________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આધુનિક નાનું કળાવિહીન ધાર્મિક કવન.
૧૨૫ મફળ મળી જવાનું હોય તેવી હરીફાઈનો બહુજ કઢગ અને હાસ્યાસ્પદ દેખાવ કરે છે. આવા સંગીતસ્વચ્છદથી મંદિર અને મૂર્તિપૂજાના હેતુરૂપ આત્માનો વિનાશ થાય છે, અને સહદય રસિક જન આવા મંદિરમાં વધારે ટકી શકતું નથી. આ બાબતમાં જૈન બંધુઓએ બહુ જ વિચાર કરે ઘટે છે. વસ્તુત: જેને ગાતાં ન આવડતું હોય તેણે શાતિથી પરમાત્માનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ. મંદિર તે આપણું પિતાનું ઘર નથી કે જ્યાં આપણે ગમે તે ઘંઘાટ કરી શકીએ. સારાં સ્તવને મંદિરમાં ઉચ્ચારવાનું મન થતું હોય તે આપણે ગાતાં શિખવું જોઈએ. મંદિર તે સામાજિક સંસ્થા છે. મંદિરમાં આવનારની ફરજ છે કે મંદિરની શાન્તિ અને દિવ્યતાને જરા પણ ભંગ થવા ન દે. જેવી રીતે પુરૂષો પ્રભુસ્તવનના નામે ધમાલ મચાવી મુકે છે તેવીજ રીતે સ્ત્રીઓ પણ એવાજ બેસુરો ગાયનેકોલાહલ મંદિરમાં પ્રવર્તાવી દે છે. આમાં સત્વર સુધારો થવાની આવશ્યક્તા છે.
સ્તવનેના સંબંધમાં બીજું પણ કેટલુંક કહી શકાય તેમ છે. સ્તવન ગાવામાં કાળી મર્યાદા તે કઈ સમજતું જ નથી. અમુક રાગ અમુક સમયે ગવાય તે જ યોગ્ય લાગે, આવા સંગીતશાસ્ત્રના નિયમથી મેં કોઈ અજાણ દેખાય છે. ઘણી વખત જેનમંદિરમાં ભૈરવી બપોરના સાંભળવામાં આવે છે, પ્રભાતીયું સાં. જના સાંભળવું પડે છે અને માઢ, માલકોષ, સોરઠ આદિને પ્રાત:કાળમાં લાભ થાય છે. જ્યાં સંગીત વિષયની અસાધારણ અજ્ઞતા છે ત્યાં આવી હાની બાબતની તે શી ફરિયાદ કરવી ?
સામાન્ય સ્તવનના રાગોમાં પણ એ ભેદ જોવામાં આવે છે કે કેટલાક ગે પુરૂષના મોઢામાંજ શોભે છે જ્યારે કેટલા રાગો સ્ત્રીઓના મોઢામાં જ મીઠા લાગે છે. અહિં એ કહેવાને આશય નથી કે અમુક રાગે સ્ત્રીનેજ ગાવાને અધિકાર છે અને તે પુરૂષથી ન જ ગાઈ શકાય. આ સવાતંત્ર્ય યુગમાં આ પ્રતિબંધ તે કેમ હોઈ શકે? પણ એટલું જ કહેવા ગ્ય છે કે જે રાગ જ્યાં શોભે ત્યાં ગવાય તે મીઠે લાગે; બીજે ગવાય તે મીઠો ન લાગે, બીજે ગવાય તે શ્રવણેન્દ્રિયને તપનું પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય. દાખલા તરીકે “ હરે મારે ઠામ ધર્મના, સાડા પચવીશ દેશ જે,” અથવા તો “જિન” શ્રેવીમો જિન પામ, આશ મુજ પુરવે રે લો” આવા રાગો સ્ત્રીઓના ગાયનમાં વધારે મીઠા લાગે. સીતાજીના મડીના રાગ,
સેના સમો રે સૂરજ ઉગ” એ રાગ, “ઓધવજી સંદેશો કહેજો શામને ” એ રાગ, અથવા તો “પાવાગઢથી ઉતર્યાં મહાકાળી રે” એ રાગ અથવા આવા બીજ ઉગે ગાય ત્યારે જુદીજ મીઠાશ આવે અને પુરૂ ગાય ત્યારે તેમાં અવની ભ્રાનિત થાય. અત્ર કહેવાનો ઉદેશ એટલે જ કે આ બાબતમાં વિવેક સમજાય તે સારું. પુચિત રાગ પરિબદ્ધ સ્તવને ક્યાં ઓછા અને ભાવપૂત
For Private And Personal Use Only
