Dharmni ane Ena Dhyeyani Pariksha

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 5

[ ૫૩
ધર્મની અને એના ધ્યેયની પરીક્ષા ધર્મના મતભેદે કલેશવર્ધક તરીકે સ્પર્શી નથી શક્તા.એવાં પુરુષ અને સ્ત્રીઓ ઈતિહાસમાં થયાં છે અને અત્યારે પણ લભ્ય છે. આનો સાર એ નીકળ્યો કે જે ધર્મ વિષેની ખરી સ્પષ્ટ સમજ હોય તે કઈ પણ મતભેદ ક્લેશ જન્માવી ન શકે. ખરી સમજ હોવી એ એક જ ક્ષેશવર્ધક મતભેદના નિવારણને ઉપાય છે. આ સમાજનું તત્વ પ્રયત્નથી મનુષ્યજાતિમાં વિસ્તારી શકાય છે, તેથી એવી સમજ મેળવવી કે કેળવવી એ ઈટ છે. હવે આપણે જોઈએ કે તાત્વિક અને વ્યાવહારિક ધર્મ વચ્ચે કેવા કેવા સંબંધો છે ?
શુદ્ધ વૃત્તિ અને શુદ્ધ નિષ્ઠા નિર્વિવાદપણે ધર્મ છે, જ્યારે બાહ્ય વ્યવહારના ધર્માધર્મપણામાં મતભેદો છે. તેથી બાહ્ય આચારે કે વ્યવહાર, નિયમ કે રીતરિવાજોની ધર્મેતા કે અધર્માતાની કસોટી એ તાવિક ધર્મ નહોઈ શકે.
શુદ્ધાશુદ્ધ નિષ્ઠા પર ધર્માધર્મને આધાર
જે જે પ્રથાઓ, રીતરિવાજે ને નિયમે શુદ્ધ નિષ્ઠામાંથી ઉદ્ભવતા હોય તેને સામાન્ય રીતે ધર્મ કહી શકાય; અને જે આચારે શુદ્ધ-નિષ્ઠાજનિત ન હોય તેને અધમ કહેવા જોઈએ. આપણે અનુભવથી પિતાની જાતમાં અને સાચા અનુમાનથી બીજાઓમાં જોઈ શકીએ છીએ કે અમુક એક જ આચાર શુદ્ધ નિષ્ઠામાંથી ક્યારેક જન્મે છે તે ક્યારેક અશુદ્ધ નિષ્ઠામાંથી. વળી એક જણ જે આચારને શુદ્ધ નિષ્ઠાથી સેવે છે તેને જ બીજો અશુદ્ધ નિષ્ઠાથી આચરે છે. શુદ્ધ નિષ્ઠાનાં દષ્ટાંત
જે અમુક વર્ગ શુદ્ધ કે શુભ નિષ્ઠાથી મંદિર નિર્માણ પાછળ પડી લોકેની શક્તિ, સમય અને ધનને તેમાં રેકવામાં ધર્મ માને તે બીજે વર્ગ એટલી જ અને કેઈક વાર એથી પણ વધારે શુદ્ધ કે શુભ નિષ્ઠાથી મંદિર નિર્માણનો વિરોધ કરી એ પાછળ ખર્ચાતા ધનજનબળને બીજી જ દિશામાં વાપરવામાં ધર્મ દેખે છે, અને એ પ્રમાણે આચરી પણ બતાવે છે. એક વર્ગ કદાચ એ વિધવા બાળાના હિત ખાતર જ એને પુનર્લગ્નને વિધિ કરે છે તો બીજો વર્ગ એ બાળાનો અધિકાર જોઈ એના જ અધિકારધર્મની દૃષ્ટિએ શુભ નિષ્ઠાથી એના પુનર્લગ્નની હિમાયતમાં ધર્મ લેખે છે. એક વર્ગ ઉંદરે કે બીજા ઝેરી જંતુઓના દેપને કારણે નહિ, પણ બહુજનહિતની દષ્ટિએ જ શુભ નિષ્ઠાથી તેની હિંસાની હિમાયત કરે, તો બીજો વર્ગ બહુજનના જીવનહકની દષ્ટિએ શુભ નિષ્ઠાથી જ તેની હિંસાને વિરોધ