Dhaturatnakar Part 4

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Rashtriya Sanskrit Sansthan New Delhi

Page 458

नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
445 मतान्तरे नीहारात्पूर्वमटि ४ अनीहारा-, ५ अनीहारायि, [२ पटपटाये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १०-अनीहारायि-, इति बाध्यम्।।
३ पटपटाय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, "शब्दादेः कृतौ वा" इत्यत्र वाशब्दो आव, आम।। व्यवस्थितविभाषार्थः। व्यवस्थितं प्रयोगारूढं | ४ अपटपटाय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। विधिप्रतिषेधादिकार्यं विशेषेण भाषत इति व्यवस्थितविभाषा ५ अपटपटाय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। इषम्, तदर्थ इत्यर्थः। तेन यथादर्शनं णिजपि भवति। शब्दयति। इष्व, इष्म।। वैश्यति। सूत्रे वाधिकाराद्वाक्यमपि भवति। इति सप्तमप्रकारापन्ना ६ पटपटाया- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। शब्दादिप्रकृतिकाः क्यङन्ता नामधातवः ।
७ पटपटाय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, ॥इति क्यङ्प्रत्ययान्ता नामधातवः।।
|८ पटपटायिता-", रौ, र: । सि, स्थ:, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ॥ अथ क्यड्प्रत्ययान्तप्रकरणम् ॥
| ९ पटपटायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: निरूपिताः क्यङ्प्रत्ययान्ता नामधातवः। इदानीं | आमः ।। क्यङ्गप्रत्ययान्ता नामधातवो निरूपणीयाः। ननु कीदृशानाम्न: | १० अपटपटायिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। कस्मिन्नर्थे क्यङ् प्रत्ययो भवति। को वा क्यब्यङ्गोर्विशेष
आत्मनेपदे इति चेल्लक्ष्यतामियं लक्षणद्वयी।। डाच्लोहितादिभ्यः पित् ॥३॥४॥३०॥
| १ पटपटा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
यामहे। डाचप्रत्ययान्तेभ्यो लोहितादिभ्यश्च कर्तुभ्यश्च्व्यर्थे
| २ पटपटाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, क्यङ्प्रत्ययः षिद्भवति। डाच्अपटत् पटद्भवति, पटपटायति
महि। पटपटायते। एवं दमदमायति, दमदमायते। डाजन्तात् क्यविधानात् कृभ्वस्तिभिरिव क्यथाऽपि योगे डाज भवति। ३ पटपटा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम, यै. अलोहितो लोहितो भवति लोहितायति, लोहितायते। कर्तुरित्येव, ।
यावहै, यामहै। अपटपटा पटपटा करोति। अलोहितं लोहितं करोति। व्यर्थ | ४ अपटपटा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, इत्येव, लोहितो भवति। लोहित जिह्म श्याम धूम चर्मन् हर्ष गर्व | यावहि, यामहि।। सुख दुःख मूर्छा निद्रा कृपा करुणा। बहुवचनमाकृतिगणार्थम्।। ५ अपटपटायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, दवम्, लोहितादिषु लोहितशब्दादेवेच्छन्त्यन्ये। षकारः "क्यङ्गो नवा"
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ।।३।३।४३।। इति विशेषणार्थः। धूमादीनां स्वतन्त्रार्थवृत्तीनां ।
| ६ पटपटाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। प्रकृतिविकारभावाप्रतीतेश्व्यर्थो नास्तीति तद्वद्वृत्तिभ्यः प्रत्ययो
७ पटपटायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, भवति। अधूमवान् धूमवान् भवति धूमायति धूमायते।।३०।।।
ध्वम्, य, वहि, महि।। क्यड्यो नवा ।।३३।४३॥
| ८ पटपटायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। डाच्लोहितादिभ्यः क्यङ् षिद् वक्ष्यते। तदन्ताद्धातोः
९ पटपटायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ध्ये, कर्तर्यात्मनेपदं वा भवति। पटपटायति। पटपटायते।
ष्यावहे, ष्यामहे ।। लोहितायति। लोहितायते। निद्रायति। निद्रायते।४।। अपटत् पटद्भवतीति पटपटायति। पटपटायते।
१० अपटपटायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। १ पटपटाय-धातोरूपाणि।।
एवं दमदमायति, दमदमायते। मतान्तरे डाजन्तानामभूतत१ पटपटाय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:,
द्भावविषयत्वं नास्तीति पटद्भवतीत्येव विग्रहः।। आमः।।