે તે તે ઓળખાણુ સાચો હૈતી નથી. તેથી તે અપૂર્ણ ઓળખાણ કહેવાય ઇં, અને જો બીજા ધર્મના નિષેત્ર ન કરતાં તેને ગૌણ રાખીને અને એક ધર્મને મુખ્ય રાખીને જો વસ્તુને એળખવામાં આવે તે તે પશુ સાચી ઓળખાણુ હાઇ શકે છે. વસ્તુ(૧૩૧) (૨

Page #14

૧૩૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ ચૈત્ર
માં રહેલા અનેક ધર્મોમાંથી કોઈ એક ધર્મ દ્વારા વસ્તુને ઓળખવી તે નય કહેવાય છે. જેમ કે મનુષ્ય પર્યાયમાં રહેલા આત્માને માણસ કહે. બીજા ધર્મોને ગોથું રાખીને એક ધમથી વસ્તુને કહેવી તે સુનય. જેમ કે, આમા માણસ પણ છે અને બીજા ધર્મોને નિષેધ કરીને એક ધર્મથી વસ્તુને જણાવવી તે કુનય કહેવાય. જેમ કે, આત્મા માણસ જ છે.
વસ્તુના એક દેશને ગ્રહણ કરવાવાળા નય કહેવાય છે અને તે નિયમથી મિથાષ્ટિ. હેય છે, કારણ કે તેનાથી વસ્તુનો સંપૂર્ણ બંધ ન થવાથી અયથાર્થ જ્ઞાન થાય છે અને એટલા માટે જ નયવાદને મિથ્યાવાદ કહેવામાં આવે છે, તેથી જિન પ્રવચનના તત્વને જાણવાવાળા મિથ્યાવાદને ટાળવાને માટે બધી વસ્તુની સાથે સ્પાત શબ્દ જોડીને તેનું કથન કરે છે. કઈ પણ વસ્તુની સાથે યાત્ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યા સિવાય તે વસ્તુનું નિરૂપણ કરતા નથી. કદાચ એવી આશંકા થાય કે વસ્તુમાત્રની સાથે સ્વાત જોડવામાં આવે તે પછી એવકારનો પ્રયોગ થઈ શકતો નથી અને તેને પ્રયોગ કર્યા સિવાય કોઈ પણ વસ્તુનું અવધારણ-નિર્ણય ન થવાથી અનિશ્ચિતવાદને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય છે. પણ તેમ નથી, કારણ કે સ્યાત શબ્દ અન્યનો સંગ્રહ કરનારો છે અને એવા શબ્દ અન્યને નિષેધ કરનારો છે. તેથી બંને પરસ્પર વિરોધી હોવા છતાં પણ સાથે રહી શકે છે અને વસ્તુસ્થિતિ જોતાં તે બંને એક સ્થળે સાથે રહેવા છતાં પણ બંનેમાંથી એકેયને કાંઈ પણ બાધ નડી શકતા નથી તેથી અનિશ્ચિતવાદની આશંકા ટળી જાય છે. • જૈન દર્શનમાં વસ્તુને સાચી રીતે જાણવાને માટે સ્થાન અને એવ આ બે શબ્દોને સાથે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. સ્પાત શબ્દ અન્યને સં ૨૬. કરનારે છે અને એવા અન્યને નિષેધ કરે છે. આ બંને પરસ્પર વિરોધી હોવા છતાં પણ વસ્તુને સાચી રીતે બેધ કરાવી શકે છે, કારણ કે જે વસ્તુની સાથે સ્થાત જોડાય છે તે નહિ કહેવામાં આવેલા વસ્તુમાં રહેવાવાળા બધાય ધર્મોને સંમડું કરે છે, અને એવા શબ્દ જે વસ્તુ તેના દેશરૂપ કોઈ એક ધર્મથી ઓળખાવવામાં આવી હોય તેને બદલે બીજી ભિન્ન વસ્તુના સંબંધની શંકા ટાળીને વસ્તુનું અવધારણ-નિર્ણય કરે છે, જેમકે જ્ઞાન-દર્શન–વીવં-સુખવાળો જીવ છે કે નહિ ? એવી આશંકા ઉપસ્થિત થાય ત્યારે કહેવામાં આવે છે કે ચાર નીવ gવા અહીં જીવ શબ્દ પ્રાણ ધારણુ કરવાવાળું જીવ શબ્દનું વામ્ય દ્રવ્ય વિશેષ ગ્રહણ કરે છે અને એવકાર છવ શબ્દના વાય તરીકે કરેલી અજીની આશંકાને દૂર કરે છે. અર્થાત જ્ઞાનાદિ ગુવાળો અજીવે હોઈ શકે નહિ પણ જીવ જ હોઈ શકે છે. સ્વાત શબ્દ જ્ઞાન, દર્શન, સુખ અદિ અસાધારણ અને અમૂર્તપણું, અસંખ્યાત પ્રદેશપણું તથા સમપણું સાધારણ કે જે ધર્મો ધર્મારિતકાય, અધર્માસ્તિકાય તથા આકાશાસ્તિકાય આદિમાં ૫ણું રહેલા છે તેમજ સત્વ, પ્રમેયત્વ, ધર્મિત્વ, ગુણત્વ આદિ ધર્મે કે જે વસ્તુમાત્રમાં રહેલા છે આ બધાય સાધારણું તથા. અસાધારણ ધર્મમાત્રનું ગ્રહણ કરે છે. અને જ્યારે જીવ જ્ઞાનાદિ લક્ષણળે છે કે અન્ય લક્ષણવાળે છે એવી આશંકા થાય ત્યારે આ પ્રમાણે નિર્ણય કરવામાં આવે છે કે શા જ્ઞાનાઢિક્ષr gવ કવિ આ સ્થળે પણ જીવ

