Dharmni ane Ena Dhyeyani Pariksha

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 2

૫૦ ]
દર્શન અને ચિંતન ધમપરીક્ષાનાં ભયસ્થાને
ધર્મની પરીક્ષાને સભાગે એવો ભય નથી એ ખરું, છતાં એનાં ભયસ્થાને જુદી જાતનાં હોય છે. પરીક્ષામાં પૂરી વિચારશક્તિ ન હોય, વિચારશક્તિ હોય છતાં સમતલપણું સાચવવાનું બળ ન હોય, એ પણ હોય છતાં એની પરીક્ષાનું વ્યાજબી મૂલ્ય આંકે એવા શ્રેતાઓ ન હોય તો એ પરીક્ષાનું ભયસ્થાન ગણાય. ધર્મ જેવા સૂક્ષમ અને આળ વિષયની પરીક્ષાનું મુખ્ય ભયસ્થાન તો સ્વાર્થ છે. જે કોઈ સ્વાર્થની સિદ્ધિથી પ્રેરાઈ અગર સ્વાર્થ જવાના ભયથી પ્રેરાઈ ધર્મની મીમાંસા શરૂ કરે છે તે પરીક્ષાને ન્યાય આપી ન શકે. એ વાસ્તે આવી બાબતમાં હાથ નાખતી વખતે માણસને બધી બાજુથી બનતી સાવધાની રાખવી અનિવાર્ય થઈ પડે છે જે એને પિતાના વિચારનું કાંઈ મૂલ્ય હેય તે. સવની સદ્ગુણષિક ભાવના
ધર્મને સમૂળવંસ કરવા ઈચ્છનાર તરીકે જાણીતા થયેલ રશિયન સમાજવાદીઓને આપણે પૂછીએ કે તમે દયા, સત્ય, સતિષ, ત્યાગ, પ્રેમ, ક્ષમા આદિ ગુણોનો નાશ કરવા ઈચ્છે છે ? તે એ શું જવાબ આપશે ? સમાજવાદીઓનો કટ્ટરમાં કટ્ટર વિરોધી પણ એમ પુરવાર કરી નહિ શકે કે તેઓ ઉપર્યુક્ત ગુણોને લેપ કરવા માગે છે. બીજી બાજુ ધર્મપ્રાણ કહેવાતા ધર્મજનેને–ગમે તે પંથના અનુયાયીઓને–પૂછીએ કે તમે અસત્ય, દંભ, ક્રોધ, હિંસા, અનાચાર આદિ દુને પિષવા માગે છે કે સત્ય, ત્રિી વગેરેને પિોષવા ઈચ્છો છો? તે હું ધારું છું કે તેઓ એ જ જવાબ આપવાના કે તેઓ એક પણ દુર્ગુણને પણ નથી કરતા, પણ બધા જ સદ્દગુણોને પિવવા માગે છે. સાથે સાથે પેલા સમાજવાદીઓને પણ ઉક્ત દુર્ગુણો વિષે પૂછી લઈએ તે ઠીક થશે. કેઈએમ તે નહિ જ કહે કે તે સમાજવાદીઓ પણ દૂણે પિષવા માગે છે, અગર તે માટે બધી યોજના કરે છેજે ધાર્મિક કહેવાતા કટ્ટરપંથી અને ધર્મેચ્છેદક મનાતા સમાજવાદી એ બન્ને સદ્ગણે પિષવા તેમ જ દુર્ગુણ નિવારવાની બાબતમાં એકમત છે અને સામાન્ય રીતે સદ્ગુણમાં ગણાતા ગુણે અને દણમાં ગણતા દેષો વિષે બન્નેને મતભેદ નથી, તે અહીં સવાલ થાય છે કે ઘડપથી અને સુધારવાદી એ બન્ને વચ્ચે ધર્મવ્યાણ અને ધર્મવિચ્છેદની બાબતમાં જે ભારે ખેંચતાણ, ભારે મારામારી ને ભારે વિવાદ દેખાય છે તેનું શું કારણ? એ મતભેદ કે તકરાર ધર્મ નામની કઈ વસ્તુ વિષે છે ? છતાં શાને માટે તકરાર
સવૃત્તિ કે સત્તિજન્ય ગુણે, જે માનસિક હાઈ સૂક્ષ્મ છે, તેને ધમ