Jain Dharm Prakash 1937 Pustak 053 Ank 03

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

આત્મતત્ત્વ
( લેખક—મુમુક્ષુ મુનિ )
[ પ્રસ્તુત લેખમાંની કાકત સ ંગ્રહિત કરેલી છે જે બહુ જ વિચારવા યોગ્ય છે. છૂટક છૂટક સીધલુ' હાઈ એમાં વિષયસંકલનાના ૫ એછે. રખાયેલ છતાં આ સંબંધીના સામાન્ય જ્ઞાનવાળા આત્મજિજ્ઞાસુઓને અતિ લાભપ્રદ નીવડશે એમ ધારી પ્રગટ કરાય છે, મજકુર આખાય. લેખ વિચારણાપૂર્વક વાંચવામાં આવશે તો જ આમાંનું તત્ત્વ સમજી શકાયૅ તેમજ ઉક્ત હકીકત પણ આ વસ્તુના જિજ્ઞાસુને રસપ્રદ લાગશે—જારો; ખીજાને નહિ, ]
આ વિશ્વમાં ચૈતન્ય અને જડ એ બે વસ્તુને મૂકીને બીજી કોઇ પણ વસ્તુ નથી. આત્મસ્વભાવ પ્રગટ કરવાની પ્રુચ્છાવાળા જીવાએ એ તેના લક્ષણા જાણવા જોઇએ. જએ આ બંનેના લક્ષણે જાણે છે તે અજીવને ત્યાગ કરી જીવતત્ત્વમાં લીન થાય છે. જીવતત્ત્વમાં લીન થતાં રાગ-દ્વેષના નાશ થાય છે, રાગ-દ્વેષ દૂર થતાં નવીન કાં આવતાં અટકે છે,
જીવ( આત્મા )નું લક્ષણ ( નિશ્ચય તે વ્યવહારથી )— આત્મા ઉપયાગમય છે. અથવા નાનાયાગમય છે અને દર્શનાયાગમય છે. સારાંશ કે આત્મા નિશ્ચય નયની અપેક્ષાએ જ્ઞાનદર્શનઉપયાગમય છે અને વ્યવહારથી ક્ષાયેાપરામિક જ્ઞાનદર્શનઉપયાગમય છે. આત્મા મૂત્તિમાન નથી પણ વ્યવહારની અપેક્ષાએ જીવ કર્માધીન હાઇ મૂર્તિમાન છે, નિશ્ચયથી દ્રવ્યકર્મ ભાષાદિના કર્તા નથી પણ વ્યવહારથી કર્તૃત્વ છે. નિશ્ચયની અપેક્ષાએ આત્મા લેાકાકાશપ્રમાણ છે અને વ્યવહારથી સ્વદેહપ્રમાણ છે. આત્મા નિશ્ચયથી સહજ સુખામૃતના ભોક્તા છે અને વ્યવહારથી સુખ દુઃખના ભાક્તા છે. આત્મા નિશ્ચયથી સિદ્ધ સમાન છે અને વ્યવહારથી સંસારસ્થ એટલે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવએ ચાર પ્રકારના પુદ્દગલપરાવર્ત્ત લક્ષણ સંસારમાં સ્થિતિ કરવાવાળા છે, નિશ્ચયથી સિદ્ધ છે અને રાગ-દ્વેષના પરિણામવશાત અસિદ્ધ છે. આત્મા નિશ્ચયથી વિશ્વની ઉપર (પ્રાંત) ગતિ કરનારા છે અને વ્યવહારથી કર્મ સબ ંધને લીધે ઊંચે, નીચે અને કે નગરમાં રહેતા હતા. કોઇ વાર સ્મશાનમાં, શૂન્ય ઘરમાં કે ઝાડની નીચે રહેતા હતા. આ રીતે એ શ્રમણે ૧૨ વર્ષ કરતાં વધારે સમય વીતાવ્યા. તે વષો દરમી ચાન રાતદિવસ યત્નવાન રહીને ભગવાન અપ્રમત્તપણે સમાધિપૂર્વક ધ્યાન કરતા, પ્રભુનું આવું જીવનચિત્ર અગાડી જેટલુ હતુ અને તેટલું' અનુકરણ કરાય તો કેવું સારું ?
ઇતિશમૂ.