Page #15

અંક ૬ ઠ્ઠો ]
સ્યાદ્વાદ રહસ્ય
૧૩૩
શબ્દ તેનું વાસ્થ્ય પ્રાણ ધારણ કરવાવાળા ચેતન દ્રવ્યની પ્રતીત કરાવે છે અને એવકાર લક્ષણુતા નિણૅય કરે છે. એટલે કે જ્ઞાનાદિ લક્ષણ જીવનું બીજું નથી. યાત્ શબ્દ ક જીવમાં રહેલા સાધારણુ તથા અસાધારણ બધાય ધર્માનું ગ્રહણ કરે છે યારે જગતમાં જીવ - છે કે નહિ એવી જીવના માટે અસ ંભવની આશંકા કરવામાં આવે ત્યારે આ પ્રમાણે અવધારણ કરવામાં આવે છે કે સ્થાત્ અસ્તિવનનાવ ” અહિં પણ રયાત્ શબ્દા પ્રયેાગ કરીને સાધારણ તથા અસાધારણ ધર્મ ગ્રહણ કર્યાં છે અને “અસ્તિ એવ ” આ પ્રમાણે અસ્તની સાથે એવ શબ્દ વાપરીને જીવના અસ ંજીવની આશંકા ઢાળી છે અને જીવ શબ્દથી જીવ શબ્દનું વાચ્ય પ્રાણધારણ કરવાવાળુ ચેતન દ્રવ્ય વિશેષ ગ્રહણ કર્યુ છે.
આવી જ રીતે દરેક સ્થળે જ્યાં સ્યાત્ શબ્દ ન વાપર્યાં હાય ત્યાં પણ સ્થાત્ શબ્દ વાપરવાપૂર્વક વસ્તુનું અવધારણ કરવું જેથી વસ્તુના યથાર્થ ધ થઇ શકે છે. જે એવકાર દ્વારા અવધારણ કરવામાં ન આવે તેા છત્ર તથા અછત્ર આદિ વસ્તુતત્વની વ્યવસ્થાના લેપને પ્રસંગ ઉપસ્થિત થાય છે અર્થાત્ જીવ અજીવ આદિની વ્યવસ્થા બની શકતી નથી. જો ખીજા અજવાદિ દ્રવ્યેકને નિષેધ કરીને જ્ઞાન-દર્શન-ઉપયોગ લક્ષણવાળા જીવ જ છે એવું અવધારણ કરવામાં ન આવે તો અજીવ પણ જ્ઞાનાદિ લક્ષણુવાળે થવાને પ્રસગ આવે છે અને તેથી જીવ તથા જીવની વ્યવસ્થાના લેપ થવાથી આ જીવ છે અને આ અજીવ છે એવી નિશ્ચયાત્મક એળખાણુ થઇ શકતી નથી. અને જો જ્ઞાન, દર્શન, ઉપયા લક્ષણુ જ જીવનુ છે, આ પ્રમાણે અન્ય લક્ષણના નિષેધ કરીને જ્ઞાનાદિ ગુણુ સ્વરૂપ લક્ષણુનું અવધારણ કરવામાં ન આવે તે અજીવમાં રહેવાવાળા અસાધારણ અથવા તા સાધારણ ક્ષણુની આશંકા થવાથી પશુ જીવ તથા અવના નિયમિત મેધ થઇ શકતા નથી અને તેવી વસ્તુને સમ્યગ્ ખેધ ન થવાથી સમ્યવાદની ઈચ્છાવાળાને બધેય સ્પાત્ પદ વાપરવાની જેટલી જરૂરત છે તેટલી જ જરૂરત અવધારણાત્મક એવ પદ વાપરવાની પશુ છે.
આ પ્રમાણે સ્થાત્ તથા વને વસ્તુતત્વના ખેાધમાં પ્રધાનતા આપવામાં આવી છે, કારણુ કે દ્રબ્ય તથા પર્યાય એમ બે પ્રકારની વસ્તુ માનવામાં આવી છે. આ બન્ને વસ્તુએ એક રૂપે હાવા છતાં પણુ એકને દ્રશ્ય અને બીજીને પર્યાય કહેવામાં આવે છે. તાયે દ્રવ્યથી મિત્ર પર્યાય અને પર્યાયથી ભિન્ન દ્રશ્ય જેવી કાર્ય વસ્તુ નથી. જે કાઇ કારણુના નામથી ઓળખાય છે તે દ્રવ્ય અને કાર્ય તરીકે ઓળખાય છે તે પર્યાય, તાત્વિક દષ્ટિથી ચિાર કરીએ તે અનેક અવસ્થામાં જે એક રૂપે દેખાય તે દ્રશ્ અને અનેક
અવસ્થાએ દેખાય તે પર્યાય. જેમકે, મનુષ્ય દ્રશ્ય કહેવાય છે, અને બાળ, તરુચુ, વૃદ્ધ આદિ અવસ્થાઓ પર્યાય કહેવાય છે. મારી દ્રવ્ય છે અને સ્થાસ-કેાશ-કુળ-કપાળ-ઘટ આદિ પર્યાય છે. દ્રશ્ય સામાન્ય રૂપે રહે છે અને પર્યાયેા વિશેષ રૂપને ધારણ કરે છે. પર્યાયામાં પણ સાપેક્ષ દ્રશ્ય રહેલું છે અને તે પૂર્વ પર્યાયને કહેવામાં આવે છે. અર્થાત્ પૂર્વ-પૂર્વ પર્યાય તે દ્રશ્ય અને ઉત્તર-ઉત્તર પર્યાય તે પર્યાયના નામથી ઓળખાય છે. આવી રીતે

Page #16

ગુણશીલ ચૈત્યમાં મહાવીર પ્રભુ. આ
લેખક–મેહનલાલ દીપચંદ ચેકસી. ભગવંત મહાવીર દેવના જન્મ કલ્યાણકના પવિત્ર અવસરે જે જીવનચર્યા સંબંધ. માં પવિત્ર કલ્પસૂત્રમાં માત્ર નેધ જ લેવાઈ છે એ અંગે વધુ પ્રમાણમાં અવગાહન કર વાની અગત્ય વિચારી નિમ્ન પ્રસંગ “ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર” નામના હિંદી ગ્રંથમાંથી ઉચિત ફેરફાર સાથે રજૂ કરવામાં આવેલ છે. એમાં ભગવંત શ્રીમુખે ભાવના અને મમત્વ અંગે જે મુદ્દાસર વાત કહી છે એ ખાસ મનન કરવા જેવી છે.
વર્ષાકાળની પૂર્ણાહૂતિ થતાં જ ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવ વિદેહ ભૂમિથી નીકળી વિહાર કરતાં કરતાં મગધ દેશમાં આવી પહોંચ્યા અને રાજગૃહીના ગુણુશીલ ચૈત્યમાં થોભ્યા. આ સમયે રાજગૃહીમાં નિગ્રંથના પ્રવચનમાં શ્રદ્ધા ધરનાર અનુયાયીઓની સંખ્યા વિશાલ હતી. એ ઉપરાંત બીજા મત પ્રવર્ત કે ૫ણ ત્યાં વિચરતા હોવાથી તેમને માનનાર વર્ગ પણ હતા જ. એમાં બૌદ્ધ અને આવકના શ્રમણો એક બીજાની માન્યતાના ખંડન અને ઉપહાસ પણ કરતા. ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમના જાણવામાં આવ્યું કે જ્યારે સ્થવિર ગોચરી અર્થે કિંવા અન્ય કારણે વસતીમાં જાય છે ત્યારે માર્ગમાં આવે કે તરફથી એમને જાતજાતના પ્રશ્નો કરવામાં આવે છે, એ સર્વને ભગવંતના મુખથી યોગ્ય ખુલાસો મેળવાય તે સ્થવિરેને લાભ થાય અને દૂર રહ્યા રહ્યા પૂછનાર આજીવને પણ લાભ થાય. ગણધરમુખ ગૌતમસ્વામી મહારાજે પૂછ્યું. હે ભગવંત! સામાયિક વ્રતમાં રહેલા શ્રમણોપાસક યાને શ્રાવકના ઘરમાંથી કોઈ વાસણ આદિ વસ્તુ ચોરી લઈ નાશી જાય તે શ્રાવક સામાયિક પારીને તપાસ કરે છે ન કરે? અને જે કરે તે એ પિતાના વાસણ આદિની તપાસ કરે છે કે પારકાના?
ગૌતમ 1 એ પોતાના વાસણની તપાસ કરે છે; નહિં કે પારકાના.
ભગવાન ! શીલત્રત, ગુણુવ્રત, પ્રત્યાખ્યાન (પચ્ચખાણ ) અથવા પૌષધેપવાસ જેવી કરણી ટાણે એ પરનું પિતાપણું દૂર નથી થઈ જતું?
ગૌતમ! એ સાચું છે કે સામાયિક, પૈષધ આદિ બતમાં રહેલ શ્રમણોપાસક વસ્તુ
ધટ-પટાદિ પર્યાને પણ દ્રવ્ય કહેવામાં આવે છે, અને તેથી જેમ દ્રશ્યમાં પર્યાય રહે છે તેમ પર્યાયમાં પણ દ્રવ્ય રહે છે. અર્થાત અનેક વિશેષમાં સામાન્યપણે રહેવાવાળું દ્રવ્ય કે જે એક દ્રવયાર્થિક નયના વિષયપણે ઓળખાય છે તે અને બીજું પર્યાયમાં પૂર્વ પર્યાય, * સ્વરૂપ દ્રશ્ય આ બન્ને પ્રકારના દ્રવ્યોમાં ઉપાદાને કારણુતા એક સરખી રીતે રહેલી છે છતાં, એમાં ભવન (પરિણમન) સ્વભાવતા છે અને બીજામાં ભૂત તથા ભાવિ પર્યાયની કારણુતા છે. આ બંને દ્રવ્ય તથા પર્યાના યથાર્થ બોધના માટે સ્થાત તથા gવકારની અત્યંત આવશ્યકતા રહે છે. થાત્ અનંત ધર્મા(મક વસ્તુ(દ્રવ્ય)ને બંધ કરાવે છે. અને વિકાર વિશિષ્ટ પર્યાયનું નિરધારણ કરે છે. .
ઓમ ૧૩૪ )

