________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હિતશિક્ષાના રાસનું રહય. સૂત્રભેદ સમજે નહીં, ચરિત્રતણે નહીં જાણ; અવસરે સભા ન ઓળખે તે શું કરે વખાણ. ૧
ગ્ય અગ્ય જાણે નહીં, જિમ તિમ દિયે ઉપદેશ;
પંખિણી સુઘરીની પરે, પામે તેહ કલેશ. ૨ સુઘરી જાતિની એક પક્ષીણીએ વાનરને શિતતુમાં ટાઢથી ધ્રુજતો દેખીને ઉપદેશ આપે કે-બે હાથ છે, બે પગ છે, આકૃતિએ. મનુષ્ય જે દેખાય છે, છતાં ટાઢની પીડાને હરનાર એવું ઘર કરીને કેમ રહેતો નથી?” આવે ઉપદેશ સાંભળીને વાનર બે કે–“હે સૂચીમુખી ! દુરાચારી ! રેડે ! પંડિતવાદિની ! હું ઘર બનાવવાને તે સમર્થ નથી પણ મને ઘર ભાંગી નાખતાં આવડે છે.” આમ કહીને તેણે બીચારી સુઘરીને માળે વીંખી નાખે. આ દષ્ટાંત ઉપરથી
. उपदेशो न दातव्यो, यादृशे तादृशे नरे ।
. पश्य वानरमूर्खण, सुगृही निगृही कृता ।। જેવા તેવા માણસને ઉપદેશ ન આપવો, પ્રથમ માણસ ઓળખી તેને જે પોતાના ઉપદેશથી સારી અસર થાય તેમ હેય તેજ ઉપદેશ આપ. જુઓ, માણસ એાળખ્યા વિના ઉપદેશ આપ્યો તે મૂર્ણ વાનરે સુઘરીને ઉલટી ઘર વિનાની બનાવી દીધી.”
મનુષ્ય બનતા સુધી મિષ્ટ ભાષણ જ કરવું કે જે સર્વને પ્રિય લાગે. તેને માટે કહ્યું છે કે
रे जिहे कटुकस्नेहे, मधुरं किं न मापसे ।
मधुरं वद कल्याणी, लोकोऽयं मधुरमियः ॥ “હે કડવું બોલવામાં પ્રીતિવાળી જીન્હા ! તું મધુર શા માટે બોલતી નથી? તેમાં તને પૈસા શું બેસે છે ? માટે હું કલ્યાણ તું મધુરજ બેલ, કેમકે લેક મધુર વાણી સાંભળવાને ઈચ્છનાર-મધુર પ્રિયજ છે.”
જે મનુષ્ય પ્રિય બેલી જાણતું નથી, તે લેકેના વ્યાખ્યાનને પાત્ર થઈ શકતે નથી. વળી તેવા માણસ પકડેલી વાત મૂકી પણ શકતા નથી. આગ્રહ કર્યા કરે છે. જુઓ ! જે માણસ બરાબર બેસી જાણતા નથી તેને પણ લેકે મૂર્ખ કહે છે. બેસવામાં પણ ડહાપણની જરૂર પડે છે. - અહીં કર્તાએ પ્રસંગે મુહપત્તિ સંબંધી વ્યાખ્યા કરી છે. આ રાસના કર્તા
For Private And Personal Use Only
