Jain Dharm Prakash 1920 Pustak 036 Ank 04

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

શ્રી હિતશિયાના રાસ રહય.
193 જીવ છોડાવવા, અનેક મનુષ્યને અન્ન વસ્ત્ર આપવાં, રોગીને ઓષધ આપવું અને દુ:ખીયાનું દુઃખ કાપવું. જે પ્રાણ મેળળ દ્રવ્યનો આ પ્રમાણે સદુપયોગ કરે છે તેનીજ લક્ષમી દીર્ઘ કાળ ટકે છે, નહીં તે ગમે તેટલી સાવચેતી રાખ્યા છતાં તે માણસ પાપવડે લેપાય છે અને તેની લમી પણ થોડા કાળમાં નાશ પામે છે. ઉત્તમ પર તે મેળવેલ લક્ષ્મીને ચોથો ભાગ સારા કાર્યમાં ખર્ચે છે; આ પ્રમાણે પથને માર્ગ રાખ તે જગ્યા છે. કારણ કે ગમે તેટલે વિવેક જાળવ્યા છતાં વ્યાપારમાં પાપ તે બંધાય જ છે, તેથી લક્ષમી મેળવ્યા પછી તેના ઉપયોગમાં અવશ્ય વિવેક વાપરે.
કેટલાક મનુષ્યો વ્યાપાર દ્વારા લક્ષમી મેળવવા માટે પરદેશમાં જાય છે ત્યાં વ્યવહાર શુદ્ધિ બીલકુલ જાળવતા નથી. જીવતી માખી ગળે છે, લાખો સાચાં ખાટાં કરે છે, દાણચોરી કરે છે, ગાયને ગળે હાથ મૂકે છે, તેનું લઈ માટી આપે છે, આમ અનેક પ્રકારને અધર્મ કરે છે, તેથી કદી દ્રવ્ય મેળવે છે પણ સાથે પાપનો પણો એ બાંધે છે કે જેથી આગામી તે જીવની સદ્દગતિ તે થતી જ નથી.
- વ્યાપાર કરતાં કીડી કુંથુઆ વિગેરે અનેક સૂક્ષમ જીવોની વિરાધના જયણા જાળવતાં છતાં પણ થાય છે, ચોમાસામાં તે એટલી વિરાધના થાય છે કે તેની ગણત્રી થઈ શકતી નથી. સંગ્રહેલી વસ્તુઓ પૈકી કેટલીકમાં જીવ પડે છે અને તેની વિરાધના થાય તેવી રીતે તે વસ્તુ વેચવી પડે છે. માટે સત્પરૂએ વ્યાપાર કરતાં બે પ્રકારે ચેતીને ચાલવાની આવશ્યકતા છે.
રાસના કર્તા કહે છે કે-“હે ભવ્ય પુરૂ ! તમે વ્યાપાર કરે તે બુદ્ધિપૂર્વક કરજે. નિબુદ્ધિથી વ્યાપાર કરનાર ભેળે માણસ લાભ મેળવવાને બદલે ઉલટે. દ્રવ્ય ગુમાવે છે. તેની ઉપર જીર્ણદત્ત શેઠના પુત્રનું દ્રષ્ટાંત છે. તેનું નામ ભેળે હતું. તેને તેના પિતાએ કેટલીક શિખામણ આપી હતી પણ તેને તાત્પર્ય તે મૂર્ણ સમજી ન શકવાથી તેણે દ્રવ્યાદિકની હાની કરી હતી. પછી તેના પિતાએ કષ્ટને વખતે પોતાના મિત્ર સમદરને પૂછવા જવાનું કહ્યું હતું. તેને પૂછવા જતાં તેણે જીદ શેઠે કહેલી બધી શિખામણનું રહસ્ય સમજાવ્યું, એટલે તે પ્રમાણે વર્તવાથી ભેળે સુખી થયે. તે કથા આ પ્રમાણે છે.
- જીર્ણદત્ત શેઠે પિતાની અંત અવસ્થાએ પોતાના પુત્ર ભેળાને કહ્યું કેતું ઘર ફરતી દાંતની વાડ કરજે, દ્રવ્ય આપીને લેવા જઈશ નહીં, સ્ત્રીને બાંધી મારજે, મિષ્ટાન્ન જમીને સુખે સુજે, ગામે ગામ ઘર કરજે, દુ:ખ પડે તે ગંગાને કાંઠે ખણ અને સંદેહ પડે તે પાડલીપુર જઈ મારા મિત્ર સેમદત્તને પૂછજે.” આ પ્રમાણે કહ્યા પછી શેડ તો સ્વર્ગવાસી થયા, ભોળાએ તેના પિતાના કહેવા પ્રમાણે બધું કર્યું પણ તેથી તે તેનું દ્રશ્ય ગયું ને તે દુઃખી થશે. આ પ્રમાણે