Page #17

ગુણશીલ ચૈત્યમાં મહાવીર પ્રભુ.
૧૩૫
પર પિતાપણું રાખી શકતા નથી. અર્થાત્ એ વેળા મારાપણાની અથવા માલીકી હક્કના વૃત્તિ રહેતી નથી.
- જ્યારે સ્થિતિ આમ છે તે પછી, ભગવંત! વ્રતકાળે જે વસ્તુની ચોરી થઈ, એની તપાસ વ્રતની પૂર્ણાહૂતિ પછી કરનાર શ્રમણોપાસક “હું મહારા વાસણ વા વસ્તુની તપાસ કરું છું’ એમ કેમ કહી શકે? જયારે મારાપણું છોડી દીધું હતું ત્યારે વાસણ કે વસ્તુ એની રહી નહતી. પછી એની તપાસ કરવાનો અને અધિકાર કયાંથી હોઈ શકે ? જ્યાં અધિકારના ફિ ત્યાં મહારાપણાની છાપ કેવી ?
ગૌતમ! એ નાનકડી લાગતી વાત સમજવા જેવી છે. એ સારૂ “અપેક્ષા ” રૂપી દીપિકાને હાથમાં રાખી વિચારણા કરવાની છે. વ્રતમાં રહેલા શ્રમણોપાસકની ભાવના હોય છે કે સોનું, રૂપું, વાસણ, વસ્ત્ર કે મણિરત્નાદિ પદાર્થ મારા નથી. વ્રતની પ્રતિજ્ઞા સાથે એ સર્વ પરથી સંબંધ છોડી દે છે. એને ઉપયોગ કરતા નથી પણ એ પદાર્થોથી એને મમત્વ ભાવ છૂટી જતો નથી. અને મમત્વભાવ છૂટ ન હોવાથી એ પદાર્થો પરાયા કે પારકાના બની જતાં નથી. એના જ રહે છે ત્યા ગણાય છે.
ભગવન! સામાયિક વ્રતમાં બેઠેલા શ્રમણોપાસકની ભાર્યા જે કોઈ સંગમ કરે અર્થાત મૈથુન સેવે તે શું કહેવાશે? ભાર્યા જોડે સંગમ કર્યો કે અભાર્યા જોડે ?
ગૌતમ! શ્રમણોપાસકની ભાર્યા જોડે સંઅમ કર્યો એમ કહેવાય.
તે પછી, ભગવંત! શીલવત, ગુણવત અથવા પૌષાપવાસી વેળા-એ અંગેની કરણી ટાણે ભાર્યા “અભાથ' કેવી રીતે સંભવે અર્થાત એ પરનું સ્વામિત્વ છેડયું એમ કેમ ગણાય !
હા, ગૌતમ! એ વાત સમજાવું. વ્રત વેળા શ્રાવકની ભાવના એવી હોય છે કે* માતા, પિતા, ભાઈ, ભગિની, સ્ત્રી, પુત્ર, પુત્રી અથવા પુત્રવધૂ આદિ સ્વજનોમાંથી કેડી મારું નથી. એ સર્વ સંબંધે કર્મ જનિત છે. હું એક છું અને જ્ઞાનદષ્ટિથી જોતાં ઉપરના સંબંધો નશ્વર સ્વભાવી છે. આ “ભાવ”ની નજરે કહેવાય કે “ મારાપણું? તા. ભાવના ઉપર આવે તેવી છતાં પણ શ્રાવકના એ સર્વ સાથેના નેહબંધને વિચ્છેદ નથી થતું. એ કારણથી “ભાર્યા–સંગમ' જેવો પ્રયોગ જ કરવાને, એ જ વહેવારુ ભાષા. અનેકાંત ઉનની ખૂબી આ સમન્વયમાં સમાઈ છે.
ગણધરમુપય શ્રી ગૌતમસ્વામીને ચરમ તીર્થ પતિ શ્રી મહાવીર દેવે આપેલ ઉત્તર અને એ પાછળ સમાયેલા રહસ્ય વિચારતાં સહજ ઉગરી જવાય છે કે-અપૂર્વ જ્ઞાન દિવાય આવી.- મું ન જ ઉકલી શકે. કહેવાયું છે કે
જ્ઞાની શ્વાસોશ્વાસમાં કઠિણ કર્મ કરે છે.
પૂર્વ કેડી વર્ષો લગે અજ્ઞાની કરે તેલ, અછત જ્ઞાન એ તે અમૂલ્ય ખજાનો છે. “Knowledge is power,” એ અન્ન પત્ર પણ કલેક પ્રકાશકર જ્ઞાનની અચિંત્ય શકિતને પુષ્ટિ આપે છે.
”ાલ પ્રસંગમાં જોઈએ તે ભમવંત શ્રમણ પાને પાંચ અણુવ્રત પાછળ રહેલી

Page #18

૧૩૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ ચૈત્ર
તરતમતા શિષ્ય એવા ગૌતમની સામે ઉધાડી કરે છે એના પ્રકાર વર્ણવે છે. તેઓશ્રી કહે છે કે શ્રમણાપાસક -પ્રતિક્રમણુદ્વારા ભૂતકાળમાં જે કરું છત્ર વિરાધના થઇ હોય અર્થાત પ્રાણાતિપાતદ્વારા હિંસાજન્ય દોષ લાગ્યા હૈય અને જેની સંખ્યા યાને પ્રચાર ૪૯ ના આંધ્ર પહે ંચે છે તે ખ ંખેરી નાખે છે. વમાન કાળ આશ્રયી એ પ્રાણાતિપાતના ૪૯ પ્રકાર માટે નિયમન કરે છે અને ભવિષ્યકાળને અવલખી નિષેવ કરે છે. ઉપર પ્રમાણે શ્રમણાપાસકના સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત–વિરમણુ વ્રતના કુલ ૧૪૭ ભેદ થાય છે, આ રીતે રઘુક્ મૃષાવાદ-વિરમણુ અને થૂલ અદત્તાદાનવિરમણુ, સ્થૂલ મૈથુનવિરમણુ અને સ્થૂલ પરિમહ– વિરમણુ એ દરેક અણુવ્રતના ૧૪૩-૧૪૭ ભેદ થાય છે. એ બધામાં અમુક વ્રતના અમુક ભેદનું પાલન કરનાર પણ શ્રમણેાપાસક ગણાય છે. ઉપર વર્ણવ્યા મુજબ વિવિધ ભગાથા વ્રત પાળનાર વ્યક્તિ શ્રમણોપાસકના વર્ગમાં આવે છે.
હે ગૌતમ ! હૈં આઝવાની શંકાને આગળ ધરી પ્રશ્ન કરેલા ઍટલે અહીં એ પણ્ જણાવવાની અગત્ય છે કે આવી વિચારણા હાલના કાપાસકમાં નથી, આજીવકનુ મતવ્ય છે કે સચિત્ત પદાર્થોનુ ભોજન કરવું. સર્વ પ્રાણિઓનુ કેંદ્રન ભેદન કરી અથવા તે એને વિનાશ કરી ભોજન કરવું, આજીવક શાસ્ત્રની આ વાત વિલક્ષણ છે. આજીવક મતમાં જે બાર પ્રસિદ્ધ ઉપાસઢ્ઢા ગણાય છે અને જેના નામ તાલ– તાલપત્રબ આદિ છે એ સ અરિહંતને દેવ માનનારા અને માતા-પિતાની સેવા કરવાવાળા હતા. તે ગૂલરપીપળ વીના કળા અને પ્યાજ, લસણ ગેિરે કંદમૂળ ખાતા નથી. જ્યાં ઉપરના નિયમ પાળે ત્યાં ત્રસવાની રક્ષા તેા હોય જ. પેાતાની આજીવિકામાં બળદને ખેતી વિગેરેમાં ઉપયેગ કરવાની અગત્ય રહેતી છતાં એના નાક વીંધતા નહીં. જ્યારે આજીવકાપાસક ગણાતા માનવાનુ જીવન ઉપર પ્રમાણે નિર્દોષ હતું ત્યારે જેએ શ્રમણેાપાસક છૅ, જીવદયા જે ધર્માંના મૂળમાં છે એમના માટે તા કહેવુ' જ શું ? એમણે પંદર કર્માદાનને ત્યાગ કરવા જોઇએ.
સસારમાં રહેલા જીવાને સાવ નિર્દોષ રીતે આજીવિકા ચલાવવાનું ન કાવી શકે, પશુ એ ધમાર્ગે રહી પેાતાના નિર્વા અર્થે ઝાઝા આર્ભ-સમારંભમાં તલ્લીન બન્યા વગર અર્થ અને કામ સાથે ધમ પુરુષાર્થ પણ સાધતા રહે અને આત્મસક્ષાત્કારના લક્ષ્યથી ચલિત થવા ન પામે એ સારુ જૂદા જૂદા પ્રસંગે ભગવતે પ્રથમ ગણધર શ્રી ગોતમસ્વામીજીને ઉદ્દેશી જે જે પ્રવચન કરેલ છે તે ધ્યાનમાં લેવા ચેાગ્ય છે. આના વિષમ સમ યમાં તેઓશ્રીના આગમજ્ઞાનના વિસ્તારથી પ્રચાર કરવાની જરૂર છે. એ ' કા'માં લાંખે વિહાર કરી, ભારે પરિશ્રમ સેવી જેસલમેર પહેાંચેલા મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજીના કાર્યમાં પ્રત્યેક સધાએ પૂર્ણ સહકાર આપવાના શપથ ભગવંત શ્રી વર્ધમાનસ્વામીના આજના પવિત્ર જન્મદિને લેવા જોઇએ.
જે શાંતિની ભૂખ આજના વિશ્વને છે તે શ્રી અરિહંત દેવના આગમ સિવાય અન્યયી સતાષાવાની નથી એટલે એનુ પ્રકાશન દેશકાળને અનુરૂપ કરવાની જરૂર છે.

