________________
~
~~
૨૪૨ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ દ્વિતીય શ્રાવણ ~ વર્ગની શક્તિમાં મહત્વનો ભેદ જેવામાં આવ્યો નથી. મગજના બંધારણનું પૃથકકરણ કરતાં સ્ત્રીના મગજ કરતાં પુરુષના મગજમાં અમુક વધારે જ્ઞાનશકિત છે એવું જણાયું નથી. બુદ્ધિના કેટલાએક ક્ષેત્રોમાં સ્ત્રીઓએ પુરુષ જેટલું અથવા વધારે સામર્થ્ય બતાવ્યાના દષ્ટાંત આપણને મળી આવે છે. વળી જે અનુકૂળતા પુરુષોને પોતાની બુદ્ધિના વિકાસ માટે મળી છે, તેવી અનુકૂળતા સ્ત્રીઓને ભૂતકાળમાં મળી નથી. શાંતિના સમયમાં જ્ઞાન વધે છે. અશાંતિના સમયમાં સામર્થ્યને અવકાશ મળે છે. આપણે ઐતિહાસિક ભૂતકાળ ઘણેખરો અશાંતિમાં જ ગમે છે એટલે અનુકૂળ સંજોગોને અભાવે સ્ત્રીમાં માનસિક જ્ઞાનશક્તિ ઓછી વિકાસ પામી હોય તેટલા પરથી સ્ત્રીમાં જ્ઞાનશક્તિ ઓછી છે તે કથન બરાબર નથી. બીજું સ્ત્રીનું શિક્ષણ પુરુષનાં શિક્ષણ જેવું જ હોવું જોઈએ એવું કહેવાને અવકાશ નથી. જેમ દેશકાળના ફેરફાર પ્રમાણે શિક્ષણ વિષયમાં ભેદ થઈ શકે છે, તેમ શરીરબંધારણની ભિન્નતાને અનુલક્ષીને સ્ત્રીપુરુષના શિક્ષણમાં ફેરફાર થઈ શકે છે પણ તેટલા ઉપરથી સ્ત્રી ઉચ્ચ શિક્ષણની અધિકારી નથી એ કહેવું બરાબર નથી. વળી પ્રજોત્પત્તિ અને પ્રજાને ઉછેર જે સ્ત્રીઓના ખાસ વિષયે ગણવામાં આવે છે, તેમાં પણ સારા શિક્ષણની જરૂર છે. ઇંગ્લાંડ, અમેરિકા જેવા દેશની પ્રજામાં જે તંદુરસ્તી અને બુદ્ધિ જોવામાં આવે છે, તેને ઘણું જ ઓછો ભાગ હિંદ જેવી અજ્ઞાન પ્રજામાં જોવામાં આવે છે. ટૂંકામાં શરીર કે મનના બંધારણના કારણથી સ્ત્રીઓ પુરુષો કરતાં ઓછે અંશે ઉચ્ચ શિક્ષણના અધિકારી છે એ દલીલ માન્ય રાખવા જેવી નથી. જૈન દર્શન, જેમાં સ્ત્રીઓને પણ કેવલજ્ઞાન જેવા વિશિષ્ટ જ્ઞાનના અધિકારી બતાવ્યા છે, તે ધર્મમાં તો આવી દલીલને લેશ પણ સ્થાન નથી.
(૩) ઉપર બતાવ્યું તે પ્રમાણે જૈન ધર્મમાં તો સ્ત્રીને વિશિષ્ટ સ્થાન આપવામાં આવેલ છે. બ્રાહ્મણ ધર્મમાં બ્રાહ્મણોને જ અને તેમાં પણ પુરુષને મુખ્ય સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું. બીજા વર્ણના માણું કે સ્ત્રીઓને ધર્મના અધિકારી ગણવામાં આવતા ન હતા. ઉચ્ચ નીચના ભેદ એટલે દરજજે તે સમયમાં પરાકાષ્ઠાએ પહોંચ્યા હતા કે બીજા વર્ગને તો તે એક ગુલામી જણાતી હતી. તે ઉચ્ચ નીચના ભેદ સામે જૈન ધર્મો અને બૌદ્ધ ધર્મો મોટી જેહાદ જગાવી હતી. ગમે તે વર્ણની કે ગમે તે જાતિની વ્યકિત ધર્મની અધિકારી છે એવું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું હતું અને તે પ્રમાણે સંઘની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી. જેનમાં સ્ત્રીઓને ધર્મ પામવાને જે વિશિષ્ટ અધિકાર છે, તેવા જ વિશિષ્ટ અધિકાર સમાજમાં કાયદાની રૂએ આપવામાં આવ્યા હતા. પાછળથી બીજા સંપ્રદાયના સહવાસથી અથવા અનુકરણથી અને મુસલમાનોના આક્રમણથી જેનામાં પણ સ્ત્રીઓના લિશિષ્ટ અધિકારો પ્રત્યે ઉપેક્ષા થયેલ છે. કેટલેક અંશે તે નકારવામાં પણ આવ્યા છે. તેટલી જૈન ધર્મની વિકૃતિ છે, મૂળ સ્વરૂપ નથી. દેશકાળ
