________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આધુનિક જેનું કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન એક સરખા રસથી ભાગ લે છે. વસન્તમાં કોયલ ન બોલે તે વસન્ત રસહીન લાગે, વર્ષા ઋતુમાં મયુર કેક ન સંભળાય તે વર્ષા ઋતુ સુનકાર લાગે, તેમજ જે ધર્મ પ્રવૃત્તિઓમાં ઉત્સવને બિલકુલ અવકાશ ન હોય તે ધર્મ પ્રવૃત્તિઓ પણ એટલી જ નિરસ બની જાય. અલબત્ત ઉત્સ એક પ્રકારનો પ્રશસ્ત આનંદ મેળવવાના સાધન છે; પરંતુ જયારે બીજી ઉપેક્ષા થઈ ન શકે તેવી જરૂરિયાતે માથા ઉપર ઉભી હોય ત્યારે ઉત્સવમાં મહાલવાને વિચાર કરે તે અનુચિત ગણાય, બાકી સામાન્ય પણે જ્યારે સુખમય પરિસ્થિતિ અને સાનુકૂળ સંગો હોય ત્યારે ઉત્સા આદરણીય અને ધર્મે બને છે. વસ્તુની ઊંચતતાને ન્યાય માત્ર સ્થળ નફા છેટાની ગણતરીએ નથી થતે તાત્વિક દષ્ટિએ ઉત્સવ, વરઘોડા વિગેરે વ્યવહારિક પ્રવૃત્તિજ ગણાય; પણ લોકજીવનમાં ઉત્સવ બહુ અગત્યનું સ્થાન ભગવે છે અને ધાર્મિકતાના વિકાસ અર્થે શિષ્ટ પુરૂષે ઉત્સવને ધાર્મિક પ્રવૃત્તિએમાં આદર આપ આવશ્યક ગણે છે. બાળ જીવોને ધર્મના લુખા ઉપદેશમાં રસ આવે નહિ કે તવ ચિન્તનમાં પ્રીતી જાગે નહિ. સાંસારિક જીવનમાં જે નિમિત્તે આનંદના ગણાય તેને ધર્મ સાથે જોડી દેવામાં આવે તે જ બાળ ને ધર્મ પરિચય સુલભ બને. આજ આશયથી કેને સંગીત ગમે છે, તેથી મંદિરમાં સંગીતને દા ખલ કરવામાં આવ્યું છે; સુન્દર દશ્ય પ્રીતિ ઉપજાવે છે તેથી મંદિરમાં સુંદર રચના કરવાને પ્રચાર થયે છે, લગ્ન સીમન્ત આદિ ઉત્સવમાં વરઘોડાએ, જમણવાર તરફ લોકેને પક્ષપાત દેખાય તેથી ધર્મમાં પણ તેને લગતી સર્વ પ્રવૃત્તિઓને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. જેમ લોઢું પારસમણિના સંગથી સુવર્ણ બને છે તેમજ આવા ઇદ્રિને પ્રીતિકર વિષયે પણ ધર્મના સંસર્ગથી ધર્મી બની જાય છે.
આમ છતાં પણ અત્યારે જે રીતે ઉત્સવ ઉજવાય છે તેની સામે ઘણા વાંધા છે. ધાર્મિક જીવન ઘણું ખરું સાંસારિક જીવનનું પ્રતિબિંબ હોય છે, જે વ્યાપારી બુદ્ધિથી આપણું સામાન્ય જીવન ઘેરાયેલું છે તે જ વ્યાપારી બુદ્ધિ આપણી ધર્મસંસ્થાએમાં સત્તા ચલવી રહી છે, જે વહેમેથી આપણું ઈતર જીવન સંકુચિત છે તે જ વહેમ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓને વીંટળાઈ વળ્યા છે. જે ધમાલ, અશાંતિ અને અપરિ– મિતતા આપણા જીવનના શુભ અશુભ પ્રસંગમાં વ્યાપી રહેલી છે તે જ ધમાલ, અશાતિ અને અપરિમિતતા અત્યારના ધાર્મિક ઉત્સવ, વડાએ તથા જમણવારેને કલુષિત અને કરૂપ કરી રહેલા છે. ઉલ્લ સન્દર્યની ઉપાસનાનો પ્રગટ આવિભૉવ ગણાય, તે સૌન્દર્ય શાતિ વિના અનુભવી શકાય જ નહિ, તેને બદલે આપણા ઉત્સમાં શાન્તિ કે સન્દર્યને અંશ બહુ થોડે જોવામાં આવે છે. આ કે વિપર્યાસ? ઉત્સવમાં અનર્ગળ દ્રવ્ય ખરચાય, છતાં ઉત્સને આશય તે અફલિત જ રહે ઉત્સવ પ્રસંગે જે શોભા કરવામાં આવે છે તે જોઈ હાસ્ય તેમજ લાની ઉપજે
For Private And Personal Use Only
