Indian Philosophy

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala

Page 142

ON VYAPTI
133 15. न खलु प्रदीपसहकृतं चक्षू रसादौ प्रवर्तमानं प्रतीयते । स्वविषये प्रवर्तमानस्य अतिशयाधानं
च अध्यक्षस्य व्याप्तिविषयत्वे सिद्धे सिद्धयेत् । तच्चासिद्धम्, सम्बद्धवर्तमानार्थविषयत्वात् तस्य । न च तत्सहकृतस्यापीन्द्रियजाध्यक्षस्य कश्चन उत्कर्षो जायते, येन स्वविषयाति
क्रमेणाप्यर्थान् गृह्णीयात् । Nyayakumudacandra, p. 430 16. तत्र केचिदाचक्षते मानसं प्रत्यक्षंप्रतिबन्धग्राहीति।प्रत्यक्षानुपलम्भाभ्यामनलसहचरितमनग्नेश्च
व्यावर्तमानं धूममुपलभ्य विभावसौ नियतो धूम इति मनसा प्रतिपद्यते । मनश्च सर्वविषयं केन वा नाभ्युपेयते । असन्निहितमप्यर्थमवधारयितुं क्षमम्। Nyayamarijari, pp. 110-111 तस्य ग्रहणं प्रत्यक्षानुपलम्भसहायात् मानसात्प्रत्यक्षात्। धूममग्निसहचरितमिन्द्रियेणोपलभ्य अनग्नेश्च जलादेया॑वर्तमानमनुपलम्भेन ज्ञात्वा मनसा निश्चिनोति धूमोऽग्निं न व्यभिचरतीति।
Nyāyakalikā (Prince of Wales Series, Kashi), p. 3 17. प्रत्यक्षं मानसं येषां सम्बन्धं लिङ्गलिङ्गिनोः।
व्याप्त्या जानाति तेऽप्यर्थेऽतीन्द्रि यत्राक्षाणि प्रवर्तन्ते मानसं तत्र वर्तते। नोऽन्यत्राक्षादिवैधुर्यप्रसङ्गात् सर्वदेहिनाम् ||Tattvārthaslokavartika (Nirnayasagara), pp. 179 न चातीतानागतानां व्यक्तीनां मनसा सङ्कलनमिति न्याय्यम्, मनसो बहिरर्थे स्वातन्त्र्ये अन्धबधिराद्यभावप्रसङ्गात् । Kandali (Vizianagaram), p. 210 नापि मानसम्, मनसो बाह्येन्द्रियनिरपेक्षस्य बहिरर्थे प्रवृत्त्यभावात् । ...व्याप्तिश्च
afecaferfranga aferet: 1 Nyāyakumudacandra, p. 431-432 18. अविनाभावनियमोऽदर्शनान न दर्शनात् । Pramānavartika, III. 30 19. नानुमानांदसिद्धत्वात्... ।
नाप्यनुमानान्तरम्, सर्वत्राविशेषात् । Akalankagranthatraya, p. 5 20. उपलम्भानुपलम्भसम्भवं त्रिकालिकलितसाध्यसाधनसम्बन्धाद्यालम्बनमिदमस्मिन्सति एव
भवतीत्याकारं संवेदनमूहापरनामा तर्क इति । Pariksāmukha, III. 7
सम्भवप्रत्ययस्तर्कः प्रत्यक्षानुपलम्भतः। Akalaikagranthatraya, p. 100 21. तस्यापि व्याप्तिग्रहणकाले योगीव भवति प्रमाता सम्पद्यत इति। Pramānamimamsa, p. 36
. 22. व्याघातावधिराशङ्का । Nyayakusumanjali, p. 23
See also The Positive Sciences of the Ancient Hindus, p. 277 23. यत् तापदुक्तं निश्चयेन प्रेक्षावतां प्रवृत्तिरिति तदसत् । संशयेनापि प्रवृत्तिदर्शनात् ।
Tattvasangrahapañjikā (GOS), p. 3 24. Siddhāntamuktāvali, kā. 64