________________
પશુસણુપ એ આત્મય છે
( લેખક–શ્રી. ભાલચંદ્ર હીરાચંદ-માલેગામ. )
માનવ એ જ્ઞાનપ્રધાન આત્માના વિકાસ છે. એમ તે દરેક જીવ માત્ર શરીર સાથે નિગડિત છે જ, પરંતુ માનવ કાંઇક આત્માને ઓળખતા થયા છે તેથી જ તેની મહત્તા કેટલેક અંશે ખીજા બધા જીવા કરતાં વધુ છે અને શરીરથી પર એવા આત્માને તે પેાતાના જ્ઞાનથી અ'શતઃ જાણી શકે છે. બધા ધર્મના ઉદ્દેશ પણ જ્ઞાનને વિકાસ કરી આત્માને ઓળખતા શીખવવુ એટલા જ છે. જેમ જેમ વ આત્માને વધુ ને વધુ ઓળખતા થાય છે તેમ તેમ તેની કાર્યક્ષમતા વધતી જાય છે. અને તેની યાગ્યતા પશુ વધતી જાય છે. શરીર માટે દરેક માનવ અનેક સંકટા ભાગવે છે. નહી કરવા જેવા કૃત્યા કેવળ શરીરને સુખકર થશે એવી ભ્રાંતિથી કરે છે. શરીર સાથે નિગતિ થએલી ઇંદ્રિયા અને તેના જુદા જુદા વિકારને પાષવા માનવ રાતદિવસ પ્રયત્ન કર્યા કરે છે પશુ તેમની તૃપ્તિ તા થતી નથી જ. ઊલટા તે તે વિકારા વધતા જ જાય છે અને આત્માની ઓળખાણુથી માનવ દૂર તે દૂર ધકેલાય છે. આત્માનુ સાનિધ્ય વધારે પ્રમાણુમાં સધાય તે માટે દરેક ધર્મ'ના નેતાઓએ અનેક પ્રકારના ત્રતા, અનુષ્ઠાન અને પર્વે નિર્માણ કરેલા છે. તેમાં જૈનાચાર્યાએ જે માર્ગ બતાવેલા છે તે આત્મવિકાસના કાર્યોંમાં વધુ કાર્ય ક્ષમ નિવડે તેવા છે એમાં જરાએ શંકા નથી. જૈન ધર્મ જેટલા ત્રતા, અનુષ્ઠાને કે પદ્મ નિર્માણ કરેલા છે તે બધાએમાં આત્માની એળખાણુ સુલભમાં સુલભ રીતે થાય તેવી યાજના જોવામાં આવે છે. દરેક એવા અનુષ્ઠાનમાં ઇંદ્રિયનિરાધ અને આત્મવિકાસની પૂતા પામેલા પરમાત્માનું ધ્યાન એને મુખ્યતા આપવામાં આવેલી છે.
ઇંદ્રિયાની સેવા અને તેની તૃપ્તિ માટે અનેકવિધ ખટપટા, એનું વ્યર્થ પણ · સિદ્ધ કરવા માટે જ તપ, જપ, ધ્યાન વિગેરે કરવાની યાજના કરવામાં આવેલી છે. દિવસના ચાવીસે *લાક અને પરપરાથી વર્ષના ૩૬૫ દિવસેા શરીરની સેવામાં ઇંદ્રિયાને ઉત્તેજન આપતા થાકી થએલા આત્માને પોતાના માગ કયા છે તે જાવવા માટે જ શાસ્ત્રકારે એ પશુસણુ પ જેવા આત્મપની યાજના કરેલી જણાય છે. જેમ કાઇ પ્રવાસી વિકટ માગ અને અટવીમાં ભૂલા પડેલા હાય. ભૂખ અને તરસથી પીડાતા હૈાય તેવાને અકસ્માત સુંદર નિૐરનું પાણી જોવામાં આવે અને સાથે સાથે પાકેલા મધુર ફળા ભરેલો ટાપલા નજરે પડે ત્યારે તેના જીવને જેમ શાંતિ મળે અને થાડા વખત માટે વિસામે મળી જાય તેમજ સાચા માર્ગ જોવા વિચારવા માટે અવસર મળી જાય એવા જ ઉપયાગ પન્નુસણુ પવતા છે, એમાં શંકા નથી.
વર્ષાઋતુના સમય, વ્યાપાર અને અનેક આરંભથી નિવૃત્ત થઈ ગએલેા સમય શરીરને તપ આદિથી વધારે કાર્યક્ષમ કરવાના અવસર આવા સમયે માનવ અને તેમાં પણ જૈન ધમ પામેલ મનુષ્ય એક જ અઠવાડીયું આત્માના વિકાસ માટે અને આત્માની વધુ ( ૨૪૪ ){
