Dharmni ane Ena Dhyeyani Pariksha

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 3

ધમની અને એના ધ્યેયની પરીક્ષા
[ પ૧ પણું વિષે તે મતભેદ છે જ નહિ. મતભેદ એ ધર્મ તરીકે લેખાતાં, ધર્મરૂપે મનાતાં, અને ધર્મનામથી વ્યવહાર પામતાં બાહ્ય રૂપિ, બાહ્ય આચરણે કે બાહ્ય વ્યવહાર વિષે છે. આ મતભેદ એક અગર બીજે રૂપે, તીવ્ર કે તીત્રતરરૂપે, મનુષ્યજાતિના ઈતિહાસ જેટલો જ જૂનો છે. સામાન્ય રીતે મતભેદના વિષયરૂપ બાહ્ય નિયમો, વિધાને કે ક્રિયાકલાપેને ત્રણ ભાગમાં વહેંચી શકાય. નિયામાં ત્રણ જાતના મતભેદ
(૧) વૈયક્તિક જે નિયમને મુખ્ય સંબંધ વ્યક્તિની ઇચ્છા સાથે છે તે જેમકે–ખાનપાન, સ્નાન આદિના નિયમે. કોઈ કંદમૂળને ધર્મની દષ્ટિએ તદન વજ્ય માની એ ખાવામાં અધર્મ માને, જ્યારે બીજો તેને જ ખાઈ ઉપવાસ કરવામાં ધર્મ માને. એક જણ રાત પડ્યા પહેલાં જ ખાવામાં ધર્મ માને, બીજો રાત્રિભોજનમાં અધમ જ ન ગણે. એક વ્યક્તિ સ્નાનમાં જ ભારે ધર્મમાહાત્મ્ય સ્વીકારે, બીજે સ્નાન માત્રમાં અધર્મ લેખે, અને એટલું બધું નહિ તો કોઈ પિતાને માન્ય એવી શેત્રુંજી જેવી નદીઓ સિવાયનાં જળાશમાં ધર્મમાહાત્મ સ્વીકારવાની ના પાડે.
(૨) સામાજિક : કટલાક બાહ્ય વ્યવહારે સામાજિક હોય છે, જે ધર્મ તરીકે લેખાય છે. એક સમાજ મંદિર બાંધવામાં ધર્મ માની તે પાછળ પૂરી શક્તિ ખર્ચે, બીજો સમાજ પૂર્ણપણે તેનો વિરોધ કરવામાં જ ધર્મ માને. મંદિરમાં માનનાર સમાજે પણ જુદી અને વિરોધી માન્યતાવાળા છે. એક વિષ્ણુ, શિવ કે રામ સિવાય બીજી મૂર્તિના નમન-પૂજનમાં અધર્મ બતાવે, જ્યારે બીજે સમાજ એ જ વિણ આદિની મૂર્તિઓના આદરમાં અધમ માને. એટલું જ નહિ, પણ એક જ દેવની મૂર્તિઓના નસવ કે વસ્ત્રધારણ જેવા સ્વરૂપમાં પણ ભારે સામાજિક મતભેદ છે. એક જ પ્રકારના સ્વરૂપની એક જ દેવની નમ્રમૂર્તિ માનનાર વચ્ચે પણ પૂજાને પ્રકારમાં કાંઈ છે મતભેદ નથી. એક સમાજ પુરુષના એકસાથે કે ક્રમે ગમે તેટલા વિવાહને અધર્મી નથી લખતો, જ્યારે પારણામાં ઝૂલતી બાળવિધવાના પુનર્લગ્નના નામમાત્રથી કંપે છે. એક કોમ બને તેટલા દૂરના ગેમાં લગ્નસંબંધને ધમ્ય ગણે છે, જ્યારે બીજી કેમ અને તેટલા નજીકના ખાનદાનમાં લગ્નનું શ્રેષ્ઠત્વ સ્વીકારે છે. એક સમાજ ધર્મદ્રષ્ટિએ પશુધનું સમર્થન કરે છે, જ્યારે બીજે એ જ દૃષ્ટિએ એને વિરોધ કરે છે.
(૩) સાર્વજનિક પ્રવૃત્તિઓ કેટલીક પ્રથાઓ એવી છે કે જેને સંબંધ