________________
૨૮ અંતિમ દિવસે
મહંમદસાહેબની ઉમર ૬૩ વરસની થવા આવી હતી. તેમનું મોટા ભાગનું જીવન કઠણ અને સાદું હતું. પોતાની જાત પર તેમનો સંપૂર્ણ કાબૂ હતો. મૃત્યુ સમયના તાવ પહેલાં કેવળ એક જ વાર હિજરી સનના છઠ્ઠા વરસમાં તેમની તબિયત કાંઈક બગડયાનો ઉલ્લેખ આવે છે. કદાચ તેમનું આયુષ્ય લંબાઈ શક્યું હોત. પણ ખેંબરની લડાઈમાં તેમને જે ફ્ર આપવામાં આવ્યું હતું તેથી, જોકે તે સમયે તો તેઓ બચી ગયા પણ તેમને ઘણું નુકસાન પહોંચ્યું. એ ઝેરની અસર ઓછી કરવા માટે એક વાર તેમણે રૂમડી મુકાવી. છતાં તેમનું સ્વાથ્ય બગડતું ગયું. મહંમદસાહેબના મત પ્રમાણે એમની છેલ્લી માંદગી એ ઝેરની અસરથી જ આવી હતી. આ ઉપરાંત તેમને “મક્કામાં સહેવાં પડેલાં દુ:ખો, કષ્ટો, અપમાનો, કેદ, તેમને શહેરમાંથી કાઢી મૂક્વામાં આવ્યા છે, તેમ જ મદીનામાં એક એવું કામ, જે પૂરું થશે કે કેમ એ વાત વરસો સુધી શંકાસ્પદ હતી, તેને વિશે બેચેની અને રોજ રોજ વધતાં જતાં રાજ્યની ફિકર-ચિતા-આ બધાંનો પણ તેમના પર બહુ ભારે બોજો હતો. આ બધા ઉપરાંત કુરાનના જુદા જુદા ભાગોની વહી જે રીતે આવી તેની પણ મહંમદસાહેબની તબિયત પર ઊંડી અસર થઈ. જ્યારે કોઈ આધ્યાત્મિક મુશ્કેલી કે કઠિનતાને પ્રસંગે તેમને કાંઈ રસ્તો ન સૂઝતો ત્યારે તેઓ ખાવાપીવાનું છોડી દઈને ચાદર વીંટાળીને પડો રહેતા, પ્રાર્થના કરતા અને રોતા. કોઈ કોઈ વાર તો કેટલાય દિવસ આમ જ વીતતા. તેમનું શરીર વારંવાર કંપવા લાગતું અને ચાદર આંસુ અને પરસેવાથી ભીંજાઈ જતી. છેવટે તેઓ ઊઠતા અને તે વખતે જે નિર્ણય કે જે શબ્દો તેમના મોંમાંથી નીકળતા તેને તેઓ પોતાના માલિકનો સંદેશો” પોતાના “અલ્લાની વહી' કહેતા. તેમની આવી બધી વહીઓ જ ભેગી મળીને કુરાન
૧૧૭