Page #19

fue
STRUEURUTHURSESSFURTUGUESEFURBFSFEBSIST આ નાની અવિચ્છિન્ન પુનરાવૃત્તિઓ. હો UGUESENSERESTURER SREETURNITURRESTER
(લે. પ્રો. હીરાલાલ ર. કાપડિયા, એમ. એ.), કોઈનાં નામ અમર રહ્યો નથી ને રહેવાનાં નથી એમ સામાન્ય રીતે બોલાય છે. જૈન તીર્થકરને અંગે એમ કહેવાય છે કે ગરમ, વર્ધમાન, ચન્દ્રાનન અને વારિણ એ ચાર નામ જ શાશ્વત છે. ચક્રવર્તી ઓને ઉદ્દેશીને એ ઉલ્લેખ છે કે એનું નામ ભૂંસાય ત્યારે અન્યનું લખાય. આમ નામ સદાને માટે કાયમ રહે એ બનવું લગભગ અશક્ય છે તે પણ પિતાના પૂજય પૂર્વજોના નામને ચિરસ્મરણીય રાખવાના હેતુથી પ્રત્યેક પેઢીએ નવું નામ ન જાતાં પહેલાનાં નામ કે-નામોની પુનરાવૃત્તિ કરાય છે.
વિ. સં. ૭૦૦ માં પૂર્ણ કરાયેલી કુવલયમાલાના કર્તાનું નામ ઉદઘતન છે, એમના પિતાનું નામ વડેસર છે અને એમના પ્રપિતાનું નામ ઉદ્યોતન છે. આમ પૌત્ર અને પિતાનાં નામ એક જ છે. આ એ સમયની ક્ષત્રિયોની નામકરણની પદ્ધતિનું સૂચન કરે છે.
- જૈન મુનિવરોની નામાવલીને વિચાર કરતાં જણાય છે કે કેટલાક ગચ્છોમાં અમુક નામેની શ્રેણિનું લાલા ગટ પુનરાવર્તન કરાયું છે. દા. ત. વાયટીય યાને ‘ વાયડ” ગચ્છમાં જિનદત્ત, રાશિલ અને જીવદેવ એનાં એ નામ ફરી ફરીને પડાયેલાં જોવાય છે.
નયપયપયરણના કત દેવગુપ્તસૂરિના “ઊકેશ' ગ૭માં થોડે થેડે આંતરે દેવગુપ્ત. કકક, સિદ્ધ અને જિનચન્દ્ર એ નામનાં લાલાગ, ચયાર આચાર્યો થયા છે.
ભાવડ ” ગુચ્છમાં ભાવેદેવ, વિજયસિંહ, વીર અને જિનદેવ એ નામના ચચ્ચાર આચાર્યો થયા છે.
‘પલીવાલ ' ગ૭માં તે સાત સાત નામોની શ્રેણિની અવિચ્છિન્નપણે આવૃત્તિઓ જોવાય છે. “ શ્રી આત્માનંદ શતાબ્દી મારક ગ્રન્થ” માં શ્રી, અગરચંદ નાહટાએ રજૂ કરેલી આ ગચ્છની એક પટ્ટાવલી છપાઈ છે. એમાં કહ્યા મુજબ વિ. સં. ૧૬૧ માં શાન્તિ નામના એક સૂરિ થયા. એમની પછી (૧) યશદેવ, (૨) નન્ન, ( 8 ) ઉદ્યોતન, (૪) મહેશ્વર, (૫) અભયદેવ અને (૬) આમદેવ નામના આચાર્યો થયા. એમના પછી લાગતાગટ છેક વિ. સં. ૧૬૮૭ સુધી આ જ સાત નામના આચાર્યો થયા. આ
Sr NoalGlobI6IGI@DIGDI@DI©©©©©©©©©
©©
૧ આ ચાર નામો ઠાણ (ઠા. ૪, ઉ. ૨; ૨૦, ૩૦૭) માં અપાયાં છે.
જગશ્ચન્દ્રસૂરિના શિષ્યવર્ય અને વિ. સં. ૧૨૬૪ માં ચન્દ્રપ્રભચરિત્ર રચનારા - દેવેન્દ્રસૂરિએ સાયજિમુભવણ ૨૪ ગાથામાં રહ્યું છે. એની પહેલી ગાથામાં આ ચાર નામ છે. એના ઉપરની અવરિમાં ઋષભાદિ ચાર ચાર શાશ્વત જિન તરીકે ઓળખાવ્યા છે.
( ૧૭ )
ke©©©©©©©©©©©©

Page #20

તત્ત્વજ્ઞાનની આવશ્યક્તા.
લેખિકા-મૃદુલા છે.ટાલાલ કારી-લીંબડી
ધાર્મિક અભ્યાસ કરવાની શી જરૂર છે? અર્વાચીન યુગમાં પાશ્ચાત્ય કેળવણી લીધેલી દરેક વ્યક્તિને જીવનના દરેક ક્ષેત્રોમાં ધમ નકામે લાગે છે. એવા નકામાં તત્ત્વના અભ્યાસમાં સમય કેમ બગાડી શકાય ? આ માન્યતા તેઓમાં ઘર કરી બેઠી છે. તેમની દૃષ્ટિએ ચિત્રકલા, સંગીત અથવા તે ખીો કાઇ પણુ અભ્યાસ જેટલે આવશ્યક લાગે છે એટલે ધર્માભ્યાસ નથી લાગતા. અલબત્ત ધામિçક સિવાય બીજું બધું જ્ઞાન નિરર્થક છે એમ ન કહી શકાય.
તે પછી પ્રાચીનકાળના મહિષ એ શું મૂર્ખ હતા કે એમના વિચાર, વાણી અને વનમાં ધર્મ સિવાય બીજા કોઇ તત્ત્વને સ્થાન નહાતુ ? એમના જીવનના દરેકે દરેક ક્ષેત્રમાં ધર્મ કેમ આતપ્રેત થઇ ગયા હતા? ફક્ત એક જ કારણ કે તેઓ માનતા કે ધર્મમાં જ સર્વ કલાએ સમાએલી છે. એ એક કલા જાણવાથી સઘળી કલા એની મેળે જ, આપેાઆપ, જણાઇ જાય છે; જીવનની અટપટ ગુચા કે મુશ્કેલીએના ઉકેલ માટે ધર્માંની એક જ કુંચી ખસ છે.
સમજણપૂર્વકના થાડા તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસ પણ ઉન્નતિ કરાવી શકે. કદાચ કોઇ મનુષ્ય બીજુ કાંઈ ન જાણે અને ફક્ત એટલુ જ માને કે ર્મથ ના ગતિઃ । કર્મોની ગતિ ગહન છે તેા જ્યારે જ્યારે કાંઇ દુ:ખ અથવા મુશ્કેલી આવે ત્યારે એ તરતજ કના સ્વભાવને ચિંતવીને કલેશ આદ્યા કરવા પ્રયત્ન કરશે જ. કદાચ કોઇવાર કોઇની સાથે કલેશને પ્રસંગ આવે તા પણ મૌન રહીને સહેવામાં જ આનંદ માનતા શીખરો. પછી એને અપશબ્દો વાપરતા શરમ આવશે; કદાચ ખેલાઇ ગય! હાય તે। પણ પાછળથી પશ્ચાત્તાપ તા જરૂર થશે જ. જે નિયમિત કેઇ નિત્યકર, પૂજા, વાંચન, જપ ઇત્યાદિ-કરવાની આદત કેળવી હશે તેા એટલા સમય પૂરતું તે જરૂર એ ચિંતાથી મૂક્ત રહી શકશે.
ઉપરથી આટલાં વર્ષોમાં આ ગચ્છમાં સાત શાતિસૂરિએ થયા એમ કહી શકાય, એમનાં વર્ષ નીચે મુજબ છે—
૧૬૧, ૪૯૫, ૭૬૮, ૧૦૩૧, ૧૨૨૪, ૧૪૪૮ અને ૧૬૬૧, ૧૪૪૮ ની સાલ ભ્રામક તે નથી એવા પ્રશ્ન ૫. માલવણિયાએ ન્યાયાવતારવાર્તિક વૃત્તિની પ્રસ્તાવના— ( પૃ. ૧૪૯ ) માં ઊઠાવ્યેા છે.
જેમ જૈન વ્યક્તિઓનાં નામેામાં પુનરાવૃત્તિ જોવાય છે તેમ અન્યત્ર છે કે નહિ એ પ્રશ્ન તેમજ ખીન્ન આવાં જૈન નામે કર્યાં છે એ પ્રશ્ન પણ સૂચવતા રમું છું.
( ૧૩૮ ).સ્

