Jain Dharm Prakash 1950 Pustak 066 Ank 06

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 21

અંક ૬ ]
તત્વજ્ઞાનની આવશ્યક્તા
૧૩૯
પણ કઈ એ પ્રશ્ન ઊઠાવે કે તે ધર્મના અભ્યાસની શી આવશ્યકતા છે? ફક્ત શ્રદ્ધા રાખીએ તો ન ચાલે? પરંતુ જ્ઞાન વગરની સમજણ, શ્રદ્ધા ગંજીપાના મહેલ જેવી છે. પવનના એક જ સૂસવાટે જમીનદોસ્ત થઈ જાય. પતનની બીક ક્ષણે ક્ષણે રહે છે.
શ્રદ્ધા પણ સ્થિર તો રહે, જે હોય તત્ત્વ વિજ્ઞાણું રે ભાવિકજન. ”
એ પ્રમાણે જ્ઞાન વગર એને સ્થિર રાખવી મુશ્કેલ છે. બાલ્યાવસ્થામાં નિયમિત ધર્મકાર્યો કરતી વ્યક્તિને જે એ કરવા પાછળનો ઉદ્દેશ સમજાવવામાં ન આવે તો મેટા થયા પછી એ બધી ક્રિયાઓ કે અનુષ્ઠાને ચાલુ રહે કે કેમ એ એક શંકા છે. આમ જ્ઞાનવગરની શ્રદ્ધા નિરર્થક છે, પરંતુ તે જ રીતે શ્રદ્ધા વગરનું જ્ઞાન પણ નિરર્થક જ છે.
સિજર્ઝતિ ચરણરહિઆ, દંસણરહિઆ ન સિજર્ઝતિ, ચરણ કરણ વિનાના સીદાય છે, પણ દર્શન-શ્રદ્ધા વિનાના સીદાતા-દુઃખી થતા નથી.
કદાચ એકલી શ્રદ્ધાથી વિસ્તાર થયાના કોઈ કોઈ દાખલા મળશે પરંતુ એકલા જ્ઞાનથી તર્યાને એક પણ દાખલો નથી એટલે શ્રદ્ધાપૂર્વકનું જ્ઞાન અગર તે જ્ઞાનપૂર્વકની શ્રદ્ધા એ કલ્યાણ માટે અનિવાર્ય આવશ્યક છે. જ્ઞાન અને શ્રદ્ધા એ મુમુક્ષના રથના બે ચક્રો છે. એકાદ સહેજ નબળું હોય તો પણ ઈચ્છિત સ્થાને ન પહોંચી શકાય.
વ્યાખ્યાન અગર તે બીજા કોઈ પ્રસંગે ધર્મસ્થાન પર રહેલા જ્ઞાનીઓ, વિદ્વાને, આચાર્યો પિકારી પોકારીને કહે છે કે મદિંરા ઘમ ઘર્મ સિદ્ધાંતો ને સૂત્રે સૂત્રે તેઓ યત્ન રાખવાનું કહે છે. શ્રદ્ધા હોય તે પણ કોની યત્ના કરવી એ સમજાય નહિ ત્યાં સુધી એ શબ્દો ગધેડાને સાકર પીરસવા જેવા છે. એ પત સુવિ કથાને પરિપૂર્ણતાથી એકાંત સુખ આપનારી જતનાને જીવનમાં ઉતારવા માટે જે શ્રેણીએ ચઢવાનું છે, તેનું પ્રથમ સોપાન જ “જીવવિચાર” છે એટલે એ જાણવાને, એનું ચિંતવન કરવાની અનિવાર્ય આવશ્યક્તા ઊભી થઈ. અર્થાત ધર્માભ્યાસ આત્મકલ્યાણને માટે પરમ આવશ્યક છે. અજાણપણે રાચીમાચીને કર્મબંધનોને ગાઢ બનાવતા છાને પાપભીરુ બનાવવાનું કઈ અનેરું સાધન હોય તો તે તત્વનું ચિંતવન-અભ્યાસ જ છે.
अपूर्णः पूर्णतामेति, पूर्यमाणस्तु हीयते ।। આત્માને સાંસારિક વિલાસથી પૂર્ણ કરવા ઈચ્છીએ તે એ અપૂર્ણ ન રહે અને એ વિલાસોથી અપૂર્ણ—અલિપ્ત રાખીએ તો જ પૂવસ્થાને પામે. એ પરમ સિદ્ધાંત દર્શાવીને કલ્યાણપંથે દોરવાનું કાર્ય કરવાને ધર્માભ્યાસ સિવાય બીજી કઈ કળા, બીજે કઈ અભ્યાસ કે બીજે કઈ વાદ સમર્થ નથી.
DIGI©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©25