________________
પૂર્ણ પ્રકાશ ચર્ચા केवलाख्यपूर्णप्रकाशनिरूपणम्
(१) तत्र ज्ञान तावदात्मनः स्वपरावभासकः असाधारणो गुणः । स च अभ्रपटलविनिर्मुक्तस्य भास्वत इव निरस्तसमस्तावरणस्य जीवस्य स्वभावभूतः केवलज्ञानव्यपदेशं लभते । तदाहुराचार्याः
વચનામid નીવવું તથં નિરાવરyi ” સિ | અંતર્ગત જેટલા પણ વાક્યો છે તેમાંથી અમુક અમુક વાકયો અલગ તારવી દેવા તે રૂપે અહીં ઉદ્ધાર નથી. પરંતુ શાસ્ત્ર અંતર્ગત જ્ઞાન તવને યથાર્થપણે સમજી-વિચારીને (બૌદ્ધિક રીતે પી–પચાવીને) તેમજ દઢ ધારણ કરીને સંક્ષેપથી પોતાની ભાષામાં તેનું વર્ણન કરવું તે અહીં ઉદ્ધાર છે.
ગ્રંથકારે તંરિપ્રયાગને બદલે “મયા ધાતે કર્મણિગ કર્યો છે તેના ઉપરથી એમ કહી શકાય કે ગ્રંથકારને ગ્રંથકર્તુત્વનું કેઈ અભિમાન નથી. કર્તુત્વનું અભિમાન ન હોય ત્યારે અનેક ભાષાઓમાં કર્મણિપ્રયોગ કરવાનો રિવાજ પ્રચલિત છે. ગ્રંથના પ્રારંભમાં, જ્ઞાન એ કયું તત્ત્વ છે તે લક્ષણનિશપૂર્વક હવે કહે છે
[ જ્ઞાન-લક્ષણ નિદેશ, કેવળજ્ઞાનને સપૂણું પ્રકાશ ] (૧) જૈનદર્શનના સિદ્ધાંત અનુસારે જ્ઞાન એ આત્માનો ગુણ છે. સાંખ્યદર્શનમાં જ્ઞાનને આત્માને નહિ પણ પ્રકૃતિતત્ત્વને ગુણ માનવામાં આવે છે. પ્રકૃતિમાં પ્રતિબિંબિત થયેલું પુરુષનું રૌતન્ય તે જ્ઞાન રૂપે ઓળખાય છે. તેના વ્યવચ્છેદપૂર્વક અહી જ્ઞાનને આત્માને ગુણ દર્શાવ્યું છે. આ જ્ઞાન, પુદ્ગલ આદિ બીજા એક પણ દ્રવ્યમાં અસ્તિત્વ ધરાવતું નથી. ફક્ત આત્મામાં જ તેની સત્તા છે. માટે તે આત્માને અસાધારણ ગુણ કહેવાય. “આત્માને અસાધારણ ગુણ એટલું જ જે જ્ઞાનનું લક્ષણ કરીએ તે સુખ, દુઃખ ઈછા વગેરે આત્માના અસાધારણ ગુણ હોવાથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ થાય. તે ટાળવા માટે સ્વપરને અવભાસિક આવું વિશેષણ જણાવ્યું છે. સ્વ એટલે જ્ઞાન પિતે. (જેનું અહીં લક્ષણ કરવામાં આવે છે તે) અને પર એટલે જ્ઞાનભિન પદાર્થો. સાન એક એવો ગુણ છે કે જે પિતાને અને બીજા પદાર્થોને પ્રકાશક છે. અવભાસક એટલે તે તે વિષયના શબ્દાદિ વ્યવહારનું પ્રવર્તન કરાવવાની શક્તિ ધરાવ નાર. જો કે દિપકમાં પણ સ્વ-પરચવભાસકપણું રહેલું છે. પરંતુ તે કાંઈ આત્માને ગુણ નથી. માટે તેમાં જ્ઞાનલક્ષણની અતિવ્યાપ્તિ નથી. (જ્ઞાનં તવામનઃ એ વાક્યમાં તાવત” શબ્દ વાક્યના અલંકાર રૂપે છે) ' યદ્યપિ ઘટાદિ પદાર્થનું જ્યારે જ્ઞાન થાય છે ત્યારે જન સિદ્ધાંત મુજબ “હું ઘટને જાણું છું આ રીતે “હું” પદાર્થ આત્મા અને જ્ઞાન (=જાણું છું) એ બન્ને ઘટની સાથે ભાસિત થાય છે. પરંતુ સ્વપર–અવભાસિક શબ્દ પ્રયોગમાં “સ્વ” શબ્દથી જીવાત્મા નહીં પરંતુ જ્ઞાન જ અભિપ્રેત છે. કારણ કે અહીં લક્ષણે આત્માનું નહિ પરંતુ જ્ઞાનનું દેખાડાઈ રહ્યું છે. નૈયાયિક આદિ દર્શનમાં જ્ઞાનને ફક્ત પરપ્રકાશક જ માનવામાં આવે છે. તેને વ્યવચ્છેદ કરવા માટે “સ્વ' શબ્દથી જ્ઞાનનું જ ગ્રહણ કરવું જોઈએ. જ્ઞાનાદ્વૈતવાદી વેદાંતી અને વિજ્ઞાનવાદી બૌદ્ધના મતે જ્ઞાનભિન્ન કે પણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