Page #21

અંક ૬ ]
તત્વજ્ઞાનની આવશ્યક્તા
૧૩૯
પણ કઈ એ પ્રશ્ન ઊઠાવે કે તે ધર્મના અભ્યાસની શી આવશ્યકતા છે? ફક્ત શ્રદ્ધા રાખીએ તો ન ચાલે? પરંતુ જ્ઞાન વગરની સમજણ, શ્રદ્ધા ગંજીપાના મહેલ જેવી છે. પવનના એક જ સૂસવાટે જમીનદોસ્ત થઈ જાય. પતનની બીક ક્ષણે ક્ષણે રહે છે.
શ્રદ્ધા પણ સ્થિર તો રહે, જે હોય તત્ત્વ વિજ્ઞાણું રે ભાવિકજન. ”
એ પ્રમાણે જ્ઞાન વગર એને સ્થિર રાખવી મુશ્કેલ છે. બાલ્યાવસ્થામાં નિયમિત ધર્મકાર્યો કરતી વ્યક્તિને જે એ કરવા પાછળનો ઉદ્દેશ સમજાવવામાં ન આવે તો મેટા થયા પછી એ બધી ક્રિયાઓ કે અનુષ્ઠાને ચાલુ રહે કે કેમ એ એક શંકા છે. આમ જ્ઞાનવગરની શ્રદ્ધા નિરર્થક છે, પરંતુ તે જ રીતે શ્રદ્ધા વગરનું જ્ઞાન પણ નિરર્થક જ છે.
સિજર્ઝતિ ચરણરહિઆ, દંસણરહિઆ ન સિજર્ઝતિ, ચરણ કરણ વિનાના સીદાય છે, પણ દર્શન-શ્રદ્ધા વિનાના સીદાતા-દુઃખી થતા નથી.
કદાચ એકલી શ્રદ્ધાથી વિસ્તાર થયાના કોઈ કોઈ દાખલા મળશે પરંતુ એકલા જ્ઞાનથી તર્યાને એક પણ દાખલો નથી એટલે શ્રદ્ધાપૂર્વકનું જ્ઞાન અગર તે જ્ઞાનપૂર્વકની શ્રદ્ધા એ કલ્યાણ માટે અનિવાર્ય આવશ્યક છે. જ્ઞાન અને શ્રદ્ધા એ મુમુક્ષના રથના બે ચક્રો છે. એકાદ સહેજ નબળું હોય તો પણ ઈચ્છિત સ્થાને ન પહોંચી શકાય.
વ્યાખ્યાન અગર તે બીજા કોઈ પ્રસંગે ધર્મસ્થાન પર રહેલા જ્ઞાનીઓ, વિદ્વાને, આચાર્યો પિકારી પોકારીને કહે છે કે મદિંરા ઘમ ઘર્મ સિદ્ધાંતો ને સૂત્રે સૂત્રે તેઓ યત્ન રાખવાનું કહે છે. શ્રદ્ધા હોય તે પણ કોની યત્ના કરવી એ સમજાય નહિ ત્યાં સુધી એ શબ્દો ગધેડાને સાકર પીરસવા જેવા છે. એ પત સુવિ કથાને પરિપૂર્ણતાથી એકાંત સુખ આપનારી જતનાને જીવનમાં ઉતારવા માટે જે શ્રેણીએ ચઢવાનું છે, તેનું પ્રથમ સોપાન જ “જીવવિચાર” છે એટલે એ જાણવાને, એનું ચિંતવન કરવાની અનિવાર્ય આવશ્યક્તા ઊભી થઈ. અર્થાત ધર્માભ્યાસ આત્મકલ્યાણને માટે પરમ આવશ્યક છે. અજાણપણે રાચીમાચીને કર્મબંધનોને ગાઢ બનાવતા છાને પાપભીરુ બનાવવાનું કઈ અનેરું સાધન હોય તો તે તત્વનું ચિંતવન-અભ્યાસ જ છે.
अपूर्णः पूर्णतामेति, पूर्यमाणस्तु हीयते ।। આત્માને સાંસારિક વિલાસથી પૂર્ણ કરવા ઈચ્છીએ તે એ અપૂર્ણ ન રહે અને એ વિલાસોથી અપૂર્ણ—અલિપ્ત રાખીએ તો જ પૂવસ્થાને પામે. એ પરમ સિદ્ધાંત દર્શાવીને કલ્યાણપંથે દોરવાનું કાર્ય કરવાને ધર્માભ્યાસ સિવાય બીજી કઈ કળા, બીજે કઈ અભ્યાસ કે બીજે કઈ વાદ સમર્થ નથી.
DIGI©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©25

Page #22

9 પ્રભુ મહાવીરનું ચિત્રમય જીવનચરિત્ર ? அமுறைசாருமுருருருருருருருருருருராறு
( લેખક–સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચં-માલેગામ.) પ્રભુ મહાવીર અને અન્ય તીર્થકરોના જીવનપ્રસંગો તેમજ જૈનાચાર્યો અને રાજાએના જીવન પ્રસંગે પ્રાચીન કાળમાં પુસ્તકમાં આલેખાએલા નજરે પડે છે. ચિત્રકલા અને સાધનસામગ્રીની વૃદ્ધિ થતા શાસ્ત્રમાં પ્રદર્શિત કરેલી ભાવનાને નહી દુભવતા અર્વાચીન સાધનસામગ્રીમાં પ્રભુ મહાવીરનું ચિત્રમય ચરિત્ર લેખન થાય તો તે ખરેખર જ આદરને પાત્ર થાય. બાલજીને મનોરંજન સાથે પ્રભુના ચરિત્રની માહિતી અનાયાસે થાય, જૈન ધર્મના કર્મ સિદ્ધાંતને, મુનિગણના પાવિયને, અહિંસા, સત્ય અને વિરાગને મહિમા કેવો હોય છે એની કલ્પના બાલને પણ અનાયાસે થાય તેટલા માટે કંઈ એવા ચિત્રો તૈયાર કરવાનો પ્રયાસ કરે એ ઈચ્છવાજોગ ગણાય. પૂનાની ચિત્રશાળામાં પ્રગટ કરવામાં આવેલ ચિત્ર કોઈપણ રીતે આકર્ષક થએલ નથી. તેની માહિતી આપનાર કંઈ અપૂર્ણ જ્ઞાની હોય એમ જણાય છે. ત્યાર પછી એ પ્રયત્ન કોઈએ કરેલું જોવામાં આવેલ નહીં.
કેટલાએક વરસથી અનેક મુનિવર્યો પાસે આવા ચિત્રસમૂહની અમેએ ચર્ચા કરી. બધાએ તેની અગત્ય સ્વીકારી પણ આ કાર્ય માટે અત્યંત ભાવપૂર્વક ચિવટાઈથી કાર્ય ઉપાડી લે અને યોગ્ય ચિત્રકાર મેળવી તેની પાસે પૈસાની દરકાર કર્યા વગર ચિત્ર દોરાવવાનો પ્રયાસ કરે એવા ધમપ્રેમી બંધુના અભાવે અમારા વિચારો મનમાં જ વિરામ પામી ગયા હતા. એવામાં માલેગામમાં જ ભાઈ શ્રી કીસનદાસ ભૂખણુદાસે શ્રી શત્રુંજયના દના ટાઓ મેળવી. તે મેટા કરી રંગીન રૂપમાં ચિત્રો બનાવરાવ્યા. ત્યારબાદ ભાઈ કીસનદાસને વિચાર થયે કે તીર્થંકરના પંચકલ્યાણકના પાંચ ચિત્રે કરાવવા અને જે દિવસે જે કલ્યાણક કે કલ્યાણક હોય તે દિવસે તે ચિત્ર મંદિરમાં મૂકવામાં આવે તે દૃષ્ટિથી ચિત્ર જુદા જુદા આર્ટિસ્ટ પાસે દોરાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો. તેથી તેમને પણું સમાધાન ન થયું. કારણ અજેન માણસને મેઢે સમજાવવું અને તે મુજબ સ્કેચ તૈયાર થાય ત્યારે તેમાં અનેક ખામીઓ જોવામાં આવે તે મુજબ ફેરવવા પ્રયત્ન કરવા એ કંટાળાભર્યું જણાયું ત્યારે એ પ્રયત્ન છોડી જ દેવાનું મન થયું.
એવામાં ભાઈ કાપડીઆ ચિત્રસંપુટ જોવામાં આવ્યો. તેમાં જણાતાં ગુણદોષ ઉપર વિચાર થશે અને ભાઈ કરસનદાસના વિચારમાં મોટી ક્રાંતિ થઈ. અમારા મનમાં પ્રભુ મહાવીરના સત્તાવીસ ભવ સુદ્ધાં આખું જીવનચરિત્ર ચિત્રમય બનાવવાની જે કામના હતા તે વિચાર ભાઈ કરસનદાસે અપનાવ્યો અને ગમે તે ભોગે આવું ચિત્રમય ચરિત્ર તૈયાર કરવાનું તેમના વિચારમાં આવ્યું.
કપસૂત્ર શ્રી વિનયવિજયજીની સુખબાધિકા ટીકાવાળું, ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્રમાંનું દશમું પર્વ, ગુણચંદ્ર ગણિકૃત શ્રી મહાવીર ચરિત્ર એટલા પુસ્તકે તેમણે મેળવ્યા, તેનું
(૧૪૦) :

