Jain Dharm Prakash 1913 Pustak 029 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

44
સબ સુખઞાાતના ઉપાય
એ પ્રકારે છે. સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ નિશ્ચયધર્મ છે, ત્યારે દાન, શીલ, તપ અને ભાવરૂપ વ્યવહારધમ છે. વળી તે એક એકના અનેક ભેદો શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધ છે. વ્યવહારધર્મ સાધનરૂપ છે, ત્યારે નિશ્ચયધર્મ સાધ્યરૂપછે. નિશ્ચય-સાધ્યને ખરાખર લક્ષમાં રાખીને સાધનરૂપ વ્યવહારધર્મને આદરવાથી સ્વસાધ્યની સિદ્ધિ (નિશ્ચય ધર્મની પ્રાપ્તિ) નિર્વિવાદ થઈ શકે છે. આગળ ચાલતાં–ઉંચી હદે ચઢતાં સમ્યગ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયી પણ સાધનરૂપ થાય છે, ત્યારે અનત જ્ઞાનાદિક સપૂર્ણ નિજગુણ સમૃદ્ધિ સાધ્ય-નિશ્ર્ચયરૂપ નિર્ધારી શકાય છે. મતલબ કે ઉક્ત રત્નત્રયીરૂપ સાધનના મળથી આત્મા ખસુસ અનત જ્ઞાનાદિક ( સાધ્ય ) સ ́પદાને મેળવી શકે છે. મહેાપાધ્યાય શ્રીમાન્ ય વિજયજી મહારાજે કહ્યું છે કે—
નિશ્ચય દૃષ્ટિ હૃદય ધરીજી, પાળે જે વ્યવહારઃ પુન્યવત તે પામશેજી, ભવ સમુદ્રને પા
મનમેાહન જિનજી૦
t
શાધૃત સુખની ઇચ્છા છતાં કેટલાફ જડ ક્રિયાવાદી જ્ઞાનના અનાદર કરે છે, તેમજ કેટલાક શુદ્ધ જ્ઞાનવાદી ક્રિયાના અનાદર કરે છે, તે અત્યંત અનુચિત અને ઉન્મારૂપ છે. સર્વજ્ઞ શાસનમાં તે “ સમ્યગ્ જ્ઞાન ક્રિયાભ્યાં મેક્ષ: ” એટલે સમ્યગ ( આમ વચનાનુસારે ) જ્ઞાન અને ક્રિયા એ ઉભય મળીને જ મેક્ષ કહેલા છે. જેમ બે પાંખ વગર પાંખી ઉડી શકતુ નથી અને બે ચક્ર વગર રથ ચાલી શકતે નથી તેમ સમ્યગ જ્ઞાન અને ક્રિયા વગર શાશ્વત સુખરૂપ મેક્ષની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી જ નથી, સમ્યગ જ્ઞાન વગરની એકલી ક્રિયા આંધળી-જડ છે. તેમ જ સમ્યક્ ક્રિયા ( કરણી રહેણી ) વગરનું એકલુ જ્ઞાન પાંગળું છે, તેથી તે મેક્ષરૂપ ઇષ્ટ સ્થાને પાંચાડી શકે નહિં. પરંતુ તે અને, એક બીજાની સહાયથી ( સમ્યગ્ જ્ઞાન સાથે સમ્યગ્ ક્રિયા મળવાથી) શાશ્વત સુખરૂપ મેક્ષ મેળવી આપે છે. એમ સમજીને મેાક્ષાર્થી (શાવત સુખના અર્થી ) જનેએ કદાપિ એ બંનેમાંથી એકને પણ આપમતિથી અનાદર કરવે નહિઁજ. જેને સમ્યગ્ જ્ઞાન થયુ છે તેને સમ્યગ દર્શન (સમ્યક્ત્વ ) પણ પ્રાપ્ત થયું જ હોય છે. કેમકે એ ઉભયના સહચારી ભાવ છે. અને સમ્યક્ ચારિત્ર તે સમ્યક્ ક્રિયા ( કરણી ) રૂપ છે. એથી સમ્યગ્ જ્ઞાન-ક્રિયા કહેા કે સમ્યગ્ દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર કહે તે એકા છે. સન ( વીતરાગ ) ભાષિત વસ્તુ તત્ત્વની યથા પ્રનીતિ (શ્રદ્ધાન ) થાય તે સમ્યગ્દર્શન ( તત્ત્વ શ્રદ્ધાન, તત્ત્વ દૃષ્ટિ, સમ્યક્ત્વ અથવા સકિત ) કહેવાય છે.