________________
ON THE PROBLEM OF JÑĀNA-DARŠANA
103 23. तारकं सर्वविषयं सर्वथाविषयमक्रमं चेति विवेकजं ज्ञानम् । Yogasutra, 3.54; क्षण
तत्क्रमयोः संयमाद् विवेकजं ज्ञानम् । Yogasutra, 3.52 24. एतस्यामवस्थायां कैवल्यं भवतीश्वरस्यानीश्वरस्य वा विवेकजज्ञानभागिनः इतरस्य वा । न हि
दग्धक्लेशबीजस्य ज्ञाने पुनरपेक्षा काचिदस्ति। Yogabhāsya, 3.55 25. तदा सर्वावरणमलापेतस्य ज्ञानस्यानन्त्याद् ज्ञेयमल्पम्। Yogasutra, 4.31 26. Some regard citta as vubhu whereas others citta as body-sized and
its vrtti as vibhu. (Yogabhasya 4.10). Those who uphold the first view mean to say that citta being vibhu knows distant things; not only that but when all impurities are removed from the citta it can know all things simultaneously. Those who uphold the second view seem to mean something special by the vȚtti. Every now and then Yoga system declares that citta resembles a magnet (cittam ayaskāntamanikalpam). So, here by vịtti they seem to suggest cetasika force. A magnet has magnetic force; similarly, citta has cetasika force. Though citta is body-sized, its cetasika force (vitti) is all-pervasive. Though this cetasika force is by nature all-pervasive it is not capable of functioning everywhere if the citta is impure. The cetasika force becomes capable of functioning everywhere
simultaneously as soon as the impurities are removed from the citta. 27. तल्लाभाद् (= विवेकदर्शनलाभाद्) अविद्यादयः क्लेशाः समूलकाषं कषिता भवन्ति ।
कुशलाकुशलाश्च कर्माशयाः समूलघातं हता भवन्ति । क्लेशकर्मनिवृत्तौ जीवन्नेव विद्वान्
विमुक्तो भवति । कस्मात् ? यस्माद् विपर्ययो भवस्य कारणम् । न हि क्षीणविपर्ययः कश्चित् - केनचित क्वचित् जातो दृश्यते इति। Yogabhāsya, 4.30 28. एतेनासम्प्रज्ञाताभावेऽपि प्रारब्धभोगानन्तरं ज्ञानिनां मोक्षो भवत्येवेति सिद्धान्तो न विरुध्यते ।
Yogasarasangraha, p. 11.। असम्प्रज्ञातयोगस्त्वाशुतरमोक्षार्थमेवापेक्ष्यते इत्याशयः।
Yogavārtika, 2.15 29. विवेकख्यातिरविप्लवा हानोपायः। Yogasutra, 2.26 30. तत्र चासम्प्रज्ञातयोगेनाखिलसंस्कारदाहकेन प्रारब्धकर्माप्यतिक्रम्यत इति ज्ञानाद् विशेषः ।
Yogavārtika, 1.1 31. MajjhimaNikaya, 2.3 32. MajjhimaNikaya 1.329 33. अरियसच्चानि अवेच्च पस्सति । Suttanipata, 229 | सब्बेसु धम्मेसु च त्राणदस्सी।
Ibid, 478 Buddhist philosophers declare that pratityasamutpādatā, the nature of all things, is not the object of sense-perception; it is known by reasoning-and-thought and seen in non-reflective meditation.