Page #23

પ્રભુ મહાવીરનું ચિત્રમય જીવનચરિત્ર.
૧૪૧
સતત વાચન ચાલુ રાખી કયા પ્રસંગો ચિત્રિત કરવા તેનું મનોમંથન શરૂ કર્યું. પાલીતાણામાં શ્રી શત્રુંજયના ચિત્રપટ માટે શ્રી આદીશ્વરદાદાની પરમ મનોહર મૂતિને સ્કેચ મેળવવા માટે પ્રયત્ન કરતા જે આર્ટિસ્ટ સાથે પરિચય થયો હતો તે ભાઈ હરિભાઈ પ્રેમજી ત્રિવેદી જી. ડી.ને એ કામ સોંપવાનું તેમને મન થયું. તેઓ માલેગામ આવ્યા અને ચિત્રો બનાવવા તૈયાર થયા. ભાઈ કીસનદાસને સંક૯પ વગે. નિત્ય ચરિત્ર-વાચના, ચિત્રરચનાની કપના, મિ. ત્રિવેદીનું ક૯૫નાચાતુર્ય અને તેમની મનમોહક કલમને મત સ્વરૂપ આવવા માંડયું અને લગભગ ૪૦ ચિત્રોને સંક૯૫ થ.
- પ્રભુ મહાવીરના ૨૭ ભવમાંથી પ્રથમ નયસારની ઇમારત અને રથ માટે લાકડા મેળવવા માટે જંગલમાં પ્રવેશ. ત્યાં લાકડા કાપવા, વેરવા વિગેરે કાર્યો. ભજનવેળાએ સાધુઓના આગમનથી ધર્મવિચારો, મુનિદાનની ઈચ્છા, અકસ્માત તે ઇચ્છાપૂતિ, મુનિઓનો સહવાસ, ઉપદેશકવણુ અને સમ્યકત્વપ્રાપ્તિ. એ ચિત્ર એટલું તે સુંદર બન્યું છે કે, આપણે પ્રભુના આત્મા સાથે એકરૂપ થઈ જઈએ છીએ. ,
. સ્વર્ગ અને બીજા ભવને સંબંધ, સ્વર્ગ નર્કના ચિત્ર દોરી જેવાં કર્મો આત્મા કરે છે તેવા જ આબેહુબ ફળે તેને જોગવવાના હોય છે અને પરિચય એટલે તે સમ્યક આપવામાં આવ્યો છે કે દરેક ભવભીરુ આત્માને તેમાંથી લાભ જ થાય.
- મરિચીના ભાવમાં પ્રભુ ઋષભદેવ પાસે મરિચી દીક્ષા ગ્રહણ કરે છે. પાછળથી પિતાની અશક્તિ જણાતા મરિચી શિથિલાચારી થાય છે, પણ પ્રભુની દીક્ષાને ઊણપ ન આવે તેટલા માટે ત્રિદંડી વેશની રચના કરે છે. ભરત રાજાએ પ્રભુ પાસે મરિચીના આગામી ભવનું ભવિષ્ય જોયું. તેથી ભારતના મનમાં મરિચી માટે ઘણે આદરભાવ વધે. તેથી તેઓ મરિચીને વંદન કરે છે અને પ્રભુના મુખેથી સાંભળેલ હકીકત મરિચીને કહે છે. આ બધું જાણુતા અને પ્રભુના વચન ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધા હોવાથી તેની વિચારધારામાં અહંકાર અને મદ ગુપ્તરૂપે પ્રવેશે છે. ઉન્માદમાં અ. નાચે છે. ત્યાર પછી મરચી માંદા થાય છે. પિતાને શિ૧ નથી. બધાને ઉપદેશી પ્રભુ પાસે મેકલેલ તેથી તેને ખેદ થાય છે. તેને ગમતો શિષ્ય કપિલના રૂપમાં મળી જાય છે. તેને ઉપદેશ દેતા મિત્રભાવયુક્ત મારી પાસે પણ ધર્મ છે અને પ્રભુ પાસે પણ ધર્મ છે એમ કહેવાથી મોટું અશુભ કર્મ બાંધે છે, એ ચિત્રમાલા એક અપૂર્વ વસ્તુ છે. જરા જરા પણ ભૂલ થતા કમરાજા આત્મા ઉપર કેવી શક્તિ ફેરવી તેનું ક્યાં સુધી પતન થાય છે તેને પૂરેપૂરો પરિચય આપે છે.
. વિશ્વભૂતિના ભવમાં પિતાની રાણીઓ સાથે પુષ્પકરંડક ઉદ્યાનમાં કીડા કરવા જાય છે, ત્યાં તેના પિતરાઈ ભાઈ વિશાખાનંદી ક્રીડા કરવા આગ્યા. પોતાના બંધુ ત્ય હોવાથી તે અંદર જઈ શક્યા નહીં. દાસીઓએ વિશાખાનંદીની માતા પ્રિયંગુ રાણી પાસે વિશ્વભતિ વિષે ઈર્ષ્યા ઉત્પન્ન કરી. રાણી રીસાઈ અને વિશ્વભૂતિને વગર કારણે લડાઈ ઉપર મોકલે. વિશ્વભૂતિ પાછો આપે. ઉદ્યાનના બારણે રક્ષકે એ તેમને રોકયા. તેમણે કઠાના ઝાડને ધક્કો મારી બધા કાઠા પાડી ના ખ્યા. રક્ષક ગભરા ને સાચી હકીકત વિશ્વભૂતિને
©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©© :

