________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1 ગવારના પ્રધાન વિષયાભિલાષ નામે છે. રાગનું બળ સંસારી પ્રાણી ઉપર જે ચાલે છે તે આ મંત્રીવડેજ ચાલે છે. ઈદ્રીના વિષયની અભિલપાડેજ પ્રાણીઓ રાગને વશ થાય છે. તે મંત્રીના પાંચ ઇયરૂપ પાંચ બાળકો છે. તેને પ્રપંચજ આ જગમાં વિસ્તરે છે. જગતું બધું તેને વશ થયેલું છે. તેમાંથી બચવાની ઇચ્છાવાળો અહીં સની ભેળા રહેવાથી બચી શકે એમ નથી; પણ જે તે વિવેક પર્વતના અપ્રમત્તતા શિખરપર જઇને ચારિત્રધર્મ રાજાના આશ્રમ યમાં રહે તે તે બચી શકે તેમ છે. તેને માર્ગ બતાવનાર સદાગમ (ધ્રુતજ્ઞાન) મંત્રી છે. તેથી પ્રથમ તેને મળવું જોઈએ. અર્થાત્ શ્રતજ્ઞાનને અભ્યાસ કરી, વિવેક (વપરના વિવેચનરૂપ) મેળવી, અપ્રમાદી થઈ, ચારિત્રધર્મને સ્વીકાર કરે તેનું આરાધન કરે, તેની સાથે રાગનો કોઈ પણ ઉપાય ચાલી શકતો નથી. રાગ ઉલટો તેનાથી ભય પમી દુર નામે છે. કોઈ જીવને શ્રુતજ્ઞાનવડે ખરી વાત સમજાણી, હેય ય ને ઉપાદેય પદાર્થો પૃથક પૃથક સમજણ, ખરે વિવેક આવ્યું એટલે પ્રમાદ જે વિષય કષાયાદિ તે તક્યા અને ચારિત્રધર્મને આશ્રય લીધે, પછી રાગને પૈસવાને માર્ગજ રાંચા નહીં, એટલે તે નિરાશ થઈને પાછા આવ્યું. પરંતુ તે છીદ્રાવલે કી હોવાથી છીદ્ર શોધવા લાગે. એવામાં ઉપશમ શ્રેણી માંડી અગ્યારમે ગુણઠાણે પહોંચ્યા છતાં પણ તેની કાંઈક ચળિત વૃત્તિ જે એટલે તેને પાડી દીધે. અર્થાત્ ત્યાં સુધી પહોંચ્યા છતાં પણ જે અસાવ ધાનીમાં રહે તે પડી ગયા અને રાગને વશ થવાથી મિથ્યાત્વ ગુણકાણું પામી નરક નિગોદમાં ચાલ્યા ગયા. રાગની આવી પ્રબળતા છે. તેનું વર્ણન શ્રી ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચ કથામાં બહુ સારી રીતે આપેલું છે.
રાગનું નિવારણ કરવા માટે તપ જપ કૃત વિગેરે અનેક ઉપાયે કહ્યા છે, તેનાથી રાગ નાશ પામે છે. તે ઉપાયેજ જેને ઉલટા રાગાદિકના કારણભૂત થયા, અર્થાત્ તપ કરીને કેધ કરે, તેનું અભિમાન કર્યું, તેના ફળની પ્રાપ્તિ માટે નિયાણું કર્યું, આગામી ભવે સ્ત્રીવિલાસાદિ પ્રાપ્ત થવાની ઇચ્છા કરી, જપ કરવા માટે આમધ્યાન કરતાં કરતાં તે જપનો દુરુપયોગ કર્યો, અન્યનું અહિત કરવા માટે જપ કરવા માંડ્યા, શ્રતનું અભિમાન કર્યું, આગ્રહ પકડી ઉસૂત્ર પ્રરૂપણ કરી, ખેટે બચાવ કરવામાં બુદ્ધિનો ઉપયોગ કર્યો ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારે અમૃત જેવા તપ જપ મૃતાદિ ઉપાને વિપરૂપ કરી દીધા. એટલે જે ઉપવડે તરવાને હું તેના વડેજ ઉલટ –દુર્ગતિમાં ચાલે ગયે. કર્તા કહે છે કે જેને અમૃતજ વિષપણે પરિણમે ત્યાં બીજો ઉપાય શું કરે? માટે તપ જપ શ્રત સંયમાદિ ઉત્તમ ઉપાયે નિરર્થક ન થાય, અવળા ન ઉતરે, મદના કારણ (ત ન થાય, મહિત કરનારાજ થાય તે પ્રયન કરે,
For Private And Personal Use Only
