________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સ્યાદ્વાદ–રહસ્ય.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લેખક—આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ
જૈન સમાજમાં કેટલાક અણુજાણુ માણુસા એક વખત એક કામ કરીને ફરી બીજી વખત વિપરીતપણે કરતા હાય અને તેમને કાઇ પૂછે કે તમે તે દિવસે તે આમ કરતા હતા અને આજ આમ વિપરીતપણે કેમ કરે છે? તો તે ઝટ કહી દે છે કે અમારા તા સ્યાદ્દાદ ધમ છે, એટલે કામ પડે તે માયા પણ કરીએ અને સરળતા પણ રાખીએ. અમે સ્યાદ્વાદી રહ્યા તેથી અમને કાઇ પણ પ્રકારના બાધ નડતા નથી. આવી રીતે કહેનારાએ સાચી વસ્તુસ્થિતિથી તદ્દન વેગળા હાય છે. આમ પણ કરવુ અને આમ પણ કરવું તે સ્યાદ્વાદ ન કહેવાય. સ્યાદાદમાં કરવાપણું કાંખ પણ હેતુ નથી. વાદના અ ખેલવું થાય છે, એટલે એક વસ્તુને સાચી રીતે જાણીને કહી બતાવવી; વસ્તુના યથાર્થ એધનુ' નામ સ્યાદ્વાદ છે. જ્યારે અનંત ધર્માવાળી વસ્તુને કાઇ એક ધર્માંરૂપ દેશથી કહેવી હાય છે ત્યારે સ્યાદ્ શબ્દ જોડીને કહેવાથી તે વસ્તુની યથાર્થ પ્રરૂપણા થઇ શકે છે.
ક્રાઇ પણ વસ્તુ એક ધર્માંવાળી હાતી નથી પણ અનેક ધર્મોંવાળી હેાય છે. ધર્માંના ત્રણ પ્રકાર છે. સ્વધર્મ, પરધમ અને ઉભય ધ. જેમ કે ધડે અને વસ્ત્ર, આ ખતે વસ્તુએમાંથી ધડામાં જે ધડાપણું, એટલે પાણી ધારણુ કરવાપણું છે તે ધડાના સ્વધ છે અને વજ્રમાં વષપણું એટલે શરીર ઢાંકવાપણું' તે વસ્ત્રને સ્વધર્મ છે. ઘડાને માટે વજ્રપણું અને વજ્રને માટે ધડાપણું તે પરધમ કહેવાય છે. પ્રમેયત્વ, જ્ઞેયત્વ આદિ બટ તથા વસ્ત્રમાં પણ રહેતા હેાવાથી ઉભય ધમ કહેવાય છે. આ બધાય ધર્માં સાધારણ તથા અસાધારણુના નામથી પણ ઓળખાય છે. દરેક વસ્તુમાં અ ક્રિયા રહેલી હાય છે અને તે વસ્તુના યથાર્થ ખાધ કરાવે છે. જેમ કે પ્રકાશ કરવારૂપ અક્રિયા દીપકના, શીતળતા આપવાપણું પાણીને, અને ખાળવાપણુ અગ્નિના ખેાધ કરાવે છે. આવી જ રીતે વસ્તુમાત્રમાં રહેલી ભિન્ન ભિન્ન અક્રિયા ખાસ ખાસ વસ્તુને ખાધ કરાવતી હાવાથી તેને તે તે વસ્તુના અસાધારણ ધર્મ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે કે જેને લેક ભાષામાં ખાસીઅત કહેવામાં આવે છે. વ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ' રૂપી તથા અરૂપી ધર્માં સાધારણ છે અને તે ભિન્ન ભિન્ન અથ ક્રિયા કરવાવાળી ભિન્ન ભિન્ન વસ્તુમાં રહેલા હાય છે અને જ્ઞેયાદિ સાધારણુ ધર્યાં તે વસ્તુમાત્રમાં રહે છે. પછી તે ચાહે રૂપી હાય, અરૂપી હાય, જીવ કે અજીવ જ કેમ ન હેાય. બધેય સરખી રીતે રહી શકે છે. વસ્તુમાં રહેલા સમગ્ર ધર્માંથી વસ્તુને ઓળખવામાં આવે તે। સાચી ઓળખાણ કહી શકાય, પણ અનેક ધમ વાળી વસ્તુને ખીજા બધાય ધર્મોના નિષેધ કરીને તેમાંના ક્રા એક ધમથી જ વસ્તુને આળખવામાં આવે તે તે ઓળખાણુ સાચો હૈતી નથી. તેથી તે અપૂર્ણ ઓળખાણ કહેવાય ઇં, અને જો બીજા ધર્મના નિષેત્ર ન કરતાં તેને ગૌણ રાખીને અને એક ધર્મને મુખ્ય રાખીને જો વસ્તુને એળખવામાં આવે તે તે પશુ સાચી ઓળખાણુ હાઇ શકે છે. વસ્તુ(૧૩૧) (૨
For Private And Personal Use Only
