________________
અંક ૧૨ મો ] એક શ્રેષ્ઠ પુત્રના વિચારો
૩૯૩ માંડ ઊઠી અને તેની પાસે આવી ખોળો પાથરીને બોલી કે-“ભાઈ ! મારા દીકરા ઉપર દાવા-ફરિયાદ કરીશ નહી. અમારે તમારા રૂપિયા દૂધમાં ઘાલીને દેવા છે, પણ બે વરસ નબળા આવવાથી ભરી શક્યા નથી. ઘરમાં ખાવા માટે અનાજ નથી, કાલે શું ખાશું તેના ઠેકાણું નથી. મારે દીકરે તો કાંઈ બોલી શકે તેમ નથી. ડેશી આમ કહે છે તેવામાં કેશવ પટેલની ૫-૭ વરસની દીકરી તેના બાપા પાસે આવીને બેલી કે “બાપા ! તમે કેમ દિલગીર છે? મેં ઘાઘરી માર્ગ માટે? તમે દિલગીર થશે નહીં. હું ઘાઘરી નહીં માગું, ફાટેલી ઘાઘરીથી ચલાવી લઈશ.” આવા તેના કાલાકાલા વચન સાંભળી શ્રેષ્ઠીપુત્રે તેને પોતાના ખોળામાં બેસાડીને કહ્યું કે–“દીકરી! તારી વાસ્તે ઘાઘરી ને ચુંદડી બેઉ આવશે.” તે બોલી કે-“મારા બાપા ક્યાંથી લાવશે? તેની પાસે પૈસા કયાં છે?” શ્રેષ્ઠીપુત્ર પકુમારે કહ્યું કે-હું મોકલીશ.” ત્યારે કેશવ બોલ્યા કે-“મારે ખાતે માંડીને મોકલશે. મારે કેઈનું હરામનું જેતું નથી.” પવકુમારે કહ્યું કે “તેની તારે ચિંતા ન કરવી.” પછી તેની બધી સ્થિતિ જોઈને તે પોતાના પિતા પાસે આવ્યા. પિતાએ પૂછયું કે “શું કરી આવ્યું?” તે કહે કે-“કાંઈ કરવા જેવું નહોતું તેથી પાછા આવ્યો. શેઠ બોલ્યા કે “એમ પૈસા નહી વધે. આવી દયા કરશે તો ભિખ માગશે.” આવું સાંભળી ન શકવાથી પકુમારથી રહી શકાયું નહી, તેથી તે બોલી ઉઠયો કે- પિતાજી! આપની બધી વાત સાંભળીને મને બહુ ખેદ થયેલ છે. જો કે આપ તો પિતા હોવાથી મારે પૂજનિક છે, પરંતુ આપનોં આજ સુધીની બધી કૃતિ સારા માણસને ઘટે તેવી નથી. આપે આ બધું-કાળાધોળા કે અપ્રમાણિકપણું મારે માટે કર્યું હોય તો તેમાં ભૂલ થઈ છે. આપે મેળવેલા પૈસામાં હું ખેડૂતનું ને ગરીબ માણસનું લેહી જોઉં છું. હું એવા પૈસાને ઈચ્છતો નથી. હું અનીતિ કે અપ્રમાણિકપણું કરીને શ્રીમંત થવા ઈચ્છતો નથી. મારે તમારી મેળવેલી સંપત્તિ અગ્રાહ્યા છે. આપ તેનું ગમે તે કરશે. મારે એવો વારસો જેતે નથી. તો અમદાવાદ જેવા શહેરમાં જઈશ અને પ્રમાણિકપણે ઉદ્યમ કરી જે મળશે તેમાં આનંદથી ગુજરાન ચલાવીશ. હું ગૃહવાસ ચલાવી શકું તેવો થઈશ ત્યારે જ સંસાર માંડવાનો વિચાર કરીશ. આવાં મારાં વચનથી આપ ખેદ ન કરશે. જો તેમાંથી સાર ગ્રહણ કરી શકો તો કરશે; નહીં તો આપનું કલ્યાણ થજે. હું તો કેશવ પટેલની સ્થિતિ જોઈને કંપી ઊઠ્યો છું. આખું વરસ તન તોડીને મહેનત કરનારના ઘરમાં ખાવા અનાજ પણ ન હોય તેનું કારણ શું ? તેનું કારણ તેના ધીરનારાઓની અનીતિ છે, પરંતુ યાદ રાખશે કે એવી અનીતિથી મેળવેલ દ્રવ્યથી કેઈનું શ્રેય થયું નથી ને થવાનું નથી. પાછલા ભાવનું પુણ્ય હોય ત્યાંસુધી કાંઈક ઠીક દેખાય પણ અંતે ધૂળની ધૂળ સમજશે.”
- પુત્રની આવી સમજપૂર્વકની વાત સાંભળીને શેઠ વિચારમાં પડી ગયા. તેને લાગ્યું કે-“પુત્ર કહે છે તે વાત સાચી છે. આજ સુધી હું અંધારામાં રહ્યા હતા. આજે એણે મારી આંખ ઊઘાડી છે, મારું કર્તવ્ય સમજાવ્યું છે. જે પુત્ર મારે વાર લેવા
