Indian Philosophy

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala

Page 143

134
INDIAN PHILOSOPHY 25. तथा च सामान्यलक्षणां विना धूमत्वेन सकलधूमानां वह्नित्वेन सकलवह्रीनां च भानं कथं
भवेत् तदर्थं सामान्यलक्षणा स्वीक्रियते। Ibid, ka. 65 26. कार्यकारणभावस्य विशेषेण विनिश्चये।
अतीतानागतज्ञानमस्य भावि परिस्फुटम् ।। Pramānavartikabhāsya, p. 329
यस्तु मन्यते प्रज्ञाकरगुप्तः योगिज्ञानं व्याप्तिज्ञानमिति । Siddhiviniscayatika, p. 189 27. कार्यकारणभावाद् वा स्वभावाद् वा नियामकात् । ___अविनाभावनियमोऽदर्शनान्न न दर्शनात् ॥ Pramānavartika, III. 30 (with
Dharmakirti's Commentary) 28. कस्यचित् कदाचित् कुतश्चिद् भावेऽपि सर्वस्तादृशस्तथाविधजन्मेति कुतः; तथा च
नान्वयव्यतिरेकौ इति चेत् । न । अतद्भाविनस्तस्य सकृदपि ततोऽभावात् । परस्परापेक्षया . जन्यजनकस्वभावलक्षणे कार्यकारणे। तत्र यदिधूमोऽग्न्यादिसांमण्या अन्यतोऽपि भवेत् तदा तजन्यस्वभावो न भवतीति सकृदपि ततो न भवेत् । अर्थान्तरवत् । नापि सामग्री तं जनयेत्, अतजननस्वभावत्वात् । सामण्यन्तरवत् । न च धूमस्य तदतजन्यः स्वभावो युक्तः । एकस्वभावत्वात्। धूमाधूमजननस्वभावात् भवतो धूमाधूमस्वभावः स्यात् । कार्यस्वभावानां कारणस्वभावकृतत्वात् । अकारणापेक्षणे चाहेतुकत्वप्रसङ्गात् । तस्माद् यो धूमजननः स अग्न्यादिसामग्रीविशेषो भवतीति कार्यकारणयोरेवं स्वभावस्य नियमात् तद्विजातीयाद् उत्पत्तिर्न भवति । तत् यादृशं कार्यं कारणाद् दृष्टमेकदा तत् तन्न व्यभिचरति । तेन सिद्धे कार्यकारणभावे कार्यस्य कारणेन व्याप्तिः सिद्धाभवति। ननु विजातीयादपि किञ्चिद्भवद् दृष्टं तद्यथागोमयादेःशालूकादिः। न विजातीयाद् उत्पत्तिः। तथाविधमेव हितादृशामादिनिमित्तमिति न कारणभेदः । प्रबन्धेन उत्पत्तौ शराद् भवति । अस्ति च गोमयेतरजन्मनोः स्वभावभेदः रूपस्याभेदेऽपि, न हि आकारतुल्यतैव भावानां तत्त्वे निमित्तम् । अभिन्नाकाराणामपि केषाञ्चिदन्यतो विशेषाज्जातिभेदो दृश्यते। Hetubindu, pp. 63-64
See also (Pramāņavārtika-) Svārthānumānapariccheda, p. 15 29. कार्यकारणभावोऽपि तयोरसहभावतः । प्रसिद्धयति कथं द्विष्ठोऽद्विष्ठे सम्बन्धता कथम् ।।
Sambandhapariksa, ka. 7 as quoted in Prameyakamalamartanda,
p. 509 30. Buddhist Logic, Vol. I, p. 247, 4n 31. Ibid, p. 262