________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મ વિચારણ-ધર્મ ભાવના.
ઉન્નત મહાતમાઓ તે મનુષ્યભવને પણ બેજારૂપ ગણી ભવજંજાળમાંથી મુક્ત થાય તેવી પરિસ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાની ઘટના અત્ર કરી દે છે અને પિતાની એવી દશા થાય ત્યાંસુધી સાધન તરીકે મનુષ્યભવ મળ્યા કરે એવી સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરે છે; એમને માટે ભવિષ્યકાળમાં પણ મનુષ્યભવ દુર્લભ નથી, તેઓ તે તેને સાધનમાત્ર માને છે અને પુરૂષાર્થબળથી મેળવી શકે છે, પણ મનુષ્યભવની જે દુર્લભતા બતાવી છે તે આથી બીજી કક્ષાના પ્રાણીઓ કે જેઓ આ મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત કરી તેને નકામો-નિષ્ફળ બનાવે છે અને આત્માવતિ કરે છે તેમને લઈને છે. એવા પ્રાણીઓ મહા મુશ્કેલીઓ પ્રાપ્ત થયેલ મનુષ્યભવને લાભ લઈ આત્મોન્નતિ ન કરતાં પાછા હઠે છે, સ્થળ મુખમાં રસ લે છે, ઇન્દ્રિય વિષયમાં અને ધન પ્રાપ્તિમાં મોજ માને છે, ખાવા પીવામાં ભવની સફળતા સમજે છે, ગાન તાન ને ગુલતાનમાં લીપ્ત રહે છે, સંસારને નિરંતર ચાટતા જાય છે, આ ભવમાં પરિપૂર્ણતા માને છે, અભિમાન-કપટ-ચારી–તર્કટ-મિથ્યા ધમાધમ-નિંદા અને વિકથામાં આનંદ લે છે. અને એવી અનેક રીતે સ્થળ સુખ અને માનસિક અને વિકારમાં પચેલા રહે છે, તેઓની ઉન્નતિ જરાએ આગળ વધતી નથી, તેઓને આત્મા જરાપણ વિસ્તૃત થતો નથી, તેઓ જરા પણ આગળ વધતા નથી અને તેવાઓને ભવિષ્યમાં પણ મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત થ દુર્લભ થઈ પડે છે. અનંત ભવચકમાં તેઓ પાછા ઘસડાઈ જાય છે અને કયાં છે તેનો પત્તે પણ લાગતો નથી. સંસાર મુક્ત થવાના કાર્યને અંગે તેઓને શાક પણ લાગતો નથી અને તેઓ માટે મનુષ્યભવ આગળ અને પાછળ–વિષ્ય અને ભૂતને અંગે સર્વદા દુર્લભજ રહે છે. આવી ગંભીર વસ્તુસ્થિતિ હોવાથી અનંત કાળી અપેક્ષા આપણો આત્મવિચારણા કરવી યોગ્ય છે.
ધર્મવિચારણા અને આત્મિક વિચારણા એ પર્યાયવાચી શબ્દો છે અથવા બીજી રીતે કહીએ તો એકના વિચારમાં બીજાને સમાવેશ થાય છે. વિષય એટલો વિશાળ છે કે એના પેટમાં ગમે તે વિષયને સમાવેશ થઈ શકે, કારણકે એનું ક્ષેત્ર ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળની અપેક્ષાએ અનાદિ અનંત છે. અત્ર હકીકત દઢ કરવાની એ છે કે ચાલુ ધમાલવાળી સ્થિતિમાં આપણે તો ઘણીવાર આત્માને ભૂલી જ જઈએ છીએ, જાણે આ ભવમાં ધન ઉપાર્જન કરવું કે ઇન્દ્રિય ભેગો ગવવા, ખાવું પીવું કે ઉંઘવું અથવા મેજમા ઉડાવવા સિવાય બીજું કોઈ કામ જ ન હોય એમ લાગે છે, અથવા એવું લાગવાને વખત પણ રહેતું નથી; કારણકે લાગે તે વિચાર કરે ત્યારે અને અહીં તે સ્થળ ધમાલમાં વિચાર કરવાનો પ્રસંગ મળતા નથી. માત્ર જ્યારે કઈ નજીકના પ્રેમી માણસના મંદવાડને અથવા મરણને પ્રસંગ બને અથવા પોતાના શરીરે વ્યાધિ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે ઘોડાને ચણા
For Private And Personal Use Only
