Book Title: Deshi Nammala ka Bhasha Vaignanik Adhyayan
Author(s): Shivmurti Sharma
Publisher: Devnagar Prakashan

View full book text
Previous | Next

Page 283
________________ [ 271 उत्तरणवरडिका (नाव), करिना।कारिका, कासिम कशिक,कोलियो।कौलिक जोइअो।ज्योतिष्कः, दलिअ । दलिक, पडिच्छिा । प्रति-इच्छिका,बीअयो।बीजकः, भट्टियो। भर्तृक इत्यादि। अड़ या इ आ भा. प्रा. मे ट् स्वार्थवत् प्रयोग- यह विशुद्ध देशी प्रत्यय है । हेमचन्द्र 8141429 तथा तर्कवागीश 31216 मे इस प्रत्यय का विवरण देते हैं । अपभ्र श भाषा का यह अपना प्रत्यय माना गया है । अपभ्र श मे यह देश्य शब्दो के प्रयोगबाहुल्य के कारण ही प्राया होगा। लगभग सभी प्राकृत व्याकरणकारो ये इस प्रत्यय की स्थिति स्वीकार की है। रामतर्कवागीश ने स्वाथिक-इ-प्रत्यय को कोन्तली तथा -डी-प्रत्यय को पाचालिका की विशेषता बताया है। उत्तरी राजस्थान मे अाज भी-डी-प्रत्ययान्त शब्दो का वाहल्य है। हिन्दी मे लकडी, पगडी, झाडी, मराठी मे पारडू, करडू शेरडू तथा गुजराती मे भनडू, दियडू अादि प्रयोग इसी स्वार्थिक प्रत्यय से सवद्ध हैं । पुल्लिग मे प्रयुक्त होने पर यह प्रत्यय 'डा' (अतो स्त्रिया डा) तथा स्त्रीलिंग मे प्रयुक्त ही -डी- के रूप मे पाता है। परन्तु दे ना मा के शब्दो मे इन प्रत्ययो का प्रयोग इस नियम से मुक्त है । अडाडो बलात्कारः, करडा-लटू,करडो-याघ्र , घटिअघडा-गोष्ठी, झाड-लतागहन (हिन्दी-झाडी), डड-चीथडा, तडमडो क्षुभित , तडवडा एकवृक्ष, तल्लड-पलग, तिरिडो-तिमिरवृक्षः परडा एक साप, पुरोहड, वेडो-नाव (बडा) डी पाराडी-विलपितम्, करयडी-स्थूलवस्त्र, करोडी-कीटिका, खडहडी-तरुमर्कट गत्ताडी-गायिका, गोडी-मजरी, धम्मोडी-मध्याह्नसमय, झडी-निरन्तरवृष्टि , डडी-चीथड़ा, तणवरडी-एकनाव, ततडी-दही की कढी, तोतडी-कढी, घाडी-फेंका हुअा, पखुडी-पत्ती, मउडी-जूट, मडी पिधानिका, रोडी इच्छा, तुरुडी-फोडा । कही-कही अड्+डी साथ-साथ भी पाये हैं-जैसे छुरमड्डी-नापितः तिरिड्डी-उणवात , पड्डी-प्रथम-प्रसूता । 1 2 डकारमम्नी क्लि कौन्तली स्यात् 313139 ई डी बहुलात् पाउचालिका-313139

Loading...

Page Navigation
1 ... 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323