________________
ઘરનું બાય–દાક્ષિણ્યને વિકાસ
૨૫૧
મળ્યું અને સાત વર્ષ–પૂરા થયા પછી જ્યારે એને નિશાળે બેસાડવામાં આવ્યો ત્યારે એ બધા છોકરાઓ પાસે વાર્તાઓ કરે, વાર્તા કરવાની હેડે કરે અને એની ભાષાની મીઠાશથી અને કહેવાની ઢબથી છોકરાઓને આંજી દે. બહુ થોડા વખતમાં એ છોકરાઓને સરદાર બની ગયો. એની સટ્ટારમાં તેફાન ધમાલ ઓછાં હતાં, પણ બીજા છોકરાઓની ટોળી કરતા પિતાની ટોળી ચઢીમતી છે એમ બતાવવા. એ પ્રયત્ન કરે અને એમાં એ ફાવતો. બાકી એ મહેતાજી પાસે કદી - કેઈની રાવ ખાવા જાય નહિ, ફાઈની બાબતમાં કચવાટ થયો હોય હોય તો મનમાં સમજી લે અને ગમે તેમ કરી વાતને પતાવી લે, નભાવી લે છે ખમી ખાય, એ કાઈ વડીલની સામે કદી કઈ બોલતો નહિ, વડીલ વર્ગમાંથી કેઇનું એ કદી અપમાન કરતે નહિ. અને કોઈ વાર મેટા-વૃદ્ધ એને ખોટું કામ કરતાં જણાય તે પણ તેમને મહેઢે ચઢીને એ કઈ કહેતા નહિ. એને મનમાં એમ જ થતું કે, વડીલની સામે કેમ બોલાય, વડીલની પાસે કોઈ વાત કેમ થાય અને બે વડીલના હુકમનો અનાદર કેમ થાય ? આ જીવન પદ્ધતિ એણે નિસર્ગ પણે રવીકારી લીધી હતી અને વિકસાવી દીધી હતી. અને તે એ ધીમે ધીમે ન ખબર પડે તેમ પ્રગતિ કયી જ કરતા હતા. પરિણામે આખા ઘરમાં અને શેરીમાં, નિશાળમાં અને એકમ–એ ખૂબ વહાલોબની ગયા હતા, શેઠના ઘરમાં એને એ અછ, અછ વાનાં કરતા હતાં, છોકરાઓમા એ સરદારી ભેગવતો હતો. અને દાદા ધનાવાશેઠને તો એ આખાના તારા જેવો થઈ પડયો હતો. * તે વખતની પદ્ધતિ પ્રમાણે એણે એકડા, એક, બારાખડી. નામ, હિસાબ, કાગળ લખવાની રીત અને એવી એવી પરચુરણ માબતેને અભ્યાસ કર્યો. પછી એણે પંચાપાખ્યાનની વાત વાંચવાનું શીખવવામાં આવ્યું. સંસ્કૃત વ્યાકરણની શરૂઆત કરવામાં આવી અને સાથે સાથે આવશ્યક ક્રિયાનાં સ્ત્રીઓ પ્રથમ મુખપાઠ