Page #24

૧૪૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
જણાવી. જગતના પ્રપંચને વિચાર આવતાં અને જગતની અસ્થિરતા જોતાં વિશ્વભૂતિ ચારિત્ર અંગીકાર કરે છે. એ દશ્યનું ચિત્ર અત્યંત આકર્ષક થએલ છે અને જગતની પ્રપંચ જાલ અને મહિનીને ખ્યાલ ઊભો કરે છે.
માસક્ષમણુનું તપ કરતા વિશ્વભૂતિ મુનિ મથુરામાં પ્રવેશે છે. ત્યાં તેમના કૃશ શરીરને એક ગાય ધક્કો મારી પાડી નાખે છે. વિશાખાનંદી તેમની નિર્બલતાની મશ્કરી કરે છે. ત્યારે વિશ્વભૂતિ તે ગાયને દબાવી દે છે અને વિશાખાનંદીને પરાભવ પમાડવાનું નિયાણું બાંધી તપ આદરે છે. • હવે ત્રિપુષ્ટ વાસુદેવના ભવની ચિત્રમાલા આવે છે. પ્રજાપતિ રાજાને મૃગાવતી કન્યા હતી. રાણીએ એ પરણવા ગ્ય જાણી દાસીઓ સાથે તેને રાજસભામાં મોકલી અને રાજાને તેને યોગ્ય વર સાથે પરણાવવા જણાવ્યું. રાજાના ખેાળામાં મૃગાવતી બેઠી. જગજિયી કામદેવે રાજાને મતિવિભ્રમ જગાડ્યો. રાજાએ સામંતો પાસેથી સંમતિ મેળવી મૃગાવતી સાથે લગ્ન કર્યું. તેને ત્રિપૃષ્ટિનાના પુત્ર . એ જ ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવ. એના જન્મ પહેલા માતાએ સાત સ્વપ્ન જોયા હતા. વિશાખાનંદીનો જીવ સિંહ થાય છે. મહાવીરને જીવ ત્રિપુષ્ટ તે સિંહનું દમન કરે છે. બાદ વાસુદેવ સંગીતના મોહમાં ઊંધી જાય છે. શયાપાલક ગાનલુબ્ધ બની ગાયન બંધ કરતા નથી. રાજ જાગ્રત બની કે પાવિષ્ટ બને છે અને કાનમાં તપ્ત ધાતરસ રેડાવે છે, આવા નિકાચિત કર્મને પરિપાક તે પ્રભુના ભવમાં કાનમાં ખીલા ઠોકવાના રૂપમાં આપણે જાણીએ છીએ. આ ચિત્રપટ પણ અત્યંત મનમોહક અને ઉપદેશક બનેલ છે.
પ્રિય મિત્ર ચક્રવતિના ભવમાં અધિકાર સુચક ૧૪ રત્નોની પ્રાપ્તિ થાય છે અને નંદનમુનિના ભવમાં વીસ સ્થાનક તપનું સુંદર આરાધના કરવાથી તીર્થંકર ગોત્ર બંધાય છે.
દેવાનંદા બ્રાહ્મણીના ગર્ભમાં પ્રભુનું અવતરણ, બાદ દેવેંદ્રની ચિંતા. ગર્ભ-પરિવર્તનને નિશ્ચય, ત્રિશલા દેવીના ગર્ભમાં હરિણગમેથી દેવના હાથે સ્થાપન વિગેરે સુંદર ચિત્રમાલા આલેખાએલી છે. ચૌદ સ્વનેની હારમાળા ગર્ભમાં પ્રભુએ દયાબુદ્ધિથી કરેલું હલનચલન બંધ. માતાનું વિમાસણ, કરી ગર્ભચલન થતા આનંદ, પ્રભુને જનમ, દેવતાઓએ અનેક રીતે ઉજવેલ જન્મ મહોત્સવે, કંડગ્રામના નગરજને તેમજ આપ્તજનોએ કરેલ જન્મોત્સવ વિ૦ જોતા તે દરેકના હૃદયમાં પ્રભુ માટે વાત્સલ્ય ભાવ ઉભરાઈ જાય છે.
. હજુ લગભગ અડધા ચિત્ર થવા બાકી છે. કાર્ય ચાલતું રહે તે આવતા વરસે એ ચિત્રપટ પૂર્ણાહુતિ મેળવશે એવો સંભવ છે.
આ ચિત્રપટ તૈયાર કરવાની અત્યારે ભાઈ કરસનદાસની તમન્ના છે. આગલ તે ચિત્રપટ છપાવી તેની નકલો કરાવવાને પ્રશ્ન ઉત્પન્ન થશે જ. ભાઈ કીસનદાસ એ સાહસ ઉપાડી લે એ અશકય પ્રાય છે. એ માટે તે કઈ ધર્મપ્રેમી લક્ષ્મીપતિની જરૂર પડશે જ, એ ચિત્રો પ્રત્યક્ષ જોયા પછી એ કાર્ય ઉપાડવા માટે કે ઉદારાત્મા આગળ આવશે એવી અમને પૂર્ણ ખાત્રી છે.
- - -
-
-

Page #25

આ સભાના નવા માનવતા પેટ્રન શેઠશ્રી જીવાભાઇ.
શેઠશ્રી જીવાભાઇ પ્રતાપભાઇ ( શેઠ જીવતલાલ પ્રતાપશી ) શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભાના માનવંતા પેટ્રન થયા છે તે સભાને ઘા ના અને ગૌરવના વિષય છે. આવા સજ્જનેના સભ્યપદમાં સભાની પ્રતિષ્ઠા અને ગૌરવતા છે. જીવાભાઇ શેઠ એક ધર્મચુસ્ત, ધર્મ પ્રત્યે અનન્ય ભક્તિવાળા,
રાવબહાદુર શેઠ જીવતલાલ પ્રતાપશીભાઈ માનવંતા પેટ્રન
ધર્મના અનુષ્ઠાનેાને પાળવાવાળા અને જીવનમાં ધર્માને મૂર્ત્તિમ ંત સ્થાપવાવાળા છે. તેઓશ્રીએ આપબળે સારી સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરેલ છે, અને પેાતાની સંપત્તિના સુવ્યય કરવામાં પાછી પાની કરી નથી. તેએશ્રીએ કાઢેલ સંઘની સ્મૃતિ હજી સ્મરણપટમાં તાજી છે. છેલ્લા દશેક વર્ષમાં તે તેઓશ્ર

Page #26

Sતા
--
----.વિ---
-
---- ----
A
છે. શ્રી જૈનસંધના એક ચુસ્ત સુકાની છે. તેઓશ્રીને પોતાની પ્રશંસા બહુ
ગમતી નથી. અમે પણ તેઓશ્રીની એહિક સુખ-સંપત્તિની ઘોષણ કરવા ખુશી નથી.
—''
હાલમાં તેઓશ્રી પરમ પવિત્ર સિદ્ધાચલજીમાં રહી નવકારમંત્રનો જાપ કરે છે. નિયમસર પ્રાતઃકાળે સામાયિક, પ્રતિક્રમણ આદિ નિત્ય નિયમ કરવા, સિદ્ધાચળગિરિની યાત્રા કરવી, આદીશ્વર ભગવાનની ભાવપૂર્વક પૂજાસેવા કરવી, એકાશન ભોજન કરવું, બપોરના ગુરુમહારાજના મુખથી વ્યાખ્યાન સાંભળવું, સાંજની પ્રતિક્રમાદિ ક્રિયા કરવી, તે તેઓશ્રીને હાલનો નિત્યક્રમ જોવામાં આવે છે.
ગુરુમહારાજશ્રીના ઉપદેશથી તેઓશ્રી આ વરસે સિદ્ધાચળમાં વ્યવ- એ હારિક વ્યવસાય છોડી દઈ ચિત્તને એકાગ્ર કરી નવ લાખ નવકારમંત્રને જાપ કરે છે. મંત્રના જાપ સાલંબન ધ્યાનને વિષય છે. આ જ શ્રદ્ધાપૂર્વક પ્રમાદવિના એકાગ્રચિત્ત જપવામાં આવે તો શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે –
अट्टेव य अट्ठसया अट्ठसहस्स अट्ठलक्ख अट्ठकोडीओ। जो गुणइ भत्तिजुत्तो सो पावइ सासयं ठाणं ।।
કરી :::::
જે ભક્તિયુક્ત આત્મા આઠ, આઠ સે, આઠ હજાર, આઠ લાખ કે આઠ ક્રોડ નમસ્કાર ગણે છે તે શાશ્વત સ્થાનને પ્રાપ્ત કરે છે, અર્થાત્ મહામંગલ નવકારમંત્રનો જાપ મોક્ષને આપનાર છે.
ધામ,
ચેતના જીવનો સ્વભાવ છે, ચેતના ગુણથી જીવ અજીવથી જૂદો પડે છે. જીવન ચેતના ધર્મ પરિણમી-ઉપયોગ યુક્ત હોય છે. જેનદર્શનના સિદ્ધાંત પ્રમાણે જીવન ચેતના ધર્મ એક પણ સમય કુટસ્થ–પરિણામ વિને રહેતો નથી, માટે જેટલો વખત જીવ પિતાના શુદ્ધ જ્ઞાનવભાવમાં ઉપયોગવંત રહે તેટલો સમય જીવ અશુભ કર્મો બાંધો નથી, શુભ કર્મો જ બાંધે " છે. જીવ આ ધ્યાન કે રૌદ્રધ્યાનમાં રત ન રહે અને ધર્મધ્યાન અને શુકલધ્યાનમાં રત રહે માટે નવકાર જેવા મહામંત્રના જાપની-પાનની મોક્ષાથી જીવને જરૂર છે. આવા મહામંત્રનો જાપ-નવ લાખ પ્રમાણ પૂરતા શ્રી જીવાભાઈ સિદ્ધાચળ ક્ષેત્રમાં સ્થિરવાસ કરી જપે છે તે પ્રશંસનીય તેમજ ખરેખર અનુકરણીય છે.
અમારા મત ,
=N ( કામ ના

Page #27

દેવવ દનમાળા
( વિધિ સહિત )
આ પુસ્તકમાં દીવાળી, જ્ઞાનપંચમી, જ્ઞાન એકાદશી, ચૈત્રી પુનમ, ચામાસી, અગિયાર અણુધરા વિગેરેના જુદાં જુદા કર્તાના દેવવંદને આપવામાં આવ્યા છે. સ્તુતિ, ચૈત્યવંદના, સ્તવને વિધિ સહિત આપવામાં આવેલ વાથા આ પુસ્તક અત્યંત ઉપયાગી થઇ પડેલ છે. પાકું બાŪડીંગ અને પાણા ત્રણસે લગભગ પૃષ્ઠ હાવા છતાં મૂલ્ય રૂા. ૨-૪-૦ લખા—શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર
નિત્ય સ્વાધ્યાય સ્તંત્ર
સંગ્રહ.
આશરે પાંચસે। પાનાના આ ગ્રંથમાં નવસ્મરણ, વિચાર, નવતત્ત્વ, દંડક, લઘુ સમ્રહણી, ત્રણ ભાષ્ય, છ કાઁગ્રંથ, બૃહત્સંગ્રહણી, લઘુ ક્ષેત્રસમાસ, કુલક્રા, તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર, દશવૈકાલિક સૂત્ર, સાધુ-સાધ્વી આવશ્યક ક્રિયાનાં સૂત્ર, અતિચાર વિગેરે અનેક ઉપયોગી વસ્તુઓના સંગ્રહ કરવામાં આવ્યે છે. આ ગ્રંથ વસાવવા જેવા છે. મૂલ્ય રૂા. ત્રણ, પાસ્ટેજ જુદું" લખા—શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સન્ના—ભાવનગર.
આગમાનું દિગ્દર્શન લેખક-ગ્રા. હીરાલાલ સિકદાસ કાપડિયા
શ્રી હીરાલાલભાઈની વિદ્વત્તાથી આજે કેણુ અજાણ છે? તેઓએ અત્યંત પરિશ્રમપૂર્વક ઘણા વર્ષોંની મહેનત પછી આગમ સંબંધી સુક્ષ્મ છણુાવટપૂર્વક. આ ગ્રંથની સંકલના કરી છે. આગમના અભ્યાસીએ આ ગ્રંથ વાંચવા તેમજ વસાવવા જેવા છે. ક્રાઉન સેાળ પેજી સાઇઝ પૃષ્ઠ ૨૫૦, મૂલ્ય રૂા. સાડા પાંચ,
દાનધમ, પંચાચાર લેખક- મન:સુખભાઇ કીરતચ મહેતા
આ પુસ્તકમાં દાન ધર્મના પ્રકારા, પાંચ આચારનું સુવિસ્તૃત વિવેચન અને સ્વામીવાત્સલ્ય સંબધી નિષધરૂપે સુંદર આલેખન કરવામાં આવ્યુ છે. શ્રી મન:સુખભાઇના આ નિબંધસ ંગ્રહનું તેમના સુપુત્ર અને અધ્યાત્મપ્રિય શ્રી ભગવાનદાસ મન:સુખભાઇ મહેતાએ સુંદર રીતે સંપાદન કરી આ પુસ્તક પ્રકાશન કર્યું છે. આ પુસ્તક વસાવવા તેમજ વાંચવા લાયક છે. મૂલ્ય રૂા. એક.
શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ મૂળ
પાઠશાળા ઉપયાગી પુસ્તકા
રૂા. ૧-૪-૦
શ્રી એ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર મૂળ. રૂ।. ૦-૬-૦ શ્રી અ`ત-પ્રાથ'ના ( સ્તુતિ )
જ્ઞાનપંચમી માહાત્મ્ય
આવી ગયા છે. ગુણસાર ( કથા ) જયવિજય (
૦-૮-૨
01110
-૪-૦
રિબલ (,, ) ( વરદ્દત્ત ગુણુમ'જરી )(,,)
લખા:-શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર.
.-2-a
81610
gellGlesweeeeeeeeee G6

Page #28
Reg. No. B. 156 ખ સ વાંચવા લાયક - વસાવવા લાયક નવા પુસ્તક જાહેરાતને પરિણામે થોડી જ નકલે શીલીકમાં રહી છે તે તમારી નકલ માટે તુરત જ લખી જણાવે. શ્રી આનંદઘનજી–ચોવીશી [અર્થ, ભાવાર્થ અને વિવેચન સહિત ]. જેની ઘણા જ સમયથી માંગ હતી તે શ્રી આનંદઘનજી એવી શો અર્થ તથા વિસ્તારાર્થ સાથે હાલમાં જ છપાવીને બહાર પાડવામાં આવી છે. શ્રી આનંદધનજીના રહસ્યમય ભાવાર્થને સમજવા માટે તેમજ આધ્યાત્મિક વિકાસ સાધવા માટે આ ચેવશી એક મંથરૂપ છે. પાકે કપડાનું બાઈડીંગ છતાં પ્રચારાર્થે મુલ્ય માત્ર રૂા. 1-14-0 પોસ્ટજ અલગ. શ્રી પર્વતિથિ સ્તવનાદિ સમુચ્ચય દરેક પર્વ તિથિઓના, વીશ સ્થાનક, નવપદ, વીશે તીર્થંકરો, પર્યુષણ તથા મહત્ત્વના ચૈત્યવંદન, સ્તવન તથા સઝાય વિગેરેને અનુપમ સંગ્રહ. પાકું કપડાનું બાઇડીંગ અને પાંચ લગભગ પૃઇ હોવા છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા ત્રણ, પટેજ અલગ. શ્રી નવસ્મરણુદિ સ્તોત્ર સંગ્રહ મહાભાવિક નવમરણ ઉપરાંત ઘંટાકર્ણ, સરસ્વતી મંત્ર, ઋષિમંડળ, ગૌતમસ્વામી રાસ વિગેરે ઉપયોગી સ્મરણેને સંગ્રહ ગુજરાતી ટાઇપ, પિકેટ સાઈઝ, પા કપડાનું બાઈડીંગ છતાં મૂલ માત્ર બાર આના, પિરટેજ અલગ. વખો શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા–ભાવનગર. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય લેખક - મૈક્તિક જાણીતા પશ્ચિમાત્ય વિદ્વાન છે. બુલરના અંગ્રેજી ગ્રંથનો આ અનુવાદ શ્રીયુત મોતીચંદભાઈ ગિરધરલાલ કાપડિયાએ પોતાની રોચક શૈલીમાં કરે છે. કળિકાળસર્વસ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના નામ અને સામર્થ્યથી કોણ અજાણ છે ? વિદ્વાન કર્તાએ આ ગ્રંથમાં તેઓશ્રીને લગતા વિધવિધ દષ્ટિબિંદુઓ રજૂ કર્યા છે. ખાસ જાણવા યોગ્ય ગ્રંથ છે. લગભગ અઢીસો પાનાનો ગ્રંથ છતાં મૂય માત્ર બાર આના, પિસ્ટેજ બે આના. વિશેષ નકલ મંગાવનારે પત્રવ્યવહાર કરવો. મુદ્રક શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ–ભાવનગર, For Private And Personal Use Only