________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મ વિચારણા-ધર્મ ભાવના. તે બહુ સારું વર્તન કરે છે. અહીં કહેવાની મતલબ એ છે કે જે પ્રાણી એટલે આગળ વધેલ હોય તેટલો તે પોતાની જાતને ભૂલી જઈ પરહિત ખાતર વર્તન કરે છે. હવે આપણે મનુષ્યભવમાં આવીએ ત્યારે આપણું આંતર વર્તન અમુક પ્રકારનું હોય છે. આપણે એક સરોવરની કલ્પના કરે. જાણે આખું સરોવર પાણીથી ભરેલું હોય તે તેમાં ચારે તરફ પચાસ ફુટ પાણી ભરેલું છે એમ ધારીએ તો તદ્દન સાધ્ય સાપેક્ષ દષ્ટિવાળા જીવોનું આત્મસરવર પચાસ ફુટ પાણી ભરેલું રહે. એના પ્રમાણમાં પ્રત્યેક વ્યક્તિના સરોવરે જૂદાં જુદાં છે એમ માનવું. કેઈમાં જળ દશ કુટ હોય છે, કોઈમાં બાર કુટ, કોઇમાં પચીસ, કેઈમાં ચાળીશ ફુટ વિગેરે. હવે આ મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત કરી આ જળસંચયમાં વધારો થાય તે તેની સફળતા થાય છે અને ઘટાડો થાય તો તેમાં તેની નિષ્ફળતા છે. મનુષ્યભવની શરૂઆતમાં આત્માનો જળસંચય દશ ફુટને હાથ તેને બદલે જે તે વધે તે આ ભવ સફળ થાય છે, જે તે ઘટે તે નિષ્ફળ છે અને તેની અસર ત્યાર પછીના અનેક ભવોપર થનાર હોવાથી તે બાબત ઘણું અગત્યની ગણવામાં આવે છે. આ મનુષ્યભવમાં આત્માની ઉત્કાન્તિનું જળસંચય નિશાન (water-mark) જેટલું વધારવામાં આવે-જેટલું ઊંચું કરવામાં આવે તેટલી તેની ચીરસ્થાયી અસર ભવાન્તર પર દીર્ઘકાળ સુધી થાય છે અને તે ચીરસ્થાયી અસર નીપજાવવામાં ધર્મ અગત્યનો ભાગ બજાવે છે, તેથી ભવિષ્યના ઘણા લાંબા વખતને લક્ષ્યમાં લઈને ધર્મ શબ્દની વિચારણા ઘણી મહત્વની ગણવામાં આવે છે. “અનંતા ભવેમાં આ એક ભવ થયે, તે પછી આ ભાવમાં સ્થળ સુખો લેગવવાના પ્રસંગે શામાટે ગુમાવવા? અનંત ભવમાં એક ભવ વધારે ઘટાડે થાય તેને શે હિશાબ છે?” એ જે સવાલ થતો હોય તે તેને આ ખુલાસે છે. આ ભવમાં જે કાર્ય કરવામાં આવે તેની અસર ભવિષ્યના અનેક જન્મપર થાય છે અને તેથી આ ભવનાં કાર્ય પર એક ભવ તરીકે નહિ પણ લાંબા ભવિષ્યને ખાતર ખાસ વિચાર કરવાની જરૂર છે.”
એ વિચારણા કરવાનું એક બીજું પણ ઘણું જ મહત્વનું કારણ છે અને તે એ છે કે મનુષ્યભવમાં પ્રાણીને એવા સંગ પ્રાપ્ત થાય છે કે તેને લઈને તેની ઉત્કાન્તિ અથવા અવનતિ ઉપર ઘણું મોટી અસર થાય છે. મનુષ્યભવમાં શારીરિક પરિસ્થિતિ, જ્ઞાન, સમજણ અને સંગતિ એટલી બધી અસર ઉપજાવે છે કે જે અનેક બાબતમાં લક્ષ્ય આપવામાં ન આવે તે આત્માપર બહુ ખોટી અસર થઈ જાય; આ મનુષ્યભવમાં જેમ સરળતા ઘણી છે અને સફળતા કરવાનાં સાધને પ્રાપ્ય છે તેમજ જે તેને દુરૂપગ થાય તે અધ:પાતના પ્રસંગે પણ અહીં બહુ છે. જેમ જ્ઞાન અને સમજણું વધારે તેમ જવાબદારી પણ વધારે હોય છે. અજ્ઞાનીને હક ઓછા હોય છે તેમ તેની જવાબદારી પણ ઓછી હોય છે, પરંતુ મનુષ્યભવમાં
For Private And Personal Use Only
