________________
( ૧૭ ) હે ગણાધિપ ! એક મુહૂર્ત ન્યૂન દિવસને બુદ્ધિમાન મનુષ્ય નક્ત કહે છે. નક્ષત્રદર્શનથી હું નક્ત માનતો નથી.
ઉપરની હકીકતથી “પ્રદોષવ્રત” અને “નકતગત ” નું સમાધાન સારી રીતે થઈ શકે છે. હવે રહી એક વાત કે-“બ્રાહ્મ
એ બે વાર ભેજન કરવું, સાયંકાલ અને પ્રાતઃકાલ.” આમાં પણ પ્રાતઃકાલને તે વિવાદ છે જ નહિ. “સાયંકાલ’ને માટે મતભેદ છે. “સાયંકાલના સમયને “રાત્રિને સમય” તે કઈ પણ કહેવાની હિમ્મત કરી શકશે નહિ, કેમકે જે અહિં રાત્રિને જ સમય લેવાને હત, તે “સાયંકાલ'ના બદલે “રાત્રિકાલ” શબ્દ લખતે. રાત્રિના સમયને વ્યવહારમાં પણ કેઈ સાયંકાલ બેલતું નથી. હવે
સાયંકાલના સમયને “સૂર્યાસ્તને સમય” કહે, તે તે પણ ઠીક નથી, કેમકે સૂર્યાસ્તના સમયે તે રાત્રિભોજનને સર્વથા નિષેધ જ બતાવવામાં આવેલું છે. અતએ કહેવું અને માનવું પડશે કે
સાયંકાલ” શબ્દથી સૂર્યાસ્તથી પહેલાં બે ઘડી સુધીને સમય છે. એટલે સાંજના ચાર કે પાંચ વાગ્યાને સમય સમજવો જોઈએ. લેકમાં પણ એવી રૂઢિ જેવામાં આવે છે, કે કેઈમાણસ કેઈને એમ કહે કે ‘ભાઈ સાંજે પધારજો.” ત્યારે તે સૂર્યાસ્ત પહેલાં જ તેની પાસે જશે. નહિ કે સૂર્યાસ્ત વખતે યા શત્રિએ જશે. અગર સૂર્યાસ્ત પછી બોલાવ હશે, ત્યારે તે તે રાત્રે પધારજે” એમજ કહેશે. આ ઉપર્યુકત દષ્ટાન અને શાસ્ત્રીય પ્રમાણેથી એ નિશ્ચય દેખાય છે કે રાત્રિભૂજન કરવું, આર્યવર્ગને માટે સર્વથા અનુચિત જ છે. હવે લગાર વૈદ્યક નિયમ તરફ દષ્ટિપાત કરીએ. આયુર્વેદમાં કહ્યું છે.
ચરો ન ન મ ચં સૂક્ષ્મનીવાના” ને ? સૂર્યાસ્ત પછી હૃદયકમલ અને નાભિકમલ બન્નેને સંકોચ થાય છે, અને સૂક્ષ્મ જે ભેજનમાં આવે છે, માટે રાત્રિભોજન કરવું નહિ,
