Dhaturatnakar Part 4

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Rashtriya Sanskrit Sansthan New Delhi

Page 469

456
महि।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग चीवरं सभाच्छादय तीति संचीवरयते।। ८ चीवरयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १० सम-चीवरि-धातोरूपाणि।। | ९ चीवरयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ष्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ संचीवर-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
१० अचीवरयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, यामहे।
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। २ संचीवरये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
॥इति णिमत्ययान्ता नामधातवः।। ३ संचीवर-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, ॥ अथ णिच्प्रत्ययान्तप्रकरणम् ॥ यै, यावहै, यामहै।।
निरूपिता णिप्रत्ययान्ता नामधातवः। अथ ४ समंचीवर-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ।
णिचप्रत्ययान्ता नामधातवो निरूपणीयाः। नन् कीदृशान्नाम्न: यावहि, यामहि।।
कस्मिन्नथे णिच् प्रत्ययो भवतीति चेद गृहाणेमानि सूत्राणि५ समचिचीवर्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम्, अध्वम्, ए, आवहि, आमहि।।
णिज् बहुलं नाम्नं कृगादिषु।।३।४।४२।। ६ संचीवरया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
कृगादीनां धातूनामर्थे नाम्नो णिच् प्रत्ययो भवति बहुलम्। ७ संचीवरयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, बहुलग्रहणं प्रयोगानुसरणार्थम्, तेन यस्मानाम्नो यद्विभक्तयन्ताद् ध्वम्, य, वहि, महि।।
यस्मिन् धात्वर्थे दृश्यते। एवं मिश्रयत्योदनम्। श्लक्ष्णयति ८ संचीवरयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। वस्त्रम्। लवणयति सूपम्। एभ्यश्व्यर्थे एवेति कश्चित्। अमुण्ड ९ संचीवरयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, मुण्डं करोति मुण्डयतीत्यादि। लघु करांति लघयति। एवं ष्यावहे, ष्यामहे ।।
छिद्रयति। कर्णयि। दण्डयतिष। अन्धयति। अङ्कयति। १० समचीवरयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
व्याकरणस्य सूत्रं करोति व्याकरणं सत्रयति। द्वारस्योद्घाटनं ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
करोति द्वारमुद्घाटयति। ननु व्याकरणशब्दाद् वाक्ये षष्ठी चीवरमर्जयतीति चीवरयते।
दृश्यते, उत्पन्ने च प्रत्यये कथं द्वितीया। उच्यते। योऽसौ
सूत्रव्याकरणयोः सम्बन्धः स उत्पन्ने च प्रत्यये कथं द्वितीया। ११ चीवरि-धातोरूपाणि॥
उच्यते। योऽसौ सूत्रव्याकरणयोः सम्बन्धः स उत्पन्ने प्रत्यये १ चीवर-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, निवर्तते, सूत्रयतिक्रियासम्बन्धाच द्वितीयैव। एवंद्वारमुद्घाटयति। यामहे।
पाप्मिन उल्लाघयति। त्रिलोकीं तिलकयतीत्याद्यपि द्रष्टव्यम्। २ चीवरये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, | अथ तपः करोति तपस्यतीत्यादिवत् कर्मणो महि।
वृत्तावन्तर्भूतत्वान्मुण्डिरकर्मकः प्राप्नोति। नैवम्। ३ चीवर-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, । सामान्यकर्मान्तर्भूत विशेषकर्मणा तु सकर्मव एव, मुण्डयति कं यावहै, यामहै।।
छात्रमिति। यद्येवं पुत्रीयतिरपि विशेषकर्मणा सकर्मकः प्राप्नोति, ४ अचीवर-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, पुत्रीयति कं छात्रमिति। सत्यम्। आचारक्यना तु बुद्धरपहतत्वात् यावहि, यामहि।।
इच्छाक्यन्नतस्य विद्यमानमपि विशेषकर्म न प्रयज्यते। तथाहि। ५ अचिचीवर्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम्, अध्वम्, ए. ! पुत्रीयति छात्रमित्युक्ते पुत्रमिवाचरति छात्रमिति प्रतीतिर्भवति न आवहि, आमहि।।
तु पुत्रमिच्छतीति। तदुक्तम् सपदीच्छाक्यनः कर्म तदाचारक्यना ६ चीवरया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। हतम्। कौटिल्येनैव गत्यर्थाभ्यासो वृत्तौ न गम्यते।।१।। मुण्डं ७ चीवरयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, बलीवदं करोतीत्युभयधर्मविधाने मुण्डं शुक् करोतीत्यनुवादे य, वहि, महि।।
| वाऽनभिघानान्न भवति। पटुमाचष्टे करोति वा पटयति। एवं