________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધો. જે માન
[ જે
કર્મના ઉદયથી જે જીવના શુભાશુભ ભાવ— —પરિણામ થાય છે તે ભાવના કત્તા જીવ છે. કર્મ ના ઉઢયથી રાગ-દ્વેષાદિ વિસાય આત્મામાં ઉત્પન્ન થાય છે તેને લઇને આત્મા હું છત્ર ) રાગી-દ્વેષી વિગેરે કહેવાય છે. આ ભાવના કર્તા જીવ છે. પણ કર્મનો કર્તા નથી.
શાસ્ત્રોની અંદર કર્મના ઉદયાદિથી ઉત્પન્ન થયેલા આયિક, આપમિક અને ક્ષાયેામિક ભાવા વિવિધ પ્રકારે વર્ણન કરેલા છે. તે ત્રણે ભાવા અચંતન-જડે છે.
૧ ઉપશમભાવ—જેમ અગ્નિ કે દીવાદિકને પ્રકાશ, અગ્નિ ઉપર રાખ નાખવાથી કે દીવા ઉપર બીજી કોઇ વસ્તુ ઢાંકી દેવાથી તે પ્રકાશ કે ગરમી દખાએલી રહે છે પણ તેનો નાશ થતા નથી તેમ અમુક પ્રકારના ઉત્તમ પરિણામના ખળે કેટલીક કમ ની પ્રકૃતિએ તે વખતે ઉદયમાં આવી પોતાના પ્રભાવ જીવને બતાવી નથી શકતી. તે ઉપશમ ભાવ છે. મેહનીય કમ ની પ્રકૃતિનો જ ઉપશમ ભાવ થાય છે, તેથી ઉપશમ સમ્યક્ત્વ અને ઉપશમ ચારિત્ર પ્રગટે છે. દર્શનમાડ અને ચારિત્રમોહ એ બંનેને વિશુદ્ધ પરિણામ હાય તા દબાવી શકાય છે. મનુષ્ય જેમ અા કામમાં પ્રવૃતિ કરતા હાય અને તેમાં આસક્ત હોય ત્યારે પાતાની સારી કે ખરાબ આદતાને થાડા વખતને માટે ભૂલી જાય છે, તેમ સારા વિચારે કે સહવાસના કારણે જીવ આ બંને પ્રકૃતિને દબાવી શકે છે પણ તેનેા ક્ષય થયા ન હેાવાથી તેવી પ્રવૃત્તિ કે તેવા નિમિત્તના અભાવે અને તેની વિરોધી પ્રવૃત્તિ કે વિરોધી નિમિત્તો આવી મળતાં પાછી તે પ્રકૃતિએ સત્તામાંથી બહાર આવીને પાતાના પ્રભાવ બતાવે છે. એટલે ઉપશમભાવ પણ કની પ્રકૃતિના અગે હાવાથી તે ચૈતન્યસ્વરૂપ નથી પણ જડભાવ છે.
૨ સાપશમભાવ—મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યાંવજ્ઞાન, મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતઅજ્ઞાન, વિભ’ગજ્ઞાન, ચક્ષુદાન, અચક્ષુદશન, અવધિદર્શીન, ક્ષાપમિકભાવના દાન, લાંભ, ભાગ, ઉપભેગ, વીર્ય, ક્ષયેાપશમભાવનું સમ્ય કુર્તી, સરાગ ચારિત્ર અને દેશિવરિત આ અઢાર ભેદે ક્ષયાપશમભાવના છે. આમાં ઉદય આવેલા કર્મના ક્ષય થાય છે અને ઉદય નહિ આવેલી પ્રકૃતિને ઉપશમાવવામાં આવે છે અથવા વિષાકદ્વારા તે પ્રકૃતિ ભોગવવામાં આવતી નથી પણ પ્રદેશદ્રારા તેના ઉપભોગ કરાય છે. જેમ અગ્નિ ઉપર રાખ નાંખીને અગ્નિ ભારવામાં આવે છે, તેથી બડાથી ગ્નિ દેખાતા નથી તેટલા ઉપશ છે પણ તેની બારિક વાદ્વારા ગ્નની ગરમી બહાર આવે છે તેમ અમુ કર્મની પ્રતિ વિષાદ્રારા માગવા યોગ્ય ખાયેલી રહે છે અને પ્રદેશદ્વારા
For Private And Personal Use Only
