Jain Dharm Prakash 1943 Pustak 058 Ank 12

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

અંક ૧૨ મા ]
શ્રી ગણધરકલ્પલતા
૩૮૫
૧૦. શ્રી
મેતા ગણધર
આ મેતા દશમા ગણધર વચ્છ દેશાન્તત તુંગિક નામના ગામમાં રહેનાર કાડિન્ય ગેાત્રના પિતા દત્ત બ્રાહ્મણ અને માતા વરુણદેવાના પુત્ર હતા. તેમની જન્મરાશિ મેષ હતી અને તેમનું જન્મનક્ષત્ર અશ્વિની હતું. તે મહાસમર્થ પંડિત અને ૩૦૦ શિષ્યાના અધ્યાપક હતા. તેમને પરલેાક છે કે નહિ ’ એવા સંશય હતા. પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવના પસાયથી તે સ ંશય કઇ રીતે દૂર થયા ? તે ખીના ટૂંકામાં આ પ્રમાણે જાણવી—
પૂર્વોક્ત રીતે ઇન્દ્રભૂતિ વિગેરે નવે જણને દીક્ષિત થયેલા સાંભળી દશમા મેતા નામના પ ંડિતે વિચાર્યું કે— જેના ઇન્દ્રભૂતિ વિગેરે નવે જણુ શિષ્ય થયા તે મારે પણ પૂજ્ય જ છે; માટે હું પણ તેમની પાસે જાઉં, અને મારા સંશય દૂર કરું ’ આ પ્રમાણે વિચારી મેતાય પ ંડિત પાતાના ત્રણ સા શિષ્યા સાથે પ્રભુ પાસે આવ્યા. પ્રભુએ તેમને કહ્યું કે હું મૈતા ! તને એવા સંશય છે કે—પર - લેાક છે કે નથી ? આ સશય તને પરસ્પર વિરુદ્ધ ભાસતા વેદ્યપદાથી થયેા છે— विज्ञानघन एवैतेभ्यो भूतेभ्यः समुत्थाय तान्येवाऽनुविनश्यति, न प्रेत्य संज्ञाऽस्ति । આ વેદપદાથી તુ જાણે છે કે પરલેાક નથી. એ વેદપદાના અ`તું આ પ્રમાણે કરે છે—
46
''
[વિજ્ઞાનધન થ] એટલે વિજ્ઞાનના સમુદાય જ [ તેો મૂતમ્યઃ સમુત્થા ] આ પૃથ્વી વિગેરે પાંચ ભૂતામાંથી ઉત્પન્ન થઇને [તાન્યેવાવિનતિ] પાછે તે ભૂતામાં જ લય પામે છે. [૧ મેત્યસંજ્ઞાઽસ્તિ ] તેથી પરલેાકની સંજ્ઞા નથી. અર્થાત્ પાંચ ભૂતામાંથી ચૈતન્ય ઉત્પન્ન થાય છે અને જ્યારે પાંચ ભૂતા વિનાશ જામે છે ત્યારે તે ચૈતન્ય પણ જલના પરપાટાની જેમ તે ભૂતામાં લય પામે છે. આવી રીતે ચૈતન્ય એ ભૂતાને ધર્મ છે, અને ભૂતા નષ્ટ થતાં તે ચૈતન્ય પણ વિનાશ પામે છે, તેથી બીજી ગતિમાં જવારૂપ પરલેાક નથી. પણ વળી ‘ સ્વર્ગામોઽનિદ્દોત્રં છુટ્ટુચાત્ ’–એટલે જે સ્વર્ગની ઇચ્છાવાળા હોય તે અગ્નિહેાત્ર હામ કરે તથા ‘ નાળ્યો. વૈષ જ્ઞાયતે યઃ રાદાસમજ્ઞાતિ ’–એટલે જે બ્રાહ્મણુ શૂદ્રનું અન્ન ખાય છે તે નારકી થાય છે. ઇત્યાદિ વૈદ્યપદાથી પરલેાકની સત્તા જણાય છે; કેમ કે જો પરલેાક ન હેાય ત્તા અગ્નિહેાત્ર કરનારા સ્વમાં કેમ જઇ શકે ? તથા શૂદ્રનું અન્ન ખાનારા બ્રાહ્મણ નારકી પણ કેવી રીતે થઇ શકે ? આવી રીતે તને પરસ્પર વિરુદ્ધ ભાસતા વેદ્યપદાથી તું સંશયમાં પડ્યો છે કે—પરલેાક છે કે નથી ? પર ંતુ હે મેતા ! તારા આ સંશય અયુક્ત છે, કેમકે− ‘ વિજ્ઞાનધન : એ વેદવાક્યના અર્થ તું સમયેા નથી. તેના અર્થ આ પ્રમાણે છે[વિજ્ઞાનયન પણ.] એટલે જ્ઞાન-દનના ઉપયાગ તે વિજ્ઞાન કહેવાય, તે વિજ્ઞાનના સમુદાયુરૂપ જ