Book Title: Dharmni ane Ena Dhyeyani Pariksha Author(s): Sukhlal Sanghavi Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf View full book textPage 4
________________ પર]' દર્શન અને ચિંતન સમગ્ર જનતા સાથે હોવા છતાં તેના ધર્મપણા વિષે તીવ્ર મતભેદ ઊભો થાય છે. અત્યારે કોઈ પ્રત્યક્ષ આક્રમણકારી દુશ્મનોની સવારીઓ સદ્ભાગે કે દુર્ભગે ચડી નથી આવતી, એટલે એવા દુશ્મનને ઠાર મારવામાં ધર્મ છે કે અધર્મ છે એ ચર્ચા કૃપાળુ બ્રિટિશ ગવર્મેન્ટ બંધ કરી આપણે સમય બચાવીજ લીધે છે; છતાંય ઑગદેવ જેવા રોગની સવારીઓ ઊભી જ છે. તે વખતે એવા રેગોના દૂત ગણાતા ઉંદરને મારવામાં કોઈ સર્વજનહિતની દષ્ટિએ ધર્મ જુએ છે, તો બીજાઓ એને તદ્દન અધર્મ લેખે છે. જ્યાં વાઘ, સિંહ વગેરે કર અને ઝેરી પ્રાણીઓ કે જંતુઓનો ઉપદ્રવ હોય છે ત્યાં પણ સાર્વજનિક હિતની દષ્ટિએ એને સંહારવામાં ધમધર્મને સવાલ ઊભો થાય છે. એક વર્ગ સાર્વજનિક હિતની દૃષ્ટિએ કોઈ પણ જળાશય કે જાહેર રસ્તા આદિને મળમૂત્રથી બગાડવામાં અધર્મ લેખે છે, જ્યારે બીજો વર્ગ એ વિષે તદ્દન તટસ્થ જ નહિ પણ વિરોધી વર્તન કરે છે જાણે કે એ એમાં ધર્મ ભાનતે હોય! આ તો માત્ર થોડાક નમૂનાઓ થયા, પણ અનેક જાતના ઝીણાઝીણું અને મોટામેટા એવા ક્રિયાકાંડના પ્રકારે છે કે જેને એક વર્ગ બિલકુલ ધર્મ માની વળગી રહેવા આગ્રહ કરે છે, જ્યારે બીજો વર્ગ તેવા ક્રિયાકાંડને બંધન ગણું તેને ઉખાડી ફેંકવામાં જ ધર્મ લે છે. આ રીતે દરેક દેશ, દરેક જાતિ અને દરેક સમાજમાં બાહ્ય રૂપિ, બાહ્ય વિધિવિધાનો અને બાહ્ય આચારે વિષે ધર્મ હોવા-ન હવાની દૃષ્ટિએ બેસુમાર મતભેદે છે. તેથી આપણી પ્રસ્તુત પરીક્ષા ઉપર્યુક્ત મતભેદના વિષય પરની છે. , આપણે એ તે જોયું કે એવી બાબતોમાં અનાદિ મતભેદ છે અને તે ઘટે તેમ જ વધે પણ છે. મોટા ભાગે લેકમાં એ મતભેદો પુરજોશમાં પ્રવર્તતા હોવા છતાં ચેડાક પણ એવા માણસે હંમેશા મળી આવે છે કે જેમને એ મતભેદે સ્પર્શી જ નથી શકતા. એટલે વિચારવાનું એ પ્રાપ્ત થાય છે કે એવું તે શું છે કે જેને લીધે આવા બહુવ્યાપી મતભેદો એ થોડા ગણ્યાગાઠયા લેકીને નથી સ્પર્શતા ? વળી જે તત્વને લીધે એથા લેકીને મતભેદો નથી સ્પર્શતા તે તત્ત્વ શું બીજાઓમાં શક્ય નથી ? આપણે ઉપર જોયું કે ધર્મનાં બે સ્વરૂપ છે : પહેલું તાત્વિક, જેમાં સામાન્યતઃ કોઈને મતભેદ નથી તે સગુણાત્મક; બીજું વ્યાવહારિક, જેમાં જાતજાતના મતભેદો અનિવાર્ય છે તે બાહ્ય પ્રવૃતિરૂપ, જેઓ તાત્વિક અને વ્યાવહારિક ધર્મ વચ્ચેનો ભેદ સ્પષ્ટપણે સમજે છે, જેઓ તાત્ત્વિક અને વ્યાવહારિક ધર્મના સંબંધ વિષે વિચારી જાણે છે, ટૂંકમાં ઋત્વિક અને વ્યાવહારિક ધર્મના ગ્ય પૃથક્કરણની તેમ જ બળાબળની ચાવી જેઓને લાધી છે તેમને વ્યાવહારિક Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.orgPage Navigation
